Anthony Doerr

Wat een geweldig boek. Indrukwekkend en complex, goed uitgewerkt met alle draden mooi afgewerkt en aan elkaar geknoopt en absoluut de moeite waard om langzaam en aandachtig te lezen.
Het verhaal speelt zich afwisselend af in en rond Constantinopel in de 15de eeuw waar Anna en Omeir leven, in Lakeport, Idaho in de VS met Zeno en Seymour in de huidige tijd en in de toekomt in een ruimteschip met Konstance.
Het onderwerp waar het allemaal om draait is een oude Griekse tekst waarin het verhaal wordt verteld van Aethon, een dromer die er naar verlangt om in een vogel te veranderen en naar het paradijs te vliegen. Deze tekst speelt een hoofdrol in alle drie de tijdlijnen en verbindt iedereen met elkaar. En dat is het knappe van dit boek. Hoewel ze elkaar niet allemaal lijfelijk kunnen ontmoeten zijn ze wel door de tekst met elkaar verbonden en dat is ook het thema van het verhaal. De verbondenheid die wij hebben met elkaar, het verleden, het heden en de toekomst en dat geeft hoop voor de toekomst van de mensheid en zijn bestaan op aarde. Heel erg mooi en goed gedaan. Ik heb hier heel erg van genoten.… (meer)

Cloud Cuckoo Land is een complexe en veelomvattende mozaïekvertelling die een zekere flexibiliteit van de lezer vraagt. Want schrijver Anthony Doerr sleept je mee, dwars door tijd en ruimte. Van een mythe uit de Griekse oudheid naar ruimtereizigers in de verre toekomst, en van de val van Constantinopel in 1453 naar een bomaanslag bij een bibliotheek in het slaperige plaatsje Lakeport, Idaho in 2020. En dan vergeet ik nog even de thema’s Korea-oorlog, klimaatverandering en homoseksualiteit. Kortom: het is heel veel, bij vlagen echt té veel, maar toch komt alles uiteindelijk best bevredigend bij elkaar.

De kern van het boek is een mythe uit de Griekse oudheid. De mythe gaat over schaapsherder Aethon die hoort over een paradijselijke stad in de wolken, Cloud Cuckoo Land. Het is een stad met gouden torens, waar eten en drinken in overvloed zijn. Aethon wil erheen (natuurlijk!), maar dat gaat niet zonder slag of stoot. De mythe, die ons lezers in 24 stukjes wordt gepresenteerd, gaat over de avonturen die Aethon beleeft tijdens zijn tocht naar Cloud Cuckoo Land. Deze mythe echoot door de verhalen van de vijf hoofdpersonen uit Doerrs boek, die allen op hun eigen manier ook op zoek zijn naar een betere wereld.

Maar het is niet alleen de betekenis van de mythe die terugkeert in de andere verhalen, het is ook het fysieke boek zelf. Want hoe bijzonder is het niet dat een boek uit de tijd ver voor de boekdrukkunst ons na zoveel eeuwen bereikt? Hoeveel gevaren liggen er niet op de loer voor zo een uniek object? Water, vuur, beestjes, schimmels, wantrouwige regimes en bijgelovige volkeren. Er hoeft maar één ding mis te gaan en het boek is voorgoed verloren.

Dus het is ook het boek zelf dat wij door de tijd heen volgen, vanuit een verlaten schimmelige bibliotheek in Constantinopel mee met de jonge Anna die in 1453 wegvlucht voor de inval van het Ottomaanse leger en het boek samen met haar latere man jarenlang verbergt in een holle boom. Met haar man Omeir die het als oude man naar Urbino in Italië brengt. Eeuwen later duikt het op in de bibliotheek van het Vaticaan. Het wordt gedigitaliseerd en komt zo in de 21e eeuw terecht bij de oude Zeno Ninis in Lakeport, die een poging waagt het vanuit het oude Grieks naar het Engels te vertalen en er zelfs samen met vijf lokale kinderen een toneelbewerking van maakt. Een toneelstuk dat net niet wordt opgevoerd omdat er tijdens de generale repetitie een bomaanslag plaatsvindt, uitgevoerd door een jonge milieuactivist die jaren later, vervuld van spijt, een mooie uitgave van Zeno’s vertaling maakt, waarvan echo’s weer aanwezig zijn in de bibliotheek in het ruimteschip dat in de 22e eeuw op weg is naar een nieuwe planeet voor de mensheid. En waar de jonge Konstance het verhaal op het spoor komt en er weer een nieuwe, geheel eigen versie van maakt.

