Antoine Compagnon

k had eerder van Montignac gehoord dan van Montaigne en haalde daarna de namen voortdurend door elkaar. Het eetregiem van Montignac volgde ik nooit, maar toen ik Een zomer met Montaigne in handen kreeg, besloot ik me te wagen aan een Montaigne kuur. In 40 korte hoofdstukken nodigt literatuurwetenschapper Antoine Compagnon de lezer uit kennis te maken met de essays van de Franse filosoof, schrijver en politicus Michel Montaigne (1533-1592). Oorspronkelijk had Antoine Compagnon de teksten geschreven voor een radioprogramma, die zijn korte beschouwingen op doordeweekse dagen tijdens lunchtijd uitzond. Ik besloot dit patroon te volgen en zo las in de afgelopen weken tijdens mijn pauze voor een kort moment in Een zomer met Montaigne.

Op 28 februari 1571, de dag waarop hij 38 jaar werd, liet Montaigne een inscriptie aanbrengen op de muur van zijn bibliotheek in de losstaande toren van zijn château du Périgord. Hij liet daarin weten dat hij zich vanaf dat moment terugtrekt uit het sociale leven en zijn dagen voortaan zou wijden aan zijn vrijheid, zijn rust, zijn vrije tijd ("... à sa liberté, à sa tranquilité, à ses loisirs!"). Die vrije tijd vulde hij aanvankelijk met het lukraak lezen van werken van o.a Aristoteles, Cicero, Seneca, Plutarchus, Herodotus en Tacitus, maar niet veel later begon hij met het schrijven en hardop dicteren van wat later zijn bekendste werk zou worden: Essais. Met het schrijven van deze 'probeersels' introduceerde Montaigne onbewust het essay als nieuw literair genre, een genre dat in mijn beleving lange tijd gelijk stond aan langdradig, saai en ingewikkeld. Met onderwerpen variërend van oorlog en vrede, gezondheid, seksualiteit, vriendschap tot engagement en dood kun je van eentonigheid nauwelijks spreken en ingewikkeld maakt Montaigne het ook niet; zijn essays zijn vooral een spiegel die hij zichzelf (en de wereld) voorhoudt.

Montaignes essays werden voor het eerst in 1580 gepubliceerd en tot zijn dood zou hij deze verzameling bewerken en aanvullen tot de uiteindelijke 107 'probeersels' die we tegenwoordig kennen. Net zo willekeurig als Montaigne zijn onderwerpen koos, ging Antoine Compagnon te werk bij het selecteren van de 40 fragmenten voor zijn radiopraatje. Dat maakt Een zomer met Montaigne afwisselend en hoe tegenstrijdig dit misschien ook klinkt soms ook wat repeterend. Maar om tegenstrijdigheden maakte Montaigne zich totaal niet druk, dus waarom zou ik dat wel doen? Waar ik me het meest over verbaasde was hoe actueel sommige stukken nog zijn en ook hoe persoonlijk en oprechtheid Montaigne over zichzelf schreef. Al in het eerste hoofdstuk benoemt hij dit:
"(...) Ik daarentegen breng mijn meningen zo levendig mogelijk naar voren en laat zo duidelijk mogelijk zien wie ik ben: een beginneling, iemand die zich kwetsbaar opstelt, en die liever in zijn missie faalt dan ontrouw aan zichzelf te worden!"
Als kennismaking is deze kleine selectie uiteenzetting zeker geslaagd, al had het wellicht de leesbaarheid verhoogd als de radiopraatjes niet letterlijk overgenomen waren. Ondanks dat heeft het mij nieuwsgierig gemaakt naar De essays. Het complete werk is inmiddels door Hans van Pinxteren in een 1474 pagina's tellende uitgave vertaald en in de Perpetua-reeks verschenen bij Athenaeum-Polak & Van Gennep.… (meer)