Echt geen slecht boek. Er staan interessante gedachten in. Minpunt is de tendens om sentimenteel te worden. Dat moest waarschijnlijk het boek voor een groter publiek toegankelijker maken. De uitgebreide beschrijvingen van seksuele uitspattingen moeten natuurlijk een van de hoofdpersonages karakteriseren. Dat is begrijpelijk, maar bij teveel wordt het vervelend en overbodig. Tenslotte is veel erg voorspellend. Het komt zoveel voor dat schrijvers hun personages laten sterven door zelfmoord, ziekte en/of ongelukken om het verhaal te kunnen beëindigen. ( )

Wat kan ik – los van het feit dat ik er niet per se naar streef origineel te zijn- zeggen over dit boek dat nog niet eerder gezegd is ? Weinig wellicht. Desondanks toch een poging.

Elementaire deeltjes verscheen voor het eerst in het Frans in 1998 (Flammarion) en al meteen het jaar daarna in Nederlandse vertaling bij De Arbeiderspers. Tegen die tijd waren er 300.000 exemplaren van het boek verkocht in Frankrijk en de eerste druk bij De Arbeiderspers werd nog dezelfde maand gevolgd door een tweede druk en de volgende maand door een derde druk. Dat zegt voldoende over de immense populariteit die het boek op geen tijd verwierf, me dunkt.

Alhoewel, populariteit ... De auteur kreeg zo’n beetje verzameld “links” – of toch datgene wat zichzelf als dusdanig betitelde – over zich heen en ging lopen met eretitels genre “seksist”, “anti-feminist”, “homohater”, “racist”, “stalinist”, “pornograaf” en dergelijke meer. En het is nog maar de vraag hoéveel van de kopers het boek ook effectief gelezen hebben. Het fenomeen van “voor in de boekenkast” duikt per slot van rekening wel vaker op bij boeken die om een of andere reden gehypet worden. En dat fenomeen is voor mij al een paar decennia een zeer goede reden om immens populaire boeken pas te kopen een keer ze op de rommelmarkt terecht komen (dat doen ze sowieso) en het stof er rond gaan liggen is.

Misschien koop ik dus binnen een paar jaar wel Soumission (2015) van dezelfde auteur, maar deze maand heb ik dus uiteindelijk Elementaire deeltjes gelezen. En goed bevonden. De stijl van de auteur sluit perfect aan bij de inhoud (onderkoeld, afstandelijk), filosofisch is er voor het overgrote deel geen speld tussen te krijgen, je blijft lezen tot je aan het einde bent. Of toch aan het einde min twee hoofdstukken, want hoofdstuk 7 van het derde deel, Emotionele oneindigheid, en de Epiloog hoefden wat mij betreft niet. Ik snap wel dat Houellebecq het geheel daar tracht te kaderen, maar als het kader na zo’n 300 bladzijden voor een of andere lezer nog niet duidelijk is, dan heeft dat ook geen enkele zin meer.

Voor de rest: als u ter gelegenheid van het “halfeeuwfeest” van de revolutie die nooit plaats vond, genaamd mei ’68, één boek zou willen lezen en u hebt Elementaire deeltjes nog niet gelezen, dan is het daarvoor nu een uitstekend moment. ( )

