Friedrich Dürrenmatt (1921–1990)

Een filosofische misdaadroman, dat is