J. R. Bruijn

Deze uitgave kwam tot stand mede dankzij financiële steun van :
de G.Ph. Verhagen-Stichting, Stichting Unger-Van Brero Fonds en Vaderlandsch Fonds ter aanmoediging van 's-Lands Zeedienst.

Wat bewoog iemand in de tijd van de zeilvaart te gaan varen en zeeman te worden? Het Nederland van de achttiende eeuw kende vele takken van zeevaart waarin hij terecht kon. Bij de koopvaardij, marine, zeevisserij, walvisvaart en ook bij de Oost-Indiëvaart. Vele tienduizenden jongens en mannen, niet alleen uit Nederland maar ook uit het buitenland, bemanden elk jaar opnieuw de schepen, van oorlogsschip tot visserspink. Enkelen hebben herinneringen aan hun leven op de schepen, in de havens en thuis later opgeschreven. Heel beeldend met oog voor details. Er zijn nog veel meer bronnen waaruit een maritiem historicus bij een studie naar de achttiende-eeuwse zeeman kan putten en diens gang naar zee kan volgen. Bewaard in archieven, musea en bibliotheken.

In Zeegang wordt beschreven hoe jonge jongens en mannen bij de zeevaart terechtkwamen en een schip vonden, meermalen onder moeizame omstandigheden. De arbeidsvoorwaarden en de werkzaamheden komen aan de orde, evenals het dagelijks leven aan boord, de voeding en de medische en geestelijke aspecten. Soms waren er passagiers of werden slaven vervoerd, de visserij en de jacht op walvissen waren altijd onzeker. De vijf vaarten worden daarna afzonderlijk geschetst en tot slot ook het thuisfront.… (meer)

Dit boek, een overzichtswerk, geeft de geschiedenis van de Nederlandse oorlogsvloot van 1590 tot 1795. Die laatste datum staat voor het einde van de Republiek. De eerste niet voor het begin ervan, dat was eerder, maar voor het tijdstip waarop de Republiek zich met veel élan internationaal begon te manifesteren, en haar marineorganisatie een vaste vorm kreeg.

Dat de auteur de nadruk laat vallen op aspecten van bestuurlijke, sociale en mentaliteitshistorische aard is al zichtbaar in de structuur van het boek. Na een inleiding, waarin wordt ingegaan op het ontstaan van de vijf admiraliteitsraden (tussen 1580 en 1590), valt het boek uiteen in drie delen, die elk een periode bestrijken.

Van elke periode worden achtereenvolgens de vlootactiviteiten, de bestuurlijke zaken en "de mannen aan boord" (officieren en onderofficieren/manschappen) behandeld. Periodeverspringing vindt plaats in de jaren 1652 en 1713. Na die tijdstippen veranderde de vloot ingrijpend van karakter. Zo spreekt Bruijn van 'oude' marine (1590-1652), 'nieuwe' marine (1652-1713) en 'tweederangs' marine (1713-1759).

Bruijns drieluik toont de opgang van de vloot naar de topjaren 1654-1674 toen de Republiek een indrukwekkende staande vloot bezat, en de langzame neergang die eigenlijk al inzette in 1689 maar snelheid kreeg na 1713. Na 1780 begon het er weer wat beter uit te zien maar spoedig kwam er toen een einde aan de Republiek.

Elk luik begint met het politieke verhaal van de oorlogen en de zich wijzigende bondgenootschappen, vervolgt met het bestuurlijke verhaal van de admiraliteiten in wier vergaderingen het vaak buitengewoon levendig toeging en besluit met de mannen aan boord. Want ook al is de gewone zeeman dan ongrijpbaar voor de historicus, toch valt er nog een hoop over hem te vertellen: nationaliteit, geografische herkomst, inkomen, werving, leven aan boord, tucht, ziektes.
De samenstelling van het corps officieren weerspiegelde het proces van aristocratisering en verdeftiging, zoals dat in de tweede helft van de 17e eeuw zijn beslag kreeg. Dit proces had ook invloed op de aard van de altijd aanwezige corruptie in de bestuurslaag. Aanvankelijk werd de vloot daar nog wel eens beter van, maar dat was toen de bestuurders nog mannen van de praktijk waren.

Maar wat het boek vooral ook laat zien is, hoe, als de tijd daarom vroeg èn er capabele en charismatische leiders aanwezig waren, er in dit decentrale bestel ineens de mogelijkheid bleek te zijn tot krachtig centraal bestuur.
Dat was "het wonder van de Republiek".… (meer)