Pierre Bayard

Vanaf de eerste bladzijde was ik er op uit dit boek belachelijk te vinden. Ik geef dat toe. Grif. Zo ben ik wel. En nu ik het bijna uit heb (of in ieder geval DB, d.i. doorbladerd volgens de ‘systematiek’ van Bayard), moet ik toegeven dat ik het niet eens zo belachelijk vind. Ik geef ook dat toe. Grif. Zo ben ik wel.

Bayard is in de eerste plaats geen lezer of een boekenliefhebber, zelfs geen schrijver. Hij is in de eerste plaats een literatuurdocent. Voor hem telt dus de samenhang, hoe het ene boek staat t.o.v. het andere, of doorklinkt in het andere & wat de plaats van het ene boek is, van elk boek is binnen de cultuur, binnen de ‘gemeenschappelijke bibliotheek’. Het volstaat die positie te kennen of met een minimum aan moeite te bepalen of af te leiden, om over een willekeurig boek te kunnen spreken en oordelen. Ik geef hem daar gelijk in.

Het klinkt een heel klein beetje schokkend als een literatuurdocent (of een bibliothecaris) zegt dat hij nooit Joyce of Proust heeft gelezen (en zelf ben ik om die reden ook al meermaals op de barricaden gaan staan), maar zegt diezelfde man dat hij nooit een bladzijde Dean Koontz of Cussler of Brusselmans gelezen heeft, en geen haan die er om kraait.
Zelf schep ik er ook wel een buitenmaats genoegen in om goede vrienden veelvuldig uit te lachen wanneer ze tegenover me Stephen King staan op te hemelen. Terwijl ik, ocharme toch, geen bladzijde van de goede man heb gelezen (nu ja, misschien een halve). Dat hoeft ook niet – ik weet dat hij zich op de ladder van de grote L verhoudt tot Joyce en Proust als een muis tot een olifantenkerkhof. Hoe ik dat weet – ach, je vangt wel eens iets op bij de bakker.
Dat mijn oordeel voor de Stephen King-liefhebber waardeloos en nikszeggend is (nog nooit Joyce gelezen, meneer, geen letter van Proust, mevrouw), ook dat spreekt voor zich.
We spreken nooit over hetzelfde boek (zo was er eens een man die vond dat De gebroeders Karamazow 400 (vier-honderd!) pagina’s korter kon …), zoals we – en dit is de open deur die Bayard in een pak minder woorden had kunnen opentrappen – inderdaad nooit over hetzelfde praten. We hebben elk ons referentiekader, blijven elk aan een andere betekenis hangen. Waar de één een ferme griet ziet lopen, ziet de andere zijn dochter – en zo is het ook bij boeken. Een alinea had wat dat betreft volstaan. Bayard doet het in 80 pagina’s.

Aldus (sic!), omdat we toch een ander boek lazen – ook al was het hetzelfde, en omdat het voldoende is een notie te hebben van hoe het boek zich verhoudt tot andere boeken – kan je heel eenvoudig over ongelezen boeken praten, zelfs met mensen die het boek zelf wel gelezen hebben, of – in het ergste geval – geschreven.
Bayard gaat zelf nog iets verder en stelt dat als we er over kunnen praten zonder ze gelezen te hebben, is het lezen van die (of andere) boeken eigenlijk overbodig (ook al omdat, zelfs als we ze lezen, we ze tijdens het lezen zelf reeds – of in ieder geval in de weken, maanden en jaren daarna – weer vergeten), en i.p.v. bijvoorbeeld onze scholieren met lijstjes op pad te sturen, kan je ze dan ook beter onderwijzen in de verbanden, in de samenhangen. Ook daar heeft Bayard een punt. Misschien zelfs meerdere.

Maar – en hier komen mijn kleine opmerkingen (als een slang die naar een olifant sist, alvorens …) – niet iedere lezer zoekt de samenhang, sommigen zoeken de essentie (wat misschien hetzelfde is, maar misschien ook niet – dat kan ik u pas vertellen wanneer ik het allerlaatste boek dat er te lezen is gelezen heb!). En niet iedere lezer wenst te praten over zijn boeken, of daar een oordeel over te vellen. Liever niet, zelfs. Op een enkele uitzondering na.
En niet iedere lezer hoort graag dat hij zichzelf voor gek houdt wanneer hij weer eens een boekje aftikt op de lijst ‘gelezen’ en aan het volgende begint, op zijn steil omhoog lopende weg naar alwetendheid en omnipotentie …

