Sam Harris (1) (1967–)

Laat me maar meteen zeggen dat ik me flink geërgerd heb aan dit boekje. En dan gaat het niet zozeer over de inhoud, namelijk atheïsme versus religie, want daar worden af en toe wel interessante dingen over verteld. Maar vooral de goedkope verkoopstruck achter dit boekje stoort me: deze transcriptie van een debat uit 2007 wordt voorgesteld als het begin van een atheïstische revolutie. Dit is absolute bullshit. Om te beginnen geeft Richard Dawkins zelf aan dat 5 boeken, gepubliceerd in de jaren 2004 tot 2007, het echte begin inluidden van wat nadien de “New Atheist Movement” is genoemd. Met andere woorden: het begin van die beweging lag duidelijk voor het bewuste debat. Bovendien is ook de term ‘revolutie’ lichtelijk geforceerd; 12 jaar na datum lijkt er immers helemaal geen omwenteling plaatsgevonden: zowel in de westerse wereld als daarbuiten doen religies het even goed of slecht als daarvoor, en je kan moeilijk beweren dat de atheïstische beweging bloeit.
En er is nog reden om verontwaardigd te zijn over dit boekje: het debat bracht inderdaad wel vier kopstukken van het nieuwe atheïsme bijeen in een dialoog, maar van een echt woord en wederwoord is amper sprake; je hebt hier immers met 4 gelijkgestemden te maken, verenigd door hun viscerale afkeer van alles wat met religie te maken heeft (wat hun goed recht is, maar daar gaat het niet om). Het gevolg is dat het gesprek vooral voor de bühne wordt gevoerd, en het helpt dan niet dat de gesprekspartners vier blanke, Angelsaksische mannen zijn, die elkaar versterken in hun eigen gelijk, en dus vooral aan navelstaarderij lijken te doen. Om eerlijk te zijn: op het einde geeft Sam Harris wat aanzetten tot een kritische benadering van de eigen visie, maar het is dan weer tekenend dat hij systematisch de mond wordt gesnoerd, vooral door Hitchens. Maar andermaal geeft de uitgever de doodssteek, door dit boekje de pretentieuze titel “the Four horsemen” te geven (Stephen Fry spreekt in zijn voorwoord zelfs van de 4 musketiers), waardoor het helden-karakter van dit clubje nog versterkt wordt.
Ik ga niet beweren dat er geen interessante elementen in dit boek steken (de inleiding door Richard Dawkins bijvoorbeeld vond ik best lezenswaardig). Maar de conversatie blijft erg aan de oppervlakte, en maakt je amper wijzer over de inhoud en argumentatie van het nieuwe atheïsme. En veel van de contextuele referenties (politiek en zo) zijn zovele jaren na datum duidelijk gedateerd. Dan kan je beter de werken van de betrokken auteurs zelf lezen.… (meer)

Meer dan honderd jaar na Nietzsches Antichrist knevelen en benevelen christelijke dogma's en geloofsovertuigingen nog steeds de menselijke geest. Het feit dat gelovigen overal ter wereld naar de apocalyps, de ondergang van de wereld, uitzien als een glorieus moment omdat Christus dan op aarde terugkeert, beschouwt Harris als niets minder dan een alarmerende situatie.
Brief aan een christelijke natie is het antwoord van de filosoof Sam Harris op deze noodtoestand. Het is ook een antwoord op de talloze reacties die Van God los, zijn onverbiddelijke afrekening met de collectieve waan van het geloof, opriep.
Harris laat zien dat religieuze dogma's voedsel geven aan irrationele angsten, en kennis en wetenschap in de weg staan. Geloof vertroebelt en vergiftigt de geest en zet aan tot geweld. We zijn beter af zonder God en geloof. [pc]* Een auteur […] die ten minste evenveel indruk heeft gemaakt als Dawkins. […] Conclusie: lezen die Harris. – H.W. Sandberg in Het Parool* Harris mist nooit, elke zin is raak, daarom is zijn compacte boek zo onevenredig verpletterend. – Richard Dawkins… (meer)

Pas op voor Harris. Religiekritiek was een prettig tijdverdrijf, tot Harris op het podium verscheen. Deze glasheldere filosoof en nuchtere neuroloog zet een punt achter de tolerantie tegenover een primitief fenomeen dat een bron van kwaad en conflicten is: het geloof. In Van God los worden de absurditeiten van het geloof, van moslims, christenen, joden of hindoes zonder onderscheid, vergruizeld onder het felle, ontwapenende licht van de rede. Harris ziet met lede ogen dat religieuze motieven, al leiden ze tot de grootste catastrofen, het in onze wereld nog vaak winnen van onze verstandelijke overwegingen. Terwijl hij toont hoe georganiseerde religie weer meer en meer doordringt in de politiek en daarmee in ons dagelijks leven, schetst hij met inzichten ontleend aan de neurologie, filosofie en oosterse mystiek de contouren van een toekomst waarin spiritualiteit en ethiek op seculiere, moderne leest geschoeid zijn. Van God los is een boek voor vrije geesten.… (meer)

