Søren Kierkegaard (1813–1855)

Ik ben filosofisch veel te weinig geschoold om te kunnen inschatten of dit de perfecte inleiding tot Kierkegaard is of niet. Samensteller Frits Florin heeft een 70-tal fragmenten geselecteerd van het werk van de Deense filosoof, meestal maar iets meer dan een pagina lang, en hij heeft daar dan telkens een toelichting bij geschreven. Voor mij waren die toelichting zeker op zijn plaats, want Kierkegaard kan soms taai zijn. Al bij al krijgen we in dit boek een heel breed beeld van de invalshoeken van Kierkegaard, van zijn geniale inzichten en van zijn kleine kantjes. Dus wat mij betreft: aanbevolen.… (meer)

Op zoek naar jezelf? Kierkegaard geeft het voorbeeld

Vandaag de dag leven wij in een hyperreflecterende maatschappij met duidelijke waarden en doelen waarnaar we geacht worden te streven. Doen we dat niet, dan worden we linea recta verdoemd tot uitschot en dissidentschap. De vraag echter, die Kierkegaard in zijn filosofie oproept, is: wat zijn wijzelf nu eigenlijk? Wat zijn onze eigen waarden, onze waarheden? Hoe gaan we om met onszelf en onze relatie tot anderen? Verwacht geen paternalistische trompet. Kierkegaard hanteert een fijngevoelig uitgekiend filosofisch apparaat om elk individu, in al zijn diversiteit, tot zichzelf te laten komen. Tenminste, als je dat wil en durft.

‘Stadia op de levensweg’ is een boek dat op het eerste zicht bestaat uit drie relatief afzonderlijke delen, uitgeschreven door verschillende pseudonieme schrijvers. Deze pseudonieme schrijvers zijn een van de grote steunpilaren van de gehele filosofie van Kierkegaard. Eenduidige ‘waarheid’ als zodanig is volgens Kierkegaard in geen enkele filosofie neer te schrijven, ook niet in die van zichzelf. De benadering van thema’s en concepten kan enkel waarheidsgetrouw zijn als ze uit meerdere visies bestaat. Door louter de pseudoniemen aan het woord te laten, nodigt Kierkegaard de hedendaagse lezer uit om zélf deel te nemen aan het betoog en een persoonlijk, subjectief waarlijk perspectief op te bouwen.

De drie delen van het boek behelzen respectievelijk drie ‘stadia van de levensweg’: het esthetische, het ethische en het religieuze leven. Ondanks dat elk deel door zijn pseudonieme verteller een volwaardige invulling verhaalt van die bepaalde levensfase, gaat Kierkegaard er vanuit dat elke persoon op weg naar zelfwording geconfronteerd wordt met deze drie stadia, die overlappen en met elkaar vervloeien.

Het eerste deel, ‘In vino veritas’, gaat over een platonisch symposium, waar de deelnemers afzonderlijk redevoeringen houden omtrent lust en liefde in een decadent kader. De titel betekent letterlijk ‘De waarheid zit in de wijn’. Vervolgens handelt het tweede deel over het uitbouwen van een stabiel ethisch leven. Als repliek op het symposium stelt Vilhelm, de pseudonieme schrijver van dit stuk, het gelukkige en levenslange huwelijk als ethisch ideaal. In het huwelijk komen de diepste mogelijkheden van een individu naar boven, wars van vluchtig genot en bedorven relaties. Ten slotte volgt ‘Schuldig?’ - ‘Niet-schuldig?’, een psychologisch experiment. Een intelligente maar zwaarmoedige jongeman levert een innerlijke strijd omtrent een schuldvraag. Hoewel de vergelijking met ‘Schuld en boete’ van Dostojevski deels opgaat, gaat het bij Kierkegaard niet om een objectieve misdaad en rechterlijke schuld, maar om het verloochenen van een religieus idee.

Deze nieuwe uitgave van Damon is indrukwekkend en kadert in de ambitieuze uitdaging om het gehele oeuvre van Kierkegaard naar het Nederlands te vertalen. Dit lijvige boek werd minutieus vertaald en exhaustief van commentaar voorzien. Ondanks de bijna perfecte uitgave blijft de vraag naar de relevantie voor de eigentijdse lezer: het geschrift stamt tenslotte uit 1845. De relevantie zit onder de literaire schil, als een verborgen tijdloze eenheid. Voor die diepere betekenis graaft Kierkegaard, als ‘vader’ van het existentialisme, naar de fundamentele eigenheid van een persoon, de lezer. Ondanks dit literair-lyrische geschrift blijft het een van de meeste complexe werken uit het sowieso mysterieuze oeuvre van Kierkegaard.… (meer)

Vertaling en verklarende aantekeningen: Jan Sperna Weiland, geheel herzien door Frits Florin
Eindredactie van dit deel: Johan Taels en Paul Cruysberghs
Met een nawoord van: Frits Florin

Kierkegaard, of zijn pseudoniem Vigilius Haufniensis (de 'wachter' van Kopenhagen), was de eerste die in de wijsgerige antropologie het onderscheid tussen vrees en angst nauwkeurig formuleerde en hanteerde: vrees betekent dat men bang is voor iets concreets, angst dat men bang is voor iets onbekends. Angst slaat op wat mogelijk is, maar er (nog) niet is. Daarom roept de confrontatie met de mogelijkheid van de vrijheid bij de mens angst op: angst voor de eigen mogelijkheden. Angst is een noodzakelijk stadium op weg naar de vrijheid, maar men kan daar ook in blijven hangen. Rond het centrale thema van de angst snijdt Vigilius Haufniensis een hele reeks thema's aan die in de latere geschriften van Kierkegaard uitgewerkt worden.

Het begrip angst vormt het vierde deel in de serie Kierkegaard Werken. Het boek wordt uitgegeven in samenwerking met de 'Redactieraad Kierkegaard Werken' (www.kierkegaard.be) en de Søren Kierkegaard Skrifter (uitgegeven door het 'Søren Kierkegaard Research Centre' te Kopenhagen, www.sk.ku.dk).

Uitgeverij Damon is in samenwerking met de 'Redactieraad Kierkegaard Werken' de Nederlandstalige partner van de de nieuwe kritische Deense editie Søren Kierkegaard Skrifter (©), waarop de serie Kierkegaard Werken is gebaseerd.

Recensie(s)
In het oeuvre van Kierkegaard neemt 'Het begrip angst' een sleutelpositie in. In dit aangrijpende, maar soms ook duistere en moeilijk te begrijpen werk analyseert Kierkegaard (onder het pseudoniem van Vigilius Haufniensis, de 'wakende van Kopenhagen') verschillende aspecten van het begrip angst. Hij kijkt daarbij niet alleen naar de oorzaken van existentiele angst (de erfzonde), maar gaat ook in op de consequenties ervan in het dagelijks leven, zoals de verschillende manieren om angst te ontvluchten en 'geesteloosheid'. Een boek dat vele filosofen, waaronder Heidegger, Jaspers, en Sartre, inspireerde en nog altijd actueel is. De uitstekende vertaling is van Sperna Weiland; de vertaling werd volledig herzien door Frits Florin, die ook het uitgebreide nawoord schreef. Veel verklarende eindnoten maken dit boek iets toegankelijker, maar het blijft een moeilijke doch lonende tekst. Prachtige bladspiegel, ingebonden en met leeslint. Aan te raden is ernaast kennis te nemen van de reeds verschenen inleiding van Arne Gron, 'Vrijheid en angst : inleiding in het denken van Soren Kierkegaard' (2008)*.… (meer)