En het leesplezier! Bij Bayard is lezen steeds doelgericht: het vergaren van kennis, het verleiden van vrouwen, het opbouwen van een identiteit, het gunstige of ongunstige beoordelen, het imponeren, de zelfverloochening … maar het plezier, het genot, de willekeur, de grijns die de lezer tot in zijn tenen kenmerkt … ach, hier en daar vermeldt hij het wel, maar als een niet ter zake doend stofje … (als je de grootsheid van de Recherche kan afleiden door het lezen van elke willekeurige pagina – wat voor Bayard de overbodigheid om het gehele werk te lezen illustreert – waarom zou je je dan de roes en het genot ontzeggen van elke andere pagina uit dat magistrale werk, dat – laten we eerlijk zijn – elk van ons voor zijn doodgaan minstens drie keer moet lezen …)

Een nagedachte, wijl ik overweeg of ik dra de laatste 30 pagina’s nog lezen zal of niet: zoals Bayard beweert dat het lezen van een boek eigenlijk overbodig is, kan je evengoed beweren dat het praten over een boek nog veel overbodiger is – als je het tijdens een gesprek over een boek toch elk over een ander boek hebt, zonder dat daarbij het gesprek onmogelijk wordt, is de onvermijdelijke conclusie – naast de door Bayard opgeworpen overbodigheid van het lezen van het boek – de overbodigheid van het praten over het boek (trek het helemaal door en elke conversatie over elk onderwerp dan ook is geheel overbodig …).
De verstokte, op eenzaamheid en lijstjes beluste, lezer diep in mij trekt zich daar aan op en durft gerust stellen dat het die conclusie is waar het Bayard, op een lichtjes geniale alsook cynische wijze, al die tijd om te doen is: stop met het zeveren, de canon en de randanimatie, en lees een boek! Welk boek dan ook …

Ik kan er ook volledig naast zitten. Ik ben daar eigenlijk vrij zeker van. U zal het wel beter weten. U hebt het boek immers niet gelezen. Of wel. En dan weet u het ook niet meer …… (meer)

Vanaf de eerste bladzijde was ik er op uit dit boek belachelijk te vinden. Ik geef dat toe. Grif. Zo ben ik wel. En nu ik het bijna uit heb (of in ieder geval DB, d.i. doorbladerd volgens de 'systematiek' van Bayard), moet ik toegeven dat ik het niet eens zo belachelijk vind. Ik geef ook dat toe. Grif. Zo ben ik wel. Al heb ik wel enkele kleine opmerkingen waar niemand iets aan heeft, maar wie ze hebben wil etcetera ... (zoals steeds: voor een echte bespreking, ga elders, ga naar hier bijvoorbeeld.)

Bayard is in de eerste plaats geen lezer of een boekenliefhebber, zelfs geen schrijver. Hij is in de eerste plaats een literatuurdocent. Voor hem telt dus de samenhang, hoe het ene boek staat t.o.v. het andere, of doorklinkt in het andere & wat de plaats van het ene boek is, van elk boek is binnen de cultuur, binnen de 'gemeenschappelijke bibliotheek'. Het volstaat die positie te kennen of met een minimum aan moeite te bepalen of af te leiden, om over een willekeurig boek te kunnen spreken en oordelen. Ik geef hem daar gelijk in.

Het klinkt een heel klein beetje schokkend als een literatuurdocent (of een bibliothecaris) zegt dat hij nooit Joyce of Proust heeft gelezen (en zelf ben ik om die reden ook al meermaals op de barricaden gaan staan), maar zegt diezelfde man dat hij nooit een bladzijde Dean Koontz of Cussler of Brusselmans gelezen heeft, en geen haan die er om kraait (in het geval van de docent, de bibliothecaris wordt op staande voet zijn leesbril en wollen cardigan ontnomen en moet voor de rest van zijn dagen hamburgers van ketchup voorzien).
Zelf schep ik er ook wel een buitenmaats genoegen in om goede vrienden veelvuldig uit te lachen wanneer ze tegenover me Stephen King staan op te hemelen. Terwijl ik, ocharme toch, geen bladzijde van de goede man heb gelezen (nu ja, misschien een halve). Dat hoeft ook niet - ik weet dat hij zich op de ladder van de grote L verhoudt tot Joyce en Proust als een muis tot een olifantenkerkhof. Hoe ik dat weet - ach, je vangt wel eens iets op bij de bakker.
Dat mijn oordeel voor de Stephen King-liefhebber waardeloos en nikszeggend is (nog nooit Joyce gelezen, meneer, geen letter van Proust, mevrouw), ook dat spreekt voor zich.
We spreken nooit over hetzelfde boek (zo was er eens een man die vond dat De gebroeders Karamazow 400 (vier-honderd!) pagina's korter kon ...), zoals we - en dit is de open deur die Bayard in een pak minder woorden had kunnen opentrappen - inderdaad nooit over hetzelfde praten. We hebben elk ons referentiekader, blijven elk aan een andere betekenis hangen. Waar de één een ferme griet ziet lopen, ziet de andere zijn dochter - en zo is het ook bij boeken. Een alinea had wat dat betreft volstaan. Bayard doet het in 80 pagina's.

