Batavia’s Graveyard, het verslag van de schipbreuk van het VOC-schip Batavia en de wederwaardigheden van de overlevenden. Het verhaal in het kort: in de herfst van 1628 zet de Batavia koers naar Oost-Indië. Het schip zeilt onder schipper Ariaen Jacobsz en opperkoopman oftewel supercargo Francisco Pelsaert. Volgens de regels van de VOC beslist de schipper over het reilen en zeilen op het schip maar heeft de supercargo het laatste woord over alles wat met geld en handel te maken heeft. Verder aan boord is Jeronimus Cornelisz, een mislukte apotheker, aangenomen als onderkoopman. Jacobsz en Pelseart kennen elkaar van een vorige reis maar zijn geen vrienden. Terwijl het schip ligt aangemeerd aan de Kaap om voorraden in te slaan, raakt Jacobsz dronken en misdraagt zich, wat hem op een terechtwijzing van Pelsaert komt te staan. Deels uit resentiment hierover, deels uit winstbejag plant schipper Jacobsz samen met Jeronimus Cornelisz de geweldadige overname van de Batavia . Pelsaert en iedereen die hem trouw is moet daarbij overboord worden gegooid, waarna de muiters de beschikking hebben over de ruime voorraad VOC-zilver, meegenomen om handel te drijven. Het plan rijpt langzaam, Jacobsz en Cornelisz zoeken medestanders, maar voor ze tot actie kunnen overgaan, loopt het schip vast op een groep koraaleilanden zeventig kilometer voor de westkust van Australië. In de dagen die daarop volgen weten de meesten van de opvarenden zich te redden en vestigen zich op een klein eilandje, nauwelijks 300 meter in doorsnede, dat toepasselijk Batavia’s Kerkhof wordt gedoopt. Een kleine groep onder leiding van Jacobsz en Pelsaert vertrekt in een sloep richting Java dat 2000 kilometer noordelijker ligt om hulp te halen.

Onderkoopman Jeronimus Cornelisz neemt de leiding van de overlevenden op zich maar zit met een dilemma. Ten eerste zijn volgens hem de voorraden die van het zinkende schip gehaald konden worden ontoereikend om alle mensen te voeden die zich op het eiland bevinden, ten tweede begint het gerucht dat er een muiterij op handen was zich langzaam onder de overlevenden te verspreiden. Als het Pelsaert lukt om Java te bereiken en een reddingsexpeditie op poten te zetten, is Cornelisz verloren, tenzij het hem zou lukken om het uitgezonden reddingsschip te overmeesteren. Dit plan heeft echter alleen kans van slagen als niemand van de overlevenden op Batavia’s Kerkhof erin slaagt om Pelsaert bij zijn eventuele terugkeer te waarschuwen. Om deze reden beginnen Cornelisz en zijn getrouwen met het stelselmatig vermoorden van de mensen van wier loyaliteit ze niet zeker zijn. Wat volgt is een slachtpartij over een periode van twee maanden van 120 mannen, vrouwen en kinderen. De enigen die hieraan ontsnappen zijn een kleine groep zeemannen onder leiding van Wiebe Hayes. Deze groep is enkele dagen na de schipbreuk door Cornelisz naar een vlakbij gelegen eilandje uitgestuurd, zogenaamd om water te zoeken. In werkelijkheid wil Cornelisz ze uit de weg hebben zodat hij zijn plannen kan uitvoeren. Bovendien is hij ervan overtuigd dat de mannen snel door honger en dorst zullen omkomen. Tegen alle verwachtingen in vindt Hayes echter water en, nog verontrustender voor Cornelisz, hij wordt door enkele vluchtelingen die erin slagen op wrakhout de oversteek te maken ingelicht over de situatie op Batavia’s Kerkhof. Tussen de twee eilandjes ontstaat een heuse oorlog. Cornelisz en zijn medemuiters hebben daabij alle troeven in handen omdat zij over wapens beschikken. Desondanks weet de groep onder Hayes bij herhaling een landingspoging op hun eiland af te slaan. Tijdens een laatste wanhopige poging van de muiters om het eiland van Hayes in te nemen -Cornelisz is intussen tijdens een desastreus verlopen poging tot onderhandelen door Hayes gevangen genomen- verschijnt plots het lang verwachte reddingsschip met Pelsaert zelf als bevelhebber. Pelsaert leidt persoonlijk de ondervraging (en marteling) van de muiters. De meerderheid, onder wie Jeronimus Cornelisz, wordt ter plekke geëxcecuteerd, de overigen meegenomen naar Java voor berechting daar. Als een daad van clementie zet Pelsaert onderweg twee van hen af op de kust van West-Australië, waarmee ze de eerste Europeanen zijn op dit continent. Einde verhaal.

Batavia’s Graveyard overtuigt op vele niveau’s. Het brengt de feiten over een gebeurtenis die zo shockerend was dat ze ook in de ruige zeventiende eeuw tot commotie leidde. Daarnaast geeft het een inkijk in het leven in de Republiek en aan boord van een VOC-schip in het bijzonder. Maar vooral is het een studie over het kwaad, verpersoonlijkt in de raadselachtige figuur van Jeronimus Cornelisz. Nu zouden psychologen hem als psychopaat bestempelen, tijdgenoten spraken over een ketter. Beide termen zijn maar labels om een man te benoemen die zichzelf buiten de morele orde stelde, waarbij de term ketter het voordeel heeft dat het in ieder geval aanduidt dat zijn gedrag op een ideologische basis lijkt te zijn gefundeerd. Cornelisz beleed een hoogst individueel soort anabaptisme, waarin hij zichzelf zag als uitverkorene, vrijgemaakt van regels en wetten. Misschien was het dit geloof dat hem de kracht en het charisma gaf zich als leider op te werpen en zijn medestanders aan te zetten tot moord, want verder lijkt er weinig te zijn dat hem hiertoe voorbestemde. Zijn bijna drie maanden durend schrikbewind op het miniscule koraaleiland is in veel opzichten een voorafschaduwing van de totalitaire terreurstaten van de twintigste eeuw. De mens verandert niet en is tot het ergste in staat. Een onrustwekkend boek. ( )

Over de vaart en schipbreuk van het VOC-schip de Batavia op 4 juni 1629, geschreven door de Engelse historicus Mike Dash ( )