Dit derde en laatste deel van Cusk’s Outline-trilogie bouwt voort op de vorige delen. Opnieuw is schrijfster Faye (haar wordt weer 1 keer genoemd) de geduldige toehoorster van een stoet van schijnbaar willekeurige mensen die met onthutsende openheid hun ziel voor haar blootleggen en al hun miserie op tafel gooien en beoordelen. Opnieuw komen we heel weinig te weten over Faye zelf, al plaatst ze af en toe een opmerking waaruit een heel klein beetje af te leiden is (onder meer dat ze intussen hertrouwd is). Dit procedé frustreerde en intrigeerde in de vorige delen en dat doet het ook nu weer. Want onvermijdelijk ga je op zoek naar de gemeenschappelijke noemer, naar de boodschap achter die soms treffende en soms pietlullige verhalen die de mensen haar vertellen.
Zo komen er opvallend veel verwijzingen naar de Brexit voor in dit boek, en geregeld hebben zowel de gesprekspartners als Faye zelf het over de verscheurende keuze tussen blijven of vertrekken, meestal in een scheidingscontext (duidelijk een lievelingsthema van Cusk). Ook een ander thema, dat van de kwetsbare positie van vrouwen, keert herhaaldelijk terug. En ergens halfweg lijkt er een sleutel te worden aangereikt: iemand heeft het over ’Kudos’, de gewoonte in zijn instituut om een onderscheiding te geven aan het grootste talent, een vorm van erkentelijkheid en waardering. En dus denk je onwillekeurig dat het daar allemaal om draait in deze trilogie: de nood aan erkenning en waardering, en hoe weinig we die geven of krijgen. Maar om eerlijk te zijn: ik durf er geen geld op te zetten, want de gesprekken waaieren wel erg breed uit.
Ik moet zeggen dat ik aanvankelijk erg opgetogen was over dit derde deel: de eerste gesprekspartners van Faye intrigeren en raken een gevoelige snaar, zelfs al is het wat ze vertellen soms zielig of absurd. Maar geleidelijk aan begon mijn irritatie toe te nemen: in toenemende mate gaat het over literatuur en schrijven (als teken van zwakheid), en wordt de literaire scene (schrijvers, uitgevers, mediafiguren) wel heel nadrukkelijk te kijk gezet en belachelijk gemaakt (en dat wordt helaas niet goedgemaakt door een wel heel herkenbare Knausgard-persiflage). Ik heb het gevoel dat Cusk haar procedé nu wel heel erg had uitgemolken en een beetje aan het eind van haar latijn was gekomen. Ook het stilistisch niveau is op enkele momenten beneden peil, met soms wel erg kromme zinnen.
Maar dan is er de slotscène. In deel 2 was die sprankelend, met een overweldigend chaotisch dinertje met vrienden, waar je kop noch staart van kreeg. Toen had ik door dat Cusk bewust fragmentaire levenservaringen op je loslaat, prikkels die je aangrijpen. Maar ze slaat ze niet plat door de intrige op te lossen of neer te leggen, integendeel, ze laat de onbeantwoorde vragen bewust open. Een sleutelpassage is dan misschien die waar een schrijver vertelt over één van zijn romanpersonages: “The character is sitting by this river just looking at the shapes the dark and light make on the water, and at the weird shapes of what might be fish beneath the surface, there for a second and then gone again, and he realises that he’s looking at something he can’t describe using the language. And he sort of gets the feeling that what he can’t describe might be the true reality.“ De echte realiteit, en of je die kan kennen of vatten of niet, gaat het daarom? In alle delen van de trilogie lijkt Cusk te suggereren dat je die werkelijkheid alleen maar kan ondergaan, zoals Faye met eindeloos geduld naar de miserabele verhalen van haar gesprekspartners luistert.
Maar dan gaat het plots in de slotscène van dit deel een heel andere kant op: Faye maakt iets mee waarbij ze de platte, uitdagende werkelijkheid letterlijk in de ogen kijkt. Het is een scène die afstoot en tegelijk intrigeert. En zo is de cirkel rond. Ondanks een wat mindere tweede helft in dit deel, blijft deze trilogie een heel bijzondere leeservaring, die je niet onverschillig laat en vooral vragen open laat ( )