Karel Čapek (1890–1938)

Van de Tsjechische auteur Karel Capek (1890-1938) las ik al Hordubal en Een doodgewoon leven. Het waren allebei leeservaringen waar ik een gemengd gevoel aan over hield: intrigerende lectuur zeker, maar toch niet helemaal op niveau. Dat is ook het gevoel dat ik bij deze roman heb. Capek schreef Metoor in 1934. De intrige is vrij eenvoudig: in een ziekenhuis ligt een zwaar verbrande man in coma, hij was passagier in een klein vliegtuigje dat in volle storm neergestort is, “als een meteoor”; voor de rest is er niets van de man bekend. De roman zelf bestaat uit niet meer dan pogingen om het leven van patiënt X te reconstrueren. Dat gebeurt op vier verschillende manieren. In de eerste plaats door een chirurg die deductief te werk gaat, maar voortdurend van gedacht verandert. Dan komt een
verpleegster-zuster aan het woord, die twee nachten na elkaar een droom heeft waarin patiënt X zijn levensverhaal vertelt. Vervolgens is het aan een helderziende die op basis van beredeneerde intuïties de biografie van de man invult. En tenslotte fantaseert een professioneel schrijver het avontuurlijke leven van geval X bij elkaar.
Capek reikt al vrij vlug de sleutel aan waarmee we dit intrigerend verhaal moeten ontsluiten: de mens doet voortdurend krampachtige pogingen om de werkelijkheid te vatten:” dat is het hem nu net, dat er mij zo vreselijk veel aan de werkelijkheid gelegen is. Daarom verzin ik haar, daarom moet ik voortdurend iets verzinnen, om haar te pakken te krijgen. Wat ik zie, is me niet genoeg, ik wil meer weten… en daarom bedenk ik verhaaltjes.”
Dat gebeurt dus in dit boek vier keer. De empirische vaststellingen van de chirurg blijken elkaar tegen te spreken. De droomvertelling van de zuster is op zijn minst intrigerend, vooral doordat de vertelster zelf aangeeft welke vragen haar droombeelden oproepen, waar de gaten liggen, en ook hoe ze maar al te goed weet dat ze geordend en geconstrueerd haar na-vertelling is. De helderziende brengt dan weer een erg filosofisch getinte benadering die de fundamenten bevraagt van onze waarnemingen en de manier waarop we ons een beeld van de werkelijkheid proberen te vormen; zijn pleidooi voor een totaalbenadering komt erg in de buurt van wat we nu onder ‘holisme’ verstaan.
Maar dan is er de schrijver: die fantaseert er op los dat het een lieve lust is, tot in het absurde, met een verhaal dat alle kanten op gaat. Dit deel sprak me het minst aan, want te veel een breedvoerige woordenbrij.
Je kan dit boek dus best lezen als een filosofische verkenning van de relatie tussen voorstelling en werkelijkheid, een mijmering over de vraag wat waarheid is. Capek lijkt aan te sturen op compleet relativisme, maar het zou fout zijn hem per definitie in het kamp van de relativisten te situeren, hij spreekt zich er eigenlijk niet over uit. Allemaal boeiende materie uiteraard, maar zeker in het omvangrijke deel van de schrijver was Capek me kwijt: je kan dit – zoals enkele collega-recensenten aangeven – zien als een ode aan de fantasie, maar voor mij ging die absoluut veel te ver. Ook de vele archaïsche wendingen, en het veelvuldig gebruik van het n-woord, doen af aan het leesplezier. Zoals gezegd, een gemengde ervaring.… (meer)

Iets te hoge verwachtingen en dus een tegenvallertje. Capek kan vertellen, maar het verhaal rond de naïeve boer Hordubal, die na 8 jaar in de VS naar vrouw en kind in Tsjechië terugkeert, is nogal doorzichtig en erg conventioneel verteld. Je zit voortdurend te wachten op een originele invalshoek, maar die komt niet. In mijn editie is een epiloog opgenomen waarin de auteur de achterliggende bedoeling van zijn trilogie toelicht: de verschillende perspectieven waarmee je een gebeurtenis, verhaal of persoon kunt bekijken. Net iets te hoogdravend en opzichtig, naar mijn smaak.… (meer)