Klinkt dat als veel? Dat is het ook. Ik heb in bovenstaande samenvatting namelijk nog best wat verhaallijnen weggelaten! Er zijn heel veel verhaallijnen, heel veel details en ze worden ook nog eens dwars door elkaar heen verteld. De hoofdstukken zijn vrij kort, maar het kan soms honderden pagina’s duren voordat je terugkomt bij een cliffhanger. Het schiet van het ene naar het andere personage, en niet elke verhaallijn is chronologisch. Er waren momenten dat dit me allemaal teveel werd, en ik geïrriteerd raakte door deze stortvloed aan verhalen. Maar uiteindelijk - ik geef het toe - wordt doorlezen beloond, want in de laatste honderd pagina’s weet Doerr alle losse verhalen prachtig aan elkaar te knopen tot één mooi tapijt en wordt de kakafonie toch nog een symfonie.… (meer)

Ik had een beetje schrik om deze roman te beginnen: vele recensies zijn gewoon jubelend, het kreeg ook een Pulitzer-prijs, maar nogal wat lees-vrienden van me vinden het niet meer dan een banaal oorlogsverhaaltje. En om eerlijk te zijn: dat is het ook grotendeels. In de praktijk zijn er maar 2 hoofdpersonages: het blinde Franse meisje Marie-Laure Le Blanc en de Duitse weesjongen Werner Pfennig, allebei even jong, maar elk aan een andere kant van de vijandige kampen in de 2de wereldoorlog. Als de roman begint, bevinden ze zich in juni 1944 op korte afstand van elkaar, in de Bretonse vestingstad Saint-Malo, een bewoond stuk graniet dat een beetje in zee steekt, en dat net heftig onder geallieerd vuur ligt. Doerr gaat dan terug in de tijd, voortdurend heen en weer tussen Marie-Laure en Werner, verweeft het verhaal met de zoektocht naar een bijzondere diamant (de Vlammenzee), en blijft heen en weer door tijd en ruimte springen, om uit te komen bij een epiloog die in 2014 eindigt.
Er zijn 2 grote sterktes aan deze roman. In de eerste plaats is dat de compositie. Het heen en weer springen tussen een beperkt aantal personages zou op de duur erg kunnen vervelen, maar dat doet het niet; Doerr heeft de spanningselementen vernuftig gespreid. De tweede sterkte is de figuur van Marie-Laure: haar perspectief neemt het grootste deel van de roman in, en dat is bijzonder, want ze is blind. Met andere woorden: Doerr laat ons een stuk van de 2de wereldoorlog beleven aan de hand van tastzin, reukzin en gehoor, en hij doet dat op een knappe manier.
Die aanpak maakt dat dit een heel gave, perfect uitgebalanceerde roman is geworden, die er mag zijn. Toch steken er ook een aantal zwaktes in. De belangrijkste is het hele gedoe rond de Vlammenzee-diamant, vooral de vloek die rond de steen zou hangen, en de zoektocht van de duivelse sergeant-majoor Von Rumpel (de naam alleen al): Doerr gebruikt de diamant als de Ring uit Lord of the Rings van Tolkien, waarbij je Marie-Laure als een soort van Frodo zou kunnen zien, en Werner (op het einde toch) als haar begeleider Sam. Dit overtuigde me niet helemaal als spanningselement. Ook de nevenfiguren zoals de vader en de grootoom van Marie-Laure en de zus van Werner komen niet echt uit de verf. Af en toe zijn er wat geforceerde elementen in de plot. En Doerr lijkt ook al te heftige geweldscènes bewust te vermijden: de referenties naar de holocaust bijvoorbeeld zijn er wel, maar nogal subtiel, nooit echt expliciet. In de verschillende epilogen op het einde van roman komt Doerr ook vrij dicht bij een zekere meligheid, maar uiteindelijk weet hij die klip te omzeilen, al is het op het randje.
Toen ik het boek uit had, vroeg ik me wel af: okay, mooi verhaal, maar waar draait dit nu om? Wat is de grote boodschap? En dan is het toch wel even zoeken: de rol van toeval? de futiliteit van een mensenleven? Uiteindelijk opteer ik voor een andere invalshoek: die van de bescheiden heroïek van kleine mensen in een grote oorlog. Zowel Marie-Laure als Werner maken een verschil, elk op hun eigen niet-spectaculaire manier. Is dit Young Adult-materie, zoals een aantal review suggereren? Wellicht wel, maar dat hoeft niet per sé negatief geduid te worden.
Dus als ik al die elementen bij elkaar leg, - de vernuftige compositie, de zintuigelijke beleving van de oorlog en de bescheiden heroïek van de hoofdfiguren -, dan is dit zeker een staaltje van vakmanschap. Een goed, genietbaar verhaal, meer niet, maar ook niet minder.… (meer)