But Beautiful van Geoff Dyer belooft ons verhalen over de binnenkant van de jazz. Het is geen dik boek, 223 pagina’s maar het bracht mij toch meer dan verwacht.

Dyer wist aanvankelijk niet in welke vorm hij dit boek moest gieten. Daarom hield hij het maar dicht bij wat in zijn onderwerp zo belangrijk is, improvisatie. Hij beschrijft de levens van negen jazzlegendes, of delen daaruit. Gebaseerd op bekende of soms legendarische episoden of anekdotes, maar, zo zegt Dyer in zijn voorwoord;

Daarvan geef ik mijn eigen versies door de feiten min of meer globaal te vermelden en te improviseren en het oorspronkelijke thema in sommige gevallen geheel los te laten. Dit betekent dat ik de waarheid nogal eens geweld aan doe maar tegelijkertijd…het aan de vorm inherente voorrecht van improvisatie in ere houd.

Het ligt tussen feit en fictie in dus, maar dat levert een uiterst leesbaar boek op. De hoofdstukken worden afgewisseld door een road-trip van bandleider Duke Ellington en saxofonist Harry Carney, die op weg zijn naar een optreden ergens in de Verenigde Staten.

Zo is er het verhaal over Lester Young ofwel ‘Pres’ (zie ook mijn vorige bespreking) die wegkwijnt op zijn hotelkamer. Hij zou niet oud worden, net als Billie Holiday met wie hij zo vaak samenwerkte. Drank, dope en gevangenschap; het speelt bij zoveel jazz-muzikanten een rol. Dyer laat Young hierover nadenken;

De kwestie was niet dat jazz-muzikanten eerder doodgingen, ze werden gewoon sneller oud. Ze hadden duizend jaren geleefd in de nummers die ze hadden gezongen…

Dyer komt later in het boek nog terug op het feit dat zovelen jong stierven. Ik werd ook getroffen door het verhaal over pianist Thelonious Monk. Ik ken wel wat van zijn muziek, maar stond nooit stil bij wat voor man het was en hoe zijn muziek tot stand kwam. Het was een volstrekt oorspronkelijk musicus en Dyer’s beschrijving helpt bij het beluisteren van zijn muziek;

Hij speelde elke noot alsof hij stomverbaasd was over de voorafgaande, alsof hij elke keer dat zijn vingers de toetsen aanraakten, een fout corrigeerde en die aanraking op haar beurt weer een fout werd die moest worden gecorrigeerd…Soms leek het nummer binnenstebuiten gekeerd of volledig opgebouwd uit vergissingen.

Monk kon ook tijdens de solo van een van zijn bandleden opstaan om een dansje te maken, of naar iemand toelopen om hem wat in zijn oor te fluisteren. Zoek op Youtube eens op ‘Thelonious Monk Quartet, Copenhagen, Denmark April 17th, 1966 (colorized)’. Daar is het allemaal te beluisteren en te zien, het is prachtig materiaal.

Dyer vertelt het tragische verhaal van pianist Bud Powell die in een psychiatrisch ziekenhuis belandt en het verhaal van Ben Webster, de saxofonist met die volle ronde tonen, maar die ook fluisterzacht kon spelen. Het is één van mijn favoriete jazz-musici en ik koester zijn elpee waarin hij samen met Coleman Hawkins speelt. Hier wil Dyer in zijn beschrijvingen wel eens prettig ‘over the top’ gaan als hij beschrijft hoe een eenzame Ben Webster in de haven van Kopenhagen voor zich uit saxofoon zit te spelen;

Op een keer doken juist onder het wateroppervlak twee walvissen op en luisterden naar de getijderoep van de blues alvorens weer onder de golven te verdwijnen, zijn klanken met zich meevoerend naar de diepten van de oceaan. Als iemand hem daarvan vertelde, huilde hij en voelde hij de duistere verwantschap tussen de ene bedreigde diersoort en de andere.

Het verhaal over bassist Charles Mingus is ook mooi. De ‘angry man of jazz’ was berucht om zijn temperament zowel op als naast het podium. Duke Ellington verzocht hem op te stappen uit zijn band (Duke ontsloeg nooit iemand) toen Mingus trombonist Tizol op het podium achterna had gezeten met een bijl. Het is een prachtig verhaal en u kunt hier de details nog eens nalezen, het zegt iets over de mens Mingus. Er zit weinig nuance aan en ook niet te nuanceren was dat hij daadwerkelijk zijn eigen bandleden op het podium uitkafferde als er iets niet goed ging, of het publiek als iets hem niet zinde. Hij heeft zijn dure bas wel kapot gesmeten en is daarmee de voorloper van bands als The Who die daar een act van maakten. Maar laten we niet vergeten dat Dyer ook ruim baan geeft aan de unieke muzikant die hij ook was en hoe hij zijn bas bespeelde;

Sommige muzikanten bespeelden de bas als een beeldhouwer die noten uit een log stuk steen hakt; Mingus bespeelde hem als een worstelaar. Hij wierp zich er bovenop, werkte van binnenuit, greep hem bij zijn hals en plukte aan de snaren alsof het ingewanden waren. Zijn vingers waren zo sterk als een nijptang.

Mingus vond een verwant in altsaxofonist Eric Dolphy en was kapot toen Dolphy aankondigde na hun Europese tournee in Europa te willen blijven. Mingus componeerde daarop ‘So Long, Eric’ als afscheid, wat ze samen op die tournee ook speelden. Hij wist niet dat het een requiem zou worden omdat Dolphy nog geen drie maanden erna overleed aan complicaties van een genegeerde suikerziekte. Kijk op Youtube eens naar ‘Jazz Icons Charles Mingus Live in ‘64’. Daar spelen ze nog samen op die tournee.

Dyer beschrijft ook het leven van alt-saxofonist Art Pepper, ook zwaar drugsverslaafd en de evenzeer verslaafde Chet Baker, die in Amsterdam om het leven kwam, vermoedelijk na een val uit het raam van zijn hotel. Hij sluit af met een paar korte hoofdstukken over de ontwikkeling van de jazz en het belang om, als beginnend jazz-liefhebber, die muziek het liefst chronologisch te beluisteren. Dat heeft een reden;

Jazz komt het best tot zijn recht als je je aan de chronologie houdt (Parker lijkt minder indrukwekkend als je hem beluistert na de uithalen van Pharoah Sanders). Meer zelfs als we hun platen zelf nooit hebben gehoord, klinken Louis Armstrong, Lester Young, Coleman Hawkins, Art Tatum en Bud Powell door in bijna elk jazznummer waar we op stuiten. Als we besluiten om naar Bud Powell te luisteren, is het moeilijk in te zien wat er zo bijzonder aan hem is: hij klinkt als elke andere pianist (maar wat we bedoelen, is dat elke andere pianist klinkt als Bud Powell).

Er valt nog veel meer te vertellen over een toch niet zo’n dik boek, maar gaat u dat vooral zelf lezen. Ook als je niet per se een jazzliefhebber bent zijn de verhalen vaak erg de moeite waard.

Vertaling; Rob van Moppes ( )