Pascal Mercier (1944–2023)

De vertaler Simon Leyland erft na de dood van zijn vrouw Livia de uitgeverij. Intussen blijft hij vertalen, want dat is wat hij het liefste doet: de taal van het oorspronkelijke werk zo goed mogelijk, met hetzelfde gevoel, omzetten in de nieuwe taal.
Tijdens het vertalen krijgt Simon een hevige aanval van migraine, waardoor hij in het ziekenhuis belandt. Daar wordt een foto van zijn hersenen gemaakt, en blijkt hij nog maar een paar maanden te leven te hebben. Daar probeert hij zich zo goed als dat gaat, op voor te bereiden. De uitgeverij wordt verkocht. Als dat net gebeurt is, blijkt dat de hersenfoto niet van hem is, maar van een andere patiënt. Dus heeft hij toch nog een toekomst! Hij gaat vanuit Triëst, waar hij de uitgeverij heeft geleid, terug naar Londen en begint daar aan zijn weergevonden leven met toekomst. Eerst onwennig, allengs met meer zekerheid en plezier, geholpen door een cello-spelende buurman en zijn twee kinderen.
Soms wat ingewikkeld te volgen, omdat ook de inhoud van de boeken die Simon aan het vertalen is dan wel zal gaan vertalen, wordt verteld. Wel mooie verhalen allemaal. En je gaat vanzelf ook weer beter op bijzondere woorden in de talen die je zelf kent, letten.… (meer)

Simon Leyland krijgt te horen dat hij nog maar kort te leven heeft tgv een dodelijke hersentumor. Hij verkoopt zijn uitgeverij in Triëst, die hij na de dood van zijn vrouw ruim tien jaar heeft geleid, en keert terug naar Londen. Daar probeert zij zich te verzoenen met zijn naderende dood: wat was zijn leven en wie is hij eigenlijk. Hij herleest de brieven die hij na de dood van zijn vrouw heeft geschreven. Het gaat over liefde, verlangen, de kracht van woorden en taal.. En dan verneemt hij dat de diagnose op een vergissing berust. Totaal nieuw perspectief en dus nieuwe reflectie
Zoals we Pascal Mercier kennen, opnieuw een inspirerend boek om ook je eigen levensloop onder ogen te nemen...… (meer)

Dit debuut van de filosoof Peter Bieri als romanschrijver, gepubliceerd in 1995 onder het pseudoniem Pascal Mercier, is een echte roman à thèse, dus bedoeld om een bepaald filosofisch inzicht te illustreren. In dit geval gaat om de postmodernistische these dat we allemaal ons eigen verleden ‘uitvinden’ via taal en verhaal, en dus zelfs herinnerde zintuigelijke ervaringen eigenlijk een constructie zijn.
Auteur Mercier gebruikt als hoofdpersonage de nogal getormenteerde professor linguïstiek Philip Perlmann die volop in een levenscrisis zit, na de dood van zijn vrouw en het verlies van zijn geloof in de zinvolheid van zijn wetenschap. Perlmann is helemaal geen sympathiek figuur, hij is zelfs ronduit asociaal en erg egocentrisch; tegen zijn zin is hij gedwongen om te gaan met andere internationale gerespecteerde academici in zijn vakgebied, tijdens een conferentie ergens aan de Ligurische kust in Italië. De plot navertellen zou ons te ver leiden en uiteraard afdoen aan het leesplezier. Want dat plezier is er zeker, zowel intellectueel als narratief.
Mercier (/Bieri) is erin geslaagd een heleboel interessante thematieken met elkaar te verweven: de existentiële worsteling van Perlmann, de na-ijver in de academische wereld en de problematiek van plagiaat, de wondere wereld van taal en verhaal, en de existentiële uitdaging om te leven in het ‘nu’ en om te gaan met de sociale druk van anderen en hun perceptie van jouw persoonlijkheid. Maar centraal staat dus die these over geconstrueerde herinnering die de kern zou vormen van onze identiteit. Mercier brengt die vooral aan in het eerste deel van deze roman, en dat was ook het deel dat bij mij het meest in de smaak viel: samen met Perlmann wroeten we op de vertaling van een Russische tekst die over dat thema gaat, we zien Perlmann spelen met woorden en betekenissen in verschillende talen, en ook telkens de ideeën van zijn Russische collega aftoetsend aan zijn eigen beleving. Het is een fascinerende ervaring.
Maar dan begint het mis te gaan. Op de conferentie raakt Perlmann compleet de trappers kwijt als hij impulsief de vertaalde Russische tekst indient als zijn eigen bijdrage, met andere woorden plagiaat pleegt. Hij worstelt niet zozeer met zijn geweten, maar vooral met zijn imago en uiteindelijk ook met de zin van zijn bestaan zelf. Een en ander resulteert in een onwaarschijnlijke opeenvolging van burleske gebeurtenissen, inclusief plannen voor zelfmoord en zelfs moord. Mercier presenteert een wervelwind van voortdurend veranderende, schijnbaar uitzichtloze situaties en vooral de telkens wisselende omgang van professor Perlmann daarmee, die zich als in een koortsachtige droom compleet lijkt vast te rijden.
In de praktijk illustreert Mercier telkens weer die these dat we niet alleen ons eigen verleden heruitvinden via taal, maar ook telkens wisselende toekomstperspectieven ontwerpen die evenzeer aan de conventies van taal en narratief gebonden zijn. Maar hij doet dat zo gedetailleerd en uitgebreid, dat het verhaal wat verzandt en erg lijdt aan ongeloofwaardigheid. Op het eind laat hij Perlmann een uitweg kiezen die lijkt te suggereren dat ons bestaan toch niet zomaar afhankelijk is van verhalen, maar dat we wel degelijk zelf existentiële keuzes kunnen maken. Een beetje ‘too little, too late’, als je het mij vraagt.
Zoals gezegd: er is zeker leesplezier te vinden in deze roman, én thematisch is hij ook erg rijkgeschakeerd. Door zijn centrale these en door de (min of meer) eenheid van actie en plaats, is hij ook homogener dan Merciers bekendste werk ‘Nachttrein naar Lissabon’. Maar de graad van overdrijving is zo extreem dat het verhaal er aan ten ondergaat, en dat is spijtig. Vandaar dus de eerder gemengde beoordeling.… (meer)