Jan Leyers

Een heel vlot geschreven reisverslag, dat de televisiereportages volgt die Jan Leyers (vroegere popster, nu televisiemaker) in 2017 maakte, kriskras langs de diverse moslimgemeenschappen door Europa. Uiteraard is het geen volledig overzicht en Leyers beweert ook niet per sé representatief te zijn. Maar het geeft wel een beeld van de zeer grote diversiteit binnen die verschillende gemeenschappen.

Net als Leyers moet je vaststellen dat er geen lijn te trekken is in de opstelling van de moslimgroeperingen. Eerst heb je de indruk dat in landen waar moslims erkend worden en ruimte krijgen om zich te ontplooien dat daar de gematigde, meer ontspannen vorm van religiebeleving de bovenhand haalt (zoals in Bosnië, waar moslims uiteraard in de meerderheid zijn, maar ook Zweden bijvoorbeeld), en dat in landen waar ze gedwongen worden tot assimilatie en nauwelijks in de publieke ruimte aanwezig zijn (zoals in Frankrijk) het radicalisme de boventoon voert. Maar dan zie je dat bijvoorbeeld in Groot-Brittannië, waar een enorme tolerantie heerst ten aanzien van zo goed als alle religies (een tolerantie die bijna aan onverschilligheid grenst), dat juist de meest radicale, antimodernistische stemmen te horen zijn. Je kan er dus geen staat op maken.

Twee dingen vielen mij op: ten eerste, er worden door sommige moslimgemeenschappen wel degelijk pogingen ondernomen om tot een ‘modernere’ vorm van islam te komen, waarin westerse liberale waarden in grote mate geïntegreerd worden. Maar anderzijds, zelfs in die modernere gemeenschappen blijven vrouwen op het tweede plan geduwd worden, en blijft een heel dubbelzinnige houding bestaan ten aanzien van niet-moslims. Daar lijken fundamentele onverenigbaarheden te zitten die absoluut uitgeklaard moeten worden.

Ik ben het volmondig eens met Jan Leyers dat het grote debat niet zozeer tussen het Westen en de islam woedt (de fameuze clash van de beschavingen), maar in de eerste plaats binnen de islamgemeenschap zelf. En ook dat een moderne/Europese vorm van islam nooit van bovenaf opgelegd kan worden (en dat dit zelfs contraproductief is); de moslimgemeenschappen moeten dus zelf hun zaakjes op orde krijgen. Misschien is dat een kwestie van tijd, maar gezien de radicalisering en de terreur (die ten dele, maar zeker niet geheel een gevolg is van sociale achterstelling) hebben we die tijd niet. En dus denk ik dat democratische regimes absoluut het recht en de plicht hebben om de gematigde, rationele stemmen zoveel mogelijk ruimte te geven en fundamentalistische stemmen te ontmoedigen of zelfs te weren. Het is de verkramping waar we van af moeten, zowel in de moslimgemeenschap zelf als in het anti-kamp in het westen.… (meer)

Weer heeft uitgeverij Das Mag mij weten te verrassen met dit keer een boek naar aanleiding van een documentaireserie over de islam in Europa. Een boek dat als ik dat in de winkel had zien liggen, nooit had opgepakt maar nu het op mijn deurmat lag toch in ben begonnen en daar heel blij mee ben. Het heeft me nieuwe inzichten gegeven, het mooiste dat een boek kan opleveren.

Jan Leyers heeft achtereenvolgens in Bosnië, Hongarije, Oostenrijk, Frankrijk, Engeland, Zweden, Denemarken, Duitsland, Nederland en België moslimgemeenschappen bezocht en bevraagd. Hieruit komt al snel naar voren hoe verschillend deze landen tegenover andersdenkenden staan waarbij er geen groter verschil is tussen Frankrijk met 'iedereen moet zich gedragen als een Fransman' en Engeland met 'iedereen is vrij te denken en doen wat hij wil'. Met name deze houding van Engeland had ik nooit zo scherp op mijn netvlies staan en heeft me weer wat meer van deze cultuur doen begrijpen.

Ook wordt inzichtelijk hoe de moslims in de bezochte landen verschillend over de islam denken. Het doet mij denken aan hoe het christendom in de loop der tijd in vele splinters uiteengevallen is. De landen waarin deze gelovigen leven lijken wel zo hun eigen invloed te hebben welke afslag het geloof daar neemt.

Bijzonder prettig vond ik de achtergrondinformatie over ieder land en dan met name bij de Oost Europese landen waar ik nog maar bitter weinig van bleek te weten. Het zet het menselijke in een historisch perspectief (natuurlijk wel vanuit deze tijd gezien maar daar valt amper aan te ontkomen) en wordt daarmee een beetje beter te vatten.

Wat mij het meest schokte waren bepaalde ideeën die door gelovigen worden aangehouden. Het boek heeft als ondertitel Het Reisverslag van een ongelovige. Daarmee voelde ik me gelijk verbonden met de journalist. En was het soms moeilijk me te kunnen voorstellen dat er op grote schaal intelligente mensen zijn die geloven in wat in mijn ogen sprookjes zijn. Dit stemt mij dan weer wat meer somber omdat het daardoor moeilijker is om elkaar te begrijpen en uit onbegrip kunnen destructieve conflicten ontstaan. Aan de andere kant zijn er ook voorbeelden van dat het wel goed kan gaan zo lang men elkaar blijft respecteren. Dat Engelse model vind ik zo gek nog niet.

Oftewel een inzichtgevend boek over wat er nu in Europa zoal leeft en specifiek hoe mensen met elkaar omgaan.… (meer)