Manik Bandopadhyaya (1908–1956)

মানিক বন্দ্যোপাধ্যায়ের পদ্মা নদীর মাঝি উপন্যাসের পটভূমি বাংলাদেশের বিক্রমপুর-ফরিদপুর অঞ্চল। এই উপন্যাসের দেবীগঞ্জ ও আমিনবাড়ি পদ্মার তীরবর্তী গ্রাম। উপন্যাসে পদ্মার তীর সংলগ্ন কেতুপুর ও পার্শ্ববর্তী গ্রামের পদ্মার মাঝি ও জেলেদের বিশ্বস্ত জীবনালেখ্য চিত্রিত হয়েছে। পদ্মা বাংলাদেশের অন্যতম প্রধান নদী। এর ভাঙন প্রবণতা ও প্রলয়ংকরী স্বভাবের কারণে একে বলা হয় 'কীর্তিনাশা' বা রাক্ষুসী পদ্মা। এ নদীর তীরের নির্দিষ্ট কোন সীমারেখা নেই। শহর থেকে দূরে এ নদী এলাকার কয়েকটি গ্রামের দীন-দরিদ্র জেলে ও মাঝিদের জীবনচিত্র এতে অঙ্কিত হয়েছে। জেলেপাড়ারর মাঝি ও জেলেদের জীবনের সুখ-দুঃখ, হাসি-কান্না-অভাব-অভিযোগ - যা কিনা প্রকৃতিগতভাবে সেই জীবনধারায় অবিচ্ছেদ্য অঙ্গ তা এখানে বিশ্বস্ততার সাথে চিত্রিত হয়েছে। তাদের প্রতিটি দিন কাটে দীনহীন অসহায় আর ক্ষুধা-দারিদ্র‍্যের সাথে লড়াই করে। দুবেলা দুমুঠো খেয়ে-পরে বেঁচে থাকাটাই যেন তাদের জীবনের পরম আরাধ্য। এটুকু পেলেই তারা খুশি ।… (meer)

Javára írom ennek a kötetnek, hogy bengáliai, főleg mert olyan nagyon mást nem tudok javára írni. A kalandos nevű Bandjópádhjája regénye tulajdonképpen a szokásos harmadik világbeli írás, ami civilizáció és hagyomány összeütközésének állít mementót – hááát… hazudnék, ha azt állítanám, hogy még sose láttunk ilyet. Van nekünk egy orvosunk, a fiatal Szasi, aki elviszi a Tudomány Lobogó Fáklyáját az őserdőbe, de hát az őserdő köztudottan nedves hely, úgyhogy hamar pislákolni kezd az a fáklya. Szegény srác olyan emberekkel kell boldoguljon, akik 1.) nem tányérban adják a rizst a gyereknek, hanem elé öntik a földre, mert ugye úgy jóval tovább elvan vele (mondjuk ezt lehet, én is kipróbálom) 2.) azt hiszik, a kolera úgy terjed, hogy valaki kimondja a „kolera” szót – ez, mondanom sem kell, egy orvos számára rémálomszerű szituációk sorozatát jelenti. Szóval van gond-baj elég. Azért akad itt egy pici szerelem is, vagy legalábbis afféle, teszünk továbbá egy nagyobb kirándulást Kalkuttában, mert a szerzőnek az urbanizációról is van mit mondania, összességében tehát csordogál a regény előrefelé, meg kell hagyni. Az mindazonáltal szöget ütött a fejembe, hogy bár e szerzők mintha rokonai lennének a francia naturalistáknak, de velük ellentétben látványosan ignorálják a tájleírásokat. Pedig azok (még ha az arcunkat is kaparjuk néha tőlük) végtére is segítenek az olvasónak abban, hogy megteremtse a szöveg kulisszáit – nélkülük sajátosan üres marad a tér. Mindazonáltal nem vészes könyv, bár elismerem, a jól felépített drámai jelenetnél több a tötymörgés, a zsakettok számát pedig felülmúlja a mérges kígyóké – mintha egy kínai... illetve indiai gyártmányú Zola-klónt olvastam volna. Egzotikus kihívások teljesítéséhez ideális.… (meer)