Waarom je nóóit moet liegen is het elfde boekje uit de reeks Kleine boekjes van Uitgeverij Atlas Contact, Amsterdam/Antwerpen. ‘Goed geschreven non-fictie van schrijvers die je verrassen met hun prikkelende kijk op de wereld. Om de twee maanden verschijnt een nieuwe uitgave: van economie tot geschiedenis, van lifestyle tot kunst, van sport tot psychologie. In 100 pagina’s, 90 minuten lezen, ben je een hoop wijzer. Kleine boekjes, grote ideeën.’ www.kleineboekjes.nl
Aldus de uitgever. Klein is dit boekje zeker: de tekst beslaat amper 72 bedrukte bladzijden en is gezet uit een erg forse letter. Je krijgt zo acht woorden per regel, 23 regels per pagina. Ik las het in minder dan een half uur.
Vormelijk is alles in orde: keurig gedrukt, fraaie kaft, ecologisch papier.
Ook voor de prijs moet je het in principe niet laten: 7,50 € en in elk boekje tref je een bon aan voor een reductie van 2,50 € bij de aankoop van een volgend boekje.
Inhoudelijk is het minder gelukt. Vooreerst de vertaling uit het Engels: te haastig gemaakt, vrees ik. Het Engels wordt veeleer letterlijk omgezet in Nederlandse woorden, en het resultaat is irritant onidiomatisch ‘Nederlands’. Af en toe zijn er ernstige grammaticale tekorten: ‘Zij verbroken stilletjes hun vriendschap met hen’ (p. 56). De verleden tijd van ‘verbreken’ is ‘verbraken’.
Sam Harris situeert men af en toe in het groepje dat men de New Atheists noemt, samen met Dawkins, Dennett en de helaas overleden Hitchens. Persoonlijk meen ik dat hij in dat illustere gezelschap niet thuishoort; hij haalt nooit het literaire noch het academische niveau van deze eminente auteurs.
Dat blijkt ook uit dit gelegenheidswerk, dat hij ‘in opdracht’ (van wie of wat?) schreef. Ik vermoed dat hij er net zo lang aan geschreven heeft als de tijd die ik nodig had om het te lezen. Het zijn gemelijke gemeenplaatsen, apocriefe anekdoten, wazige wijsheden en losse levenslessen. Er staat niet één gedachte in die je niet spontaan zelf kan bedenken over dit onderwerp. Er is geen onderliggende filosofische basisidee waarop het betoog gegrond is. De enige reden om niet te liegen die de auteur lijkt te zien, is er een van louter praktische aard: je maakt het jezelf moeilijk, omdat je moet onthouden wat je gelogen hebt, omdat leugens uitkomen, omdat je door de mand kunt vallen, omdat niet liegen eenvoudiger is, omdat ook de anderen beter af zijn als je niet liegt.
Daarmee ontwijkt de auteur de ernstige morele vragen die wij ons dagelijks moeten stellen bij onze communicatie en onze omgang met anderen. Hij vertrekt steeds van individuen, in de eerste plaats het ‘ik’, en toont dan wat liegen voor nare gevolgen kan hebben voor elk individu, zowel de leugenaar als de belogene. Liegen is dan nog louter een ongepaste overtreding van de etiquette, een sociale faux pas, meer niet.
Het woord ‘eerlijkheid’ komt bij mijn weten niet voor in deze tekst, noch de reden waarom men eerlijk moet zijn. Wanneer mensen enkel met elkaar omgaan volgens de regels van de etiquette, heeft men wel een ‘nice’ samenleving, maar geen eerlijke. Wie echt contact wil met zijn medemensen, moet de etiquette overstijgen en eerlijk omgaan met de andere. Enkel op die manier is er sprake van persoonlijke verrijking voor elk van de betrokkenen. Niet liegen is niet hetzelfde als de waarheid spreken, zoals de afwezigheid van oorlog niet hetzelfde is als vrede, zoals Spinoza ons voorhoudt in zijn Staatkundige Verhandeling.
Ik kan dit boekje dus niet aanbevelen, het is verloren moeite en weggesmeten geld. Je vindt op internet gratis heel wat interessantere teksten dan wat we hier voorgeschoteld krijgen. En je kan dit boekje niet eens als een cadeautje of als relatiegeschenk gebruiken zonder te suggereren dat jij en/of de andere misschien wel een leugenaar is.
Ook de andere titels uit de reeks lijken me weinig interessant, al duiken er bekende namen op bij de auteurs: de onvermijdelijke Alain de Botton, maar ook de respectabele Geert Mak. Er is ook een boekje dat zich afvraagt: ‘Wat wil de vrouw?’ en dat geschreven is door ene ‘Joyce Roodnat (sic)’.… (meer)