Fernando Aramburu

Op 10 januari 2011 staakte de Baskische bevrijdingsbeweging ETA officieel de gewapende strijd voor een onafhankelijk Baskenland. Dat is ook de dag waarop het epos ‘Vaderland’ van de Baskische schrijver Fernando Aramburu begint, om daarna het verleden in te duiken. Wat is er in al die jaren van gewapende strijd gebeurd? En kan er ooit nog sprake zijn van verzoening?

Aramburu houdt zijn verhaal klein door in te zoomen op twee gezinnen in een Baskisch dorp. De moeders van de gezinnen zijn al van jongs af aan bevriend en hun mannen zitten regelmatig samen te kaarten in de lokale kroeg, als ze al niet op de fiets aan het toeren zijn. Deze situatie verandert abrupt als de vader van het ene gezin - een ondernemer - weigert om nog langer ‘belasting’ af te dragen aan de ETA. Er begint een haatcampagne tegen de man en zijn gezin, binnen de kortste keren keert het hele dorp zich tegen hen en volgen er doodsbedreigingen. Dat blijken geen loze dreigementen. De vriendschap tussen de twee gezinnen is niet bestand tegen de sociale druk en slaat zelfs om in haat wanneer de zoon van het andere gezin zich aansluit bij de ETA en er geruchten opduiken dat hij is betrokken bij de liquidatie.

Wat meteen opvalt is de originele manier waarop het verhaal verteld wordt. Het boek bestaat uit 125 korte hoofdstukken, waarin steeds één persoon uit de twee gezinnen centraal staat. Steeds als er een nieuw hoofdstuk begint ervaar je als lezer een soort desoriëntatie: over wie gaat het hier? En: waar in de tijd bevindt dit puzzelstukje zich? Want de chronologie is ver te zoeken. Hoewel je na een paar hoofdstukken in grote lijnen begrijpt wat er is gebeurd, vult die ruwe schets zich langzaam met steeds meer kleur en details, over de voorgeschiedenis, de moord en het effect van de gebeurtenissen op de hoofdpersonen in de twintig jaar na de moord. Ook de stijl is bijzonder. Het wemelt van de onaffe zinnen (die overigens toch volstrekt begrijpelijk zijn) en het perspectief wisselt steeds tussen een alwetende verteller en het ik-perspectief.

Een verhaal over terreur kan makkelijk ontaarden in een moralistisch drama waarin het goede en het kwade zwart-wit tegenover elkaar worden gezet. Knap is dat Aramburu niet in die valkuil trapt. Het slachtoffer en zijn familie zijn heel gewone mensen met leuke maar ook behoorlijk irritante kanten. Datzelfde geldt voor de terrorist en zijn familie en voor de omstanders van dit drama, de dorpsgenoten, die uit angst voor terreur hun eigen idee over wat ‘het goede’ is niet altijd durven te volgen. Met dit boek laat Aramburu vooral overtuigend zien hoe hoog de prijs is die betaald wordt voor terreur, zelfs als het doel misschien sympathie oproept. Want wat is die onafhankelijkheid precies waard als je geregeerd wordt door haat en leeft in angst?… (meer)