Aldus (sic!), omdat we toch een ander boek lazen - ook al was het hetzelfde, en omdat het voldoende is een notie te hebben van hoe het boek zich verhoudt tot andere boeken - kan je heel eenvoudig over ongelezen boeken praten, zelfs met mensen die het boek zelf wel gelezen hebben, of - in het ergste geval - geschreven.
Bayard gaat zelf nog iets verder en stelt dat als we er over kunnen praten zonder ze gelezen te hebben, is het lezen van die (of andere) boeken eigenlijk overbodig (ook al omdat, zelfs als we ze lezen, we ze tijdens het lezen zelf reeds - of in ieder geval in de weken, maanden en jaren daarna - weer vergeten), en i.p.v. bijvoorbeeld onze scholieren met lijstjes op pad te sturen, kan je ze dan ook beter onderwijzen in de verbanden, in de samenhangen. Ook daar heeft Bayard een punt. Misschien zelfs meerdere.

Maar - en hier komen mijn kleine opmerkingen (als een slang die naar een olifant sist, alvorens ...) - niet iedere lezer zoekt de samenhang, sommigen zoeken de essentie (wat misschien hetzelfde is, maar misschien ook niet - dat kan ik u pas vertellen wanneer ik het allerlaatste boek dat er te lezen is gelezen heb!). En niet iedere lezer wenst te praten over zijn boeken, of daar een oordeel over te vellen. Liever niet, zelfs. Op een enkele uitzondering na.
En niet iedere lezer hoort graag dat hij zichzelf voor gek houdt wanneer hij weer eens een boekje aftikt op de lijst 'gelezen' en aan het volgende begint, op zijn steil omhoog lopende weg naar alwetendheid en omnipotentie ...

En het leesplezier! Bij Bayard is lezen steeds doelgericht: het vergaren van kennis, het verleiden van vrouwen, het opbouwen van een identiteit, het gunstige of ongunstige beoordelen, het imponeren, de zelfverloochening ... maar het plezier, het genot, de willekeur, de grijns die de lezer tot in zijn tenen kenmerkt ... ach, hier en daar vermeldt hij het wel, maar als een niet ter zake doend stofje ... (als je de grootsheid van de Recherche kan afleiden door het lezen van elke willekeurige pagina - wat voor Bayard de overbodigheid om het gehele werk te lezen illustreert - waarom zou je je dan de roes en het genot ontzeggen van elke andere pagina uit dat magistrale werk, dat - laten we eerlijk zijn - elk van ons voor zijn doodgaan minstens drie keer moet lezen ...)

Een nagedachte, wijl ik overweeg of ik dra de laatste 30 pagina's nog lezen zal of niet: zoals Bayard beweert dat het lezen van een boek eigenlijk overbodig is, kan je evengoed beweren dat het praten over een boek nog veel overbodiger is - als je het tijdens een gesprek over een boek toch elk over een ander boek hebt, zonder dat daarbij het gesprek onmogelijk wordt, is de onvermijdelijke conclusie - naast de door Bayard opgeworpen overbodigheid van het lezen van het boek - de overbodigheid van het praten over het boek (trek het helemaal door en elke conversatie over elk onderwerp dan ook is geheel overbodig ...).
De verstokte, op eenzaamheid en lijstjes beluste, lezer diep in mij trekt zich daar aan op en durft gerust stellen dat het die conclusie is waar het Bayard, op een lichtjes geniale alsook cynische wijze, al die tijd om te doen is: stop met het zeveren, de canon en de randanimatie, en lees een boek! Welk boek dan ook ...

Ik kan er ook volledig naast zitten. Ik ben daar eigenlijk vrij zeker van. U zal het wel beter weten. U hebt het boek immers niet gelezen. Of wel. En dan weet u het ook niet meer ...

http://occamsrazorlibrary.blogspot.com/2009/04/hoe-te-praten-over-boeken-die-je-...… (meer)