Andrij Kurkow

Grijze bijen (geschreven in 2018) speelt zich af in 2017, de Maidan-revolutie en Krim-annexatie is dan al drie jaar bezig. Hoofdpersonage Sergejitsj, een vijftigjarige, vroeg gepensioneerde mijninspecteur en bijenhouder is achtergebleven in z'n dorp in de Donbas. Het dorp ligt in de ‘grijze zone’, het niemandsland tussen de frontlinies van de separatisten en het Oekraïense leger, het dorp is verlaten, er is geen stroom, geen voedsel. Enkel Pasja, een vriend/vijand van Sergei woont er nog. Ze zoeken elkaar geregeld op en drinken samen veel zelfgestookte vodka.Na de winter verlaat Sergej met z'n 6 bijenkasten het oorlogsgebied op zoek naar een goede plaats voor z'n bijen. Honing is immers z'n eruilmiddel voor voedsel. Hij vertrekt met z'n auto en bijen naar de Krim. Wat volgt is een schitterende roadnovel. De oorlog is zeer tastbaar en dreigend aanwezig. Sommige passages zijn hilarisch, Grijze bijen geeft een goede kijk op de oorlog dia vandaag nog steeds in alle hevigheid woedt.… (meer)

Dat er al sinds 2014 een oorlog aan de gang was in het oosten van Oekraïne was iets waar ik tot kort geleden niet al te veel aandacht aan besteedde. Het leek zo ver weg. Ik herinner mij een reisprogramma met een presentator die door de loopgraven aan Oekraïense zijde liep, bijna alsof het lollig was. Zonder goed stil te staan bij wat die oorlog eigenlijk betekende voor de mensen uit die regio. Als je wilt proberen om hier iets van te begrijpen, dan is Grey Bees van Andrey Kurkov precies het goede boek.

Andrey Kurkov (1961) is één van de bekendste moderne Oekraïense schrijvers. Hij heeft al 13 romans geschreven, plus een aantal kinderboeken en filmscripts. Veel van zijn werk is vertaald naar het Engels en Duits. Helaas zijn maar enkele van zijn boeken in het Nederlands vertaald (Andrej Koerkov), en is Grey Bees (2018) niet in het Nederlands beschikbaar. Hopelijk waagt een Nederlandse uitgever zich alsnog aan een vertaling, want dit boek verdient het absoluut om gelezen te worden, zeker nu.

Grey bees volgt de lotgevallen van Sergey Sergeyich, een man van tegen de 50 uit het Oost-Oekraiense dorpje Little Starhorodivka. Dit dorpje ligt in de zogenaamde ‘grijze zone’, het gebied tussen de frontlinies van de door Rusland gesteunde separatisten en het Oekraïense leger. Bijna alle inwoners zijn uit deze zone weggetrokken, want wie heeft er zin in kogels en bommen boven zijn hoofd? Little Starhorodivka heeft nog slechts twee inwoners over: Sergey en Pashka, leeftijdgenoten die elkaar nooit echt hebben gemogen maar die nu toch - met tegenzin - op elkaar zijn aangewezen.

Het eerste deel van het boek beschrijft het leven in de grijze zone, waar de inwoners zelf ook zo grijs mogelijk proberen te blijven: onopvallend, partijloos, omdat ze niemand tegen zich in het harnas willen jagen en niet betrokken willen raken bij het conflict. Makkelijk is dat leven niet. Er is geen elektriciteit, eten is schaars, het is koud en vooral eenzaam en gevaarlijk. Als Sergey ondraaglijke zin krijgt in eieren moet hij zijn leven wagen om er in een naburig dorp een paar te bemachtigen. Hoewel deze situatie deprimerend klinkt, slaat Kurkov in het boek een lichte, bijna humoristische toon aan waardoor het zeker geen zwartgallig verhaal is.

Als het voorjaar aanbreekt besluit Sergey, die bijenhouder is, met zijn bijen zuidwaarts te reizen, zodat de bijen op een vredige en zonnige plek een tijdje hun werk kunnen doen. Hij belandt in Kafkaëske situaties bij het passeren van alle grenzen en frontlinies. Overal waar hij komt moet hij zijn neutrale identiteit benadrukken. Want veel Oekraïners zien hem door zijn herkomst als een separatist, de vijand, en Russen zien hem als een Oekraïner, de vijand. Het is dankzij zijn grenzeloos naïeve, vriendelijke en open houding dat hij zijn tour min of meer ongeschonden overleeft.

Mooi aan dit boek is dat het gelaagd is. Aan de oppervlakte is het een absurdistisch-humoristisch relaas van het leven in de grijze zone en de roadtrip van Sergey en zijn bijen. Daaronder zit scherpe kritiek op Poetin en de agressieve buitenlandse politiek van Rusland. Vrij uitgebreid wordt bijvoorbeeld ingegaan op het lot van de Krim-Tataren, een islamitisch volk op de Krim dat sinds de Russische annexatie wreed onderdrukt wordt. Daar weer onder ligt een symbolische laag, rondom de dromen van Sergey, die je als lezer zelf mag interpreteren. Je zou het boek misschien het beste kunnen categoriseren als een politieke satire over een onderwerp dat de laatste maand (helaas) pijnlijk actueel is geworden.… (meer)