Vreemd, zeer vreemd boek: afstotend en intrigerend tegelijk en vooral triest, intriest. Tweederde van het boek volgen we de deprimerende levensgang van twee halfbroers Bruno en Michel. De ene is seksueel geobsedeerd en via hem krijgen we een opeenvolging gepresenteerd van masturbatiescènes, exhibitionistische taferelen en mislukte pogingen tot contact met de andere sekse. De andere is een wetenschappelijk genie dat al even erg worstelt met die seksuele drang, maar op een volledig introverte manier. Houellebecq toont met handen en voeten aan hoe de beide broers misvormd zijn geweest door hun afwezige vader en vooral hun hippie-moeder en hoe ze opgejaagd zijn door het seksuele libertarisme van de jaren ’60 en later. Hij verbindt dit met de nefaste maatschappelijke tendenzen als hyper-individualisme en liberaal-kapitalistische vermarkting van alle sferen van het leven. En tussendoor laat hij Michel (en af en toe ook Bruno) uitgebreid mijmeren over de band tussen de kwantummechanica en het frustrerende echte leven. Je zou voor minder neerslachtig worden.
Ik heb me echt moeten dwingen om dit boek al niet na 50 bladzijden dicht te slaan. Maar ik moet toegeven dat de sardonische uithalen naar het losgeslagen individualisme, de verwording van de mei ’68-generatie in hedonistisch libertarisme en New Age gewauwel, de beschrijving van de fundamentele eenzaamheid en onmacht van de personages, me wel prikkelden om voort te lezen, ondanks de misantropische saus. En dan plots, ongeveer driekwart ver, duiken er echte gevoelens en emoties op, van vriendschap, tederheid en compassie, waarbij vooral vrouwen de drager en motor van die gevoelens blijken te zijn (om een af andere reden verwacht je zo’n positief vrouwbeeld niet bij zo’n misantroop als Houellebecq). Maar zowel voor Bruno als Michel loopt het op niets uit. Dit deel vond ik het meest interessante, met zelfs enkele echt ontroerende passages. En natuurlijk weer die alles doordrenkende nihilistische sfeer, nog het best verwoordt door een Engelse collega van Michel: “On peut envisager les événements de la vie avec humour pendant des années, parfois de très longues années, dans certains cas on peut adopter une attitude humoristique pratiquement jusqu'à la fin; mais en définitive la vie vous brise le cœur. Quelles que soient les qualités de courage, de sang-froid et d'humour qu'on a pu développer tout au long de sa vie, on finit toujours par avoir le cœur brisé. Alors, on arrête de rire. Au bout du compte il n'y a plus que la solitude, le froid et le silence. Au bout du compte, il n'y a plus que la mort”.
En op het eind wordt het boek plots een sciencefiction verhaal en belanden we in een toekomstige wereld waar – blijkbaar dank zij het genie van Michel – de menselijke soort plaats heeft gemaakt voor een soort die geslachtsloos reproduceert en waar seks alleen nog puur genot is; niet toevallig – en Houellebecq gaf dit halfweg het boek al aan – correspondeert dit zo goed als helemaal met Huxley’s Brave New World. De losgeslagen seksuele drive waar de mensen tot dan toe zo onder leden was er wegvallen door het uitgommen van de individualiteit: iedereen is immers kloon van hetzelfde basismateriaal. Een wel zeer gemakkelijke uitweg van Houellebecq.
Het blijft een raadsel wat Houellebecq hier nu allemaal zelf van vindt: de ongerijmdheden in zijn wetenschappelijk verhaal (dat erg dilettant overkomt), de bewuste provocaties, het voortdurend verspringen van vertellerstandpunt (zonder dat we goed kunnen achterhalen wie nu aan het woord is)… het lijkt allemaal op een spel om de lezer in verwarring te brengen, of illustreert Houellebecq daarmee dat ook hij niet weet hoe het probleem van de hyper-individualiteit kan opgelost worden?
Kortom, zeer gemengde gevoelens: dit boek stoot af, en dat is waarschijnlijk ook bewust zo bedoeld door de auteur; het bevat enkele aangrijpende wendingen, maar eindigt dan compleet in de mist. Naar mijn aanvoelen zeker geen geslaagd boek, maar alleszins intrigerend. ( )

Elementaire deeltjes is het verhaal van twee halfbroers. Michel is een gevierd bioloog, Bruno een perverse seksverslaafde die als kind ernstig gepest werd.

Meermaals heb ik mijn wenkbrauwen gefronst wanneer het verhaal van Michel verteld werd. Wanneer je -zoals ik- niet thuis bent in het wereldje van fysica e.d. dan is het met momenten een behoorlijk ingewikkeld verhaal.
Een maatschappijkritisch boek dat, helaas, mijn hooggespannen verwachtingen niet wist in te lossen. De reviews die ik, helaas, op voorhand had gelezen waren nochtans erg lovend. Helaas helaas, not my cup of tea... ( )

Intrigerend. Dat is het woord waarmee ik dit boek het beste kan beschrijven. Houellebecq is ontzettend scherp in zijn observaties van onze maatschappij. Veel van zijn analyses zette me aan het denken en raakte in mij een snaar. Sommige delen in het boek zijn ronduit hilarisch zoals het stuk over de new age camping, terwijl andere gedeelten me juist een wanhopig of treurig gevoel gaven. Verder geef ik toe dat ik lang niet alles snapte, maar dat stootte me niet af. Integendeel dit is echt een boek dat ik nog een keer wil lezen en daarna nog een keer. Er gaat een enorme kracht van het boek uit. Dat klinkt misschien een beetje raar, maar daarmee bedoel ik eigenlijk te zeggen dat het boek veel emoties oproept en mensen aan het denken zet. Er zullen maar weinig mensen zijn die zo'n boek kunnen schrijven. Absoluut een aanrader om te lezen wat mij betreft. ( )