Günter de Bruyn (1926–2020)

Een bijzonder ijdele professor heeft zo'n 10 jaar aan een boek over een wat vergeten Duitse dichter uit het begin van de 19e eeuw gewerkt. Hij maakt met zijn vrouw een tochtje door de omgeving waar de dichter heeft gewoond en komt met zijn auto vast te zitten in de modder. Hij wordt daar uitgehaald door een dorpsbewoner die zo ongeveer alles van de dichter weet, en de professor vindt dat deze man ook voor hem moet gaan werken. Dorpsbewoner Pötsch kijkt hoog op tegen de man en doet verschrikkelijk zijn best om een goede bijdrage te leveren. Die blijkt echter zo ongeveer het hele werk van de professor onderuit te halen. De professor heeft hier als antwoord op dat het bewijs ontbreekt. Het lijkt er op dat Pötsch de rest van zijn leven bezig is letterlijk de onderste steen boven te halen in zijn omgeving, om het bewijs van zijn stelling dat het om een pseudoniem van een later helemaal niet meer revolutionaire dichter gaat. Prachtige vertelling. De Bruyn weer met weinig woorden exact de sfeer of een persoon te treffen.… (meer)

Korte verhalen. Vooral het eerste verhaal vond ik heel ontroerend: Grootvader en kleinzoon sparen om de reis van hun dromen te kunnen maken. Als ze daar eindelijk aan toekomen, blijkt het doel van hun reis te zijn bedorven doordat de Duits-Duitse grens daar is gekomen: weg geheimzinnige vijvers midden in het bos. Grootvaders hart staat er van stil.
Het verhaal "Geschlechtertausch" gaat over een liefdespaar dat zoveel van elkaar houdt dat ze elkaar wel zouden willen zijn. En dat gebeurt dan prompt. En dan blijkt dat ook in de socialistische heilsstaat vrouwen net zo weinig serieus worden genomen als in de rest van West-Europa, ook al weten ze net zo veel als mannen.… (meer)

Karl Erp is bibliothecaris, woont in Berlijn en heeft een vrouw en twee kinderen. Hij is nogal met zichzelf ingenomen en zijn vrouw is al lang opgehouden hem iets in de weg te leggen. Erp wordt verliefd op een stagiaire in de bibliotheek en hij weet zeker dat zij de waren is. Hij trekt bij haar in op haar kleine kamertje waar de geluiden van de buren duidelijk te horen zijn en de muren afbrokkelen. In het begin is dat uit te houden, maar hij ergert zich steeds meer en ook heeft zijn geliefde, juffr. Broder, zo haar eigen mening over een aantal zaken. In de bibliotheek is besloten dat een van beiden de bibliotheek moet verlaten, en juffr. Broder heeft zich in haar hoofd gezet dat zij dat is. Karl wil dat niet, want ze houdt immers zo van Berlijn. Als zij toch na haar examen vertrekt, wil Karl terug naar zijn vrouw. Die ontvangt hem, maar zij is inmiddels wel veranderd.
Zo is Karl in dezelfde situatie als de ezel van Buridan, die niet kon kiezen tussen de linker en de rechter baal hooi, en zo verhongerde.
Prachtig hoe De Bruyn de eigendunk van Erp beschrijft en tussendoor ironisch over de socialistische heilsstaat schrijft.… (meer)

"Het vermogen domheid te zien neemt in gelijke mate toe met het onvermogen die te verdragen" (pag.83). Deze boutade vat wellicht kernachtig het ambigue levensgevoel van Günter de Bruyn samen gedurende zijn veertigjarige leven in de DDR. Veertig jaar is niet minnetjes en is inderdaad ook de totale levensduur gebleken die de "Arbeiders- en Boerenstaat" beschoren was. Op de hem geheel eigen genuanceerde, nuchtere en pragmatische wijze brengt de Bruyn verslag uit van zijn omgang met de staat in zijn hoedanigheid als bibliothecaris en zelfstandig schrijver. Hij is nooit een IM geweest, iets wat niet alle DDR-schrijvers konden onderschrijven.
Dit boek is vooral een doodeerlijk relaas van een auteur die in de marge van het politieke bestel zijn grens wist te trekken tegenover de politiek en de censuur om zo zijn integriteit in de mate van het mogelijke te vrijwaren. Niet dat er zoveel ruimte was om een eigen literair geluid te ontwikkelen in de DDR. Hij werd, ten bate van zijn eigen carrière lid van de Partij. Hij wou immers niet in negatieve zin opvallen en wilde zich in beperkte mate openstellen voor haar ideologie. Want het is slecht leven in een staat van permanente politieke schizofrenie." (pag.94). De Bruyn, een eminent literatuurliefhebber, wist vooral zijn kracht te putten uit zijn "Innere Emigration", een beproefd recept om barre tijden te overbruggen. Hij onderhandelde geduldig met de alomtegenwoordige censoren en greep zelf vaak terug naar de oude Duitse vooroorlogse cultuur, wat een neutraal onderwerp was. Maar zelfs zijn biografie over de Duitse romantische schrijver Jean Paul (1763-1825) werd getoetst of het wel conform was aan de heersende "socialistische principes" wat literatuur diende te zijn.
Mooie bladzijden worden in dit boek ook gewijd aan een bezoek van Heinrich Böll aan Oost-Berlijn in november 1969. Böll houdt er een lezing op uitnodiging van de Evangelische Akademie, en is iemand die de Bruyn in hoge mate vereert. Hij onderhoudt verder goede relaties met het schrijversechtpaar Christa en Gerhard Wolf, en sluit zich aan bij de algemene verontwaardiging en protest tegen het opheffen van het staatsburgerschap van Wolf Biermann in 1976. De vele opportunisten die lippendienst bewezen aan het systeem, hetzij schrijvers, uitgevers of wie dan ook uit het literaire wereldje, poogde hij in de mate van het mogelijke zoveel mogelijk te ontwijken. de Bruyn ontpopt zich vooral als een overlever, die het klappen van de zweep in het systeemfeilloos aanvoelt, en op veel naderend onheil gevat weet te anticiperen. In de periodes dat het hem echt te bar werd en hij persoonlijk geviseerd werd, verdwijnt hij naar zijn afgelegen toevluchtsoord in de bossen van de Mark Brandenburg, dat hij terloops vergelijkt met de hut aan het Walden-meer, waar Henry D. Thoreau zich placht terug te trekken. Maar een uitgesproken politiek dissident is de Bruyn nooit geweest. Hij legde er zich bij neer dat, als je dit regime te veel tegensprak, je helemaal niets meer kon bewerkstelligen. Dan maar de luwte opzoeken, en geduldig wachten op de politieke dooi. Pas op zijn 63ste levensjaar kon hij de val van de muur begroeten. Veertig jaar heeft hij hierop gewacht.... De lankmoedigheid in zijn stijl hoeft dan ook niemand te verbazen. De luciditeit en eerlijkheid van deze memoires dwingen alvast mijn bewondering af.

Ook dit tweede luik van "Zwischenbalanz", de autobiografie van Günter de Bruyn, is besproken op http://www.liberales.be/cgi-bin/show.pl?boek&debruynbiografie&print… (meer)