Peter gaat gebukt onder wat hij zelf 'de grote verwarring' noemt. De vierenveertigjarige kunsthandelaar voelt na twintig jaar ontwrichtende routine sluipen in werk en huwelijk, en dat privéonbehagen rijmt lamlendig met dat van zijn door de bankencrisis geteisterde land en stad. New York, haast een personage in deze roman, noemt hij 'één van de meest godvergeten warhopen die ooit op het verraderlijke aardoppervlak zijn verschenen'. Al die crises weerspiegelen en versterken elkaar, met dank aan de ragfijne taaltoets van Cunningham, zodat een zwartkanten voile als voor een begrafenis over de hele roman komt te hangen. Al die apocalyptische doodsangst is de donkere ommekant van Peters hang naar schoonheid, zo leert het motto van Rainer Maria Rilke : 'Schoonheid is niets anders dan het begin der verschrikking.'

Binnen één alinea zie je het voor je, dat best wel gelukkige huwelijk met sleetse randjes. Zoals Cunningham wel meer moeiteloos oproept, in dat elegante, compacte proza van hem. Het van cocktailparty's aan elkaar hangende SoHomilieu waarin ze zich bewegen, bijvoorbeeld. Of de kloof tussen Peters hooggestemde idealen - strijden voor de hogere kunsten, zoeken naar schilderijen waar zijn hart sneller van gaat kloppen - en de nogal schipperige praktijk, vol gevlei van directeursvrouwen die nog een sculptuur zoeken voor hun tuin, en kolossale ego's van kunstenaars die op het púnt staan door te breken.

In het recent verschenen Bij het vallen van de avond keert Cunningham terug naar de basics van het getal drie: de driehoeksverhouding, heel simpel. Een getrouwde man en vrouw – en een derde die het huwelijk ontregelt en op de proef stelt. Simpeler, kaler kan een romangegeven niet zijn. En dan is er nog het feit dat Michael Cunningham nu al voor de derde keer op rij een roman publiceert die naar vorm én inhoud sterk is verweven met een meesterwerk uit de wereldliteratuur. De uren was onmiskenbaar verknoopt met Mrs Dalloway (1925) van Virginia Woolf. In Stralende dagen duikt voortdurend de wereldberoemde dichtbundel Leaves of Grass (1855) van Walt Whitman op. En Bij het vallen van de avond blijkt sterk geënt op Thomas Manns Dood in Venetië (1912). Net als Dood in Venetië, de novelle over de liefde-op-afstand tussen de oude schrijver Gus­tave Aschenbach en de beeldschone jongeling Tadzio, draait het in Bij het vallen van de avond om de aarzelende liefde van de getrouwde Peter voor een veel jongere man, de begin-twintiger Ethan. Bijnaam: Mizzy.

Maar dan blijkt Peter op het monomane af ­begaan met zijn eigen onbehagen. Hij is zo ­iemand die bij de geringste mededeling of oogopslag van zijn vrouw direct voor zichzelf wil evalueren: waarom zegt ze dit? Of: waarom kijkt ze op deze manier naar mij? Ben ik nog wel gelukkig met haar? Máákt ze mij nog wel gelukkig? Het zijn de gewone vragen die we ons in een relatie allemaal stellen, maar Peter stelt zich die vragen voortdúrend. Het wordt bij hem een neurose. Dat onafgebroken bevragen van zijn eigen geluk of, liever gezegd, het door hemzelf gecultiveerde ongeluk, houdt hem zó intens bezig dat hij vergeet zich nog praktisch te verdiepen in die ander, in zijn vrouw. Zij functioneert alleen nog maar als aanjager van de twijfels die hij op zichzelf loslaat. Die twijfels houden hem zó sterk in hun greep dat hij geen oog meer heeft voor het feit dat zijn vrouw een volwaardig en autonoom wezen is, een nabije aanwezigheid met een ­éígen ziel.’

Cunningham writes so well, and with such an economy of language, that he can call up the poet’s exact match. His dialogue is deft and fast. The pace of the writing is skilled — stretched or contracted at just the right time. And if some of the interventions on art are too long — well, too long for whom? For what? Good novels are novels that provoke us to argue with the writer, not just novels that make us feel magically, mysteriously at home. A novel in which everything is perfect is a waxwork. A novel that is alive is never perfect.