Een schrijfster waarover ik al meerdere keren goede dingen las, waarvan ik meerdere positieve recensies las, maar die ik liever niet vertaald wilde lezen, is Valeria Luiselli. Het eerste boek dat ik tegenkwam was dit Lost Children Archive. Zware titel, moeilijk onderwerp. Maar wel een logische keuze, gezien de achtergrond van de schrijfster. Met de foto’s achterin concludeer ik dan ook dat het boek niet geheel fictie is, dat er een daadwerkelijke zoektocht heeft plaatsgevonden.

In New York is de schrijfster op haar plaats. Zij mag prachtige projecten doen, haar man helpt haar – zo hebben ze elkaar ontmoet – en het samengestelde gezin is gelukkig. Maar aan de grens gaat er van alles mis. Kinderen worden opgesloten, kinderen worden bij ouders weggehaald, kinderen proberen zonder ouders de grens te passeren. En als een vriendin haar hulp vraagt, omdat haar kinderen onderweg zijn naar NY, kan ze niet meer aan de zijlijn blijven staan.

Zeker als de kinderen ook nog eens kwijtraken, iemand moet naar ze op zoek. En dus beginnen ze aan een roadtrip vanaf NY naar de grens met Mexico. De beroemde speld in de hooiberg.

Het knappe van Luiselli is dat ze beide verhalen (de zoektocht en de tocht van de kinderen) naast elkaar kan vertellen, het perspectief wisselt regelmatig. En als lezer weet je dat er een moment komt dat de paden elkaar moeten kruisen. Maar de manier waarop dat uiteindelijk gebeurt is een stuk dramatischer, spectaculairder dan verwacht.

Luiselli heeft een prachtig boek geschreven, warm, betrokken. Maar tegelijkertijd een groot maatschappelijk probleem aangekaart, de grens die meneer Trump probeerde dicht te bouwen met een gigantische muur, is een grens die al jaren lek is. Te veel mensen hebben er belang bij dat die grens niet waterdicht wordt. Maar tussen mensensmokkelaars en drugsbendes lopen dus ook gewoon kinderen op zoek naar hun ouders. Kinderen die zo jong zijn dat ze geen idee hebben hoe gevaarlijk de wereld is, die zich moeten redden tegen alle verwachtingen in.

Schitterend boek, moet meer lezen van deze dame.

Citaat: “…I realized that what I was saying made no sense, that my brain was just going round and round, empty and full of hot air only, though sometimes when the desert wind came, it cleared my thoughts for a moment, but mostly there was just hot air, dust, rocks, bushes, and light, especially light, so much of it, so much light pouring down from the sky that it was hard to think, hard to see clearly, too, hard to see even the things we knew by name, by hear,…” (p.319) ( )

Beste boek tot nu, dit jaar. Maar ook moeilijk in een vakje te plaatsen. Het is een filosofisch-reflexief boek over een aflopende relatie tussen een vrouw en een man, over de wisselwerking tussen ouders en kinderen, en over hoe kinderen de wereld zien. Maar het is ook een essayistisch werk over de afschuwelijke migratieproblematiek in het zuiden van de Verenigde Staten met vooral de instroom van minderjarigen vanuit Mexico. Tegelijk is het een reisverhaal (travelogue), naar het klassiek model van de roadmovie, tot en met het verblijf in marginale motels. En een historisch verhaal over de verdrijving en gedeeltelijke uitroeiing van Apache-indianen in het Zuidwesten van Amerika, eind 19de eeuw. Dat is dus best een indrukwekkend pakket.
Het vernuftige van Luiselli’s schrijfproçédé is dat ze bij elk van die invalshoeken ook nog eens narratieve genres door elkaar gebruikt: interne monologen, dialogen, lijstjes met de inhoud van hun koffers, excerpten uit een fictieve roman over migrantenkinderen die de grens worden overgesmokkeld, reflexieve passages en klassieke, descriptieve scenes. De narratieve stem is vooral die van de moeder, waardoor je de indruk hebt dat het hier om een autobiografisch boek gaat (Luiselli is net als de vrouw van Mexicaanse afkomst).
Er zijn twee verbindende thema’s. In de eerste plaats de problematiek van de ‘Lost Children’, die zowel slaat op migrantenkinderen, op de eigen kinderen (een jongen van 10 en een meisje van 5) op de achterbank van de auto, en bij uitbreiding ook universeler, op mensen (zoals de twee ouders) die verloren gelopen lijken in hun eigen leven. Het tweede thema is dat van het documenteren, het registreren, beschrijven en in kaart brengen van de werkelijkheid; het is een knappe vondst van Luiselli dat haar twee hoofdpersonages (de vader en de moeder) sound scape-mensen zijn, die voortdurend allerlei geluiden opnemen, de vader puur passief-obsessief registrerend (documentarist), de moeder meer intrusief-peilend (documentarian). Ook hier weer schuift de auteur voortdurend de verschillende benaderingen dooreen. Meteen een postmodernistisch kantje met een prachtige illustratie van de voortdurend verschuivende, ongrijpbare werkelijkheid: ““the only thing to do is tell it over and over again as it develops, bifurcates, knots around itself.”
De bedachtzame verteltoon, de verschillende lagen, de telkens wisselende vorm en uiteindelijk ook de verandering van perspectief, maken dit boek tot een knap staaltje van slow reading. Heel af en toe lijkt Luiselli iets te repetitief, of rijden haar mijmeringen zichzelf vast, maar is dat niet eigen aan de manier waarop we allemaal reflecteren? Vormelijk is vooral het voorlaatste hoofdstuk een meesterlijk stukje proza, in de stijl van Joyce en Woolf. Daarin raakt het verhaal van de zoon en de dochter van het koppel op magisch-realistische wijze vermengd met het verhaal van de migrantenkinderen uit de fictieve roman.
Ik vermoed dat ik nog lang niet alle lagen van de rijke inhoud van dit pluriform boek doorzien heb, wat zeker aanzet tot herlezen. Wat me ook bijvoorbeeld erg aansprak is de duidelijke afrekening met een aantal cult road-novels, zoals Kerouac’s On the Road, en meer impliciet ook met Pirsig’s ‘Zen and the Art of Motorcycle Maintenance”. En tegelijk riep het boek herinneringen op aan de reflexieve stijl van een Siri Hustvedt en een Rebecca Solnit. Om maar te zeggen op welk niveau Luiselli speelt. Met Lost Children Archive heeft ze onomstotelijk één van de markantste romans van begin 21ste eeuw geschreven. ( )

Uniek boek wat concept betreft en vitaliteit waarmee de pen beweegt.. Een gebroken huwelijk, een stel wijsneuzen op de achterbank. Een dubbele beweging: 2 kinderen met hun ouders op roadtrip naar zuid-west Amerika, migrantkinderen op weg van Mexico naar de USA Betrokkenheid en inlevingsvermogen van de beide kinderen leidt tot kruisende paden. ( )