Guillaume Apollinaire (1880–1918)

Een eigenzinnige keuze en prachtige vertaling: niet alleen het eerder vertaalde Zone; ook sommige andere gedichten werden wel eerder vertaald. maar veel 'typografische' poëzie, en ook een consequent modernistische keuze.
Hier volgt de nominatie voor de Filter Vertaalprijs 2018:
Eigenlijk is het, gezien de grote invloed van het werk van Apollinaire op andere dichters en kunstenaars, verbazingwekkend dat een heel aantal van deze gedichten nu pas voor het eerst in Nederlandse vertaling verschijnt. Ja, in 2007 verscheen er ook al een selectie in de reeks ‘De mooiste van…’, vertaald door Jan Pieter van der Sterre, maar op de een of andere manier oogden de gedichten in die bundeling toch tamelijk klassiek en daardoor niet overal in overeenstemming met de poëzieopvattingen van de dichter zelf, die in zijn moderne gedichten de grenzen van het mogelijke opzoekt.
Die rijkdom, evenals de sprekende kracht van de beeldgedichten, komen in Coumans’ vertaling wel goed uit de verf. Ze tóónt in welke opzichten deze gedichten vernieuwend waren. Niet door erover te vertellen, maar door het de lezer te laten beleven in goedlopende, levenslustige zinnen.
Dat ze de opgewonden en uitgelaten sfeer rondom ‘de moderne tijd’ en het stadsleven met zijn nieuwe technologieën weet te vangen, is een hele kunst – de lezer bevindt zich immers in een nóg modernere tijd. En toch fonkelen deze gedichten, zo’n honderd jaar later, bijna als nieuw.
Het eerste gedicht, Zone, valt meteen met de deur in huis: ‘Ten slotte ben je deze ouderwetse wereld beu’. De vertaalster koos ervoor dit rijmende gedicht te vertalen met de focus op het ritme, het zingende karakter ervan. Daardoor moet het (eind)rijm weliswaar soms wijken, maar het komt de natuurlijkheid en de stuwende kracht van de woorden absoluut ten goede. Overtuigend en geslaagd, vanaf de eerste bladzijde.
Ook haar vertaling van de beeldgedichten of ‘lyrische ideogrammen’ is fijnzinnig en precies. In Oceaan-brief, bijvoorbeeld, met de zichtbare zonnen en golven en het knerpen van de nieuwe schoenen van de dichter. Of in Reis (‘Waar heen gaat deze trein die sterft in de verte’), waar de c in het woord ‘nacht’ een maan is tussen de losse letters die de sterren uithangen. Of in Watten in de oren:

Zoveel explosies hier VITAAL
Schrijf een woord als je durft
(…)
OMegafoon

Het fascinerende is dat Apollinaire surrealisme en een voorliefde voor de avant-garde combineerde met herhaaldelijk terugkerende en toch weer afgestoten vormvaste kenmerken. Traditie en vernieuwing gaan soms arm in arm, omdat de een natuurlijk ook niet zonder de ander kan. De bijzondere combinatie van deze verschillende registers zorgt bij de lezer voor een geprikkelde verbeelding: waar de taal met al zijn raadselen aan het werk is, zijn associaties vrij. Uit Er is:

‘Er zijn zes kabelballonnen in de lucht en als de nacht valt lijken het wel maden waaruit sterren werden geboren
(…)
Er is een infanterist die blind van het gifgas voorbijloopt
(…)
Er zijn rivieren die niet meer terug zullen stromen
Er is de liefde die me zachtjes betovert’

Prachtig is ook de dageraad in Winterdageraad, die ‘haast beschaamd’ is ‘moeder te zijn / van een doodgeboren zon’.
Het raam gaat open als een sinaasappel sluit af met het gedicht ‘Overpeinzing’ dat zacht zingend een einde aankondigt:

Deze nacht is zo mooi met zijn koerende kogels
Een rivier van granaten stroomt boven ons hoofd
Soms licht de nacht even op door een ontploffing
Als een bloem die zich opent en dan weer verdwijnt
De aarde weeklaagt en als een getijde
Stijgt de zingende zee in mijn schuilplaats van krijt

In alles lijkt deze bundel te doen en te zijn wat Apollinaire van zijn gedichten wilde: vitaliteit voorop, een schat aan beelden en vormen, met ruimte voor compositie en experiment. Oftewel: ‘Duizend ongrijpbare fantasieën / Die werkelijkheid moeten worden’.… (meer)