Laurence Rees

Rees baseert zijn meer beschouwende stukken over de Tweede Wereldoorlog in dit boek op feiten en ooggetuigenverslagen opgetekend in interviews die hij hield met diverse mensen uit oost en west: een ijzersterke combinatie die tot interessante gevolgtrekkingen leidt. Zo leren we dat de nazi's allerminst gestructureerd te werk gingen en dat een gebrek aan moed om af te wijken en risico's te nemen een belangrijke reden was voor het ontbreken van steun voor verzet tegen de nazi's (lijkt erg voor de hand liggend, maar Rees weet het als een nieuw inzicht te beschrijven).
Minpuntje in dit boek, gebaseerd op de tv-serie 'The nazi's, a warning from history', is dat het morele oordeel er soms wat dik bovenop ligt en dat is niet nodig want wat geschreven staat spreekt voor zich.… (meer)

Rode draad in dit boek zijn de gesprekken die Churchill, Roosevelt en Stalin tijdens de Tweede Wereldoorlog - de titel zegt het al - grotendeels achter de schermen voerden. De gesprekken tussen de geallieerde leiders worden afgewisseld met de consequenties van wat zij bespraken voor degenen over wie het ging op basis van interviews met ooggtuigen.

Voor Churchill en Roosevelt waren de nobele idealen van vrijheid en democratie en het recht op zelfbeschikking zoals die waren neergelegd in het Atlantisch Handvest het uitgangspunt. Althans dat pretendeerden zij aan het begin van de oorlog, maar dat staat in schril contrast met hun handelen naarmate de strijd vorderde. In het bijzonder de behandeling van Polen - dat een belangrijke militaire bijdrage leverde aan de inspanningen van de westerse geallieerden en dat door Churchill bij herhaling werd aangehaald als reden waarom Engeland ten strijde getrokken was- ging lijnrecht tegen de 'morele principes' van de beide leiders in. De schanddaad van Katyn, waar meer dan 20.000 gevangen genomen Poolse officieren en burgers in koelen bloede door de Sowjets vermoord werden, werd toen het in 1943 bekend werd in de doofpot gestopt. In datzelfde jaar werd in Teheran op voorstel van Churchill in het geheim afgesproken Polen naar het westen te verleggen. Toen de Poolse premier in ballingschap, Mikołajczyk, in 1944 in Moskou weigerde hiermee akkoord te gaan werd hij door Churchill geschoffeerd met de opmerking dat de Poolse regering in ballingschap bestond uit 'harteloze lieden die Europa kapot willen maken.' Van de overwinningsparade in Londen in 1946 werden de Polen uitgesloten.
Churchill en Roosevelt lieten gedurende de ontmoetingen hun oren keer op keer hangen naar de wensen van Stalin. Naar het schijnt tegen beter weten in stelden zij hun vertrouwen in deze dictator en meenden zij goed met hem op te kunnen schieten. Stalin was echter meedogenloos en niet geïnteresseerd in vriendschap en dat liet hij ook tijdens de ontmoetingen met Churchill en Roosevelt duidelijk merken.
Terwijl de Sowjet-Unie in het oosten oprukte werd het openen van een tweede front in het westen- naast de zeggenschap over Polen de grootste wens van Stalin- steeds weer uitgesteld, ondanks herhaalde toezeggingen hiertoe van Churchill en Roosevelt. Dit gaf Stalin een uitstekende onderhandelingspositie.
Rees wijst er fijntjes op dat alleen al bij Stalingrad meer Russische soldaten sneuvelden dan er Britse en Amerikaanse soldaten sneuvelden tijdens de gehele oorlog. Het lijkt er bij het lezen van dit boek sterk op dat er gaandeweg de onderhandelingen de volgende cynische uitruil tot stand kwam: de Sowjet-Unie leverde het leeuwendeel van de strijd en het offer aan mensenlevens in de oorlog tegen de nazi's in ruil voor heerschappij over Midden-Europa. Wat dat betekende heeft de bevolking van dat deel van Europa tot 1989 mogen ervaren.

'Achter gesloten deuren' is een uitmuntend boek omdat het laat zien dat het geijkte beeld van de Tweede Wereldoorlog als een morele strijd van het goed tegen het kwaad onjuist is en omdat het helder aan het licht brengt hoe Europa aan de onderhandelingstafel verdeeld is en hoe bijzonder onrechtvaardig vooral de Polen daarbij door hun mede-geallieerden behandeld zijn.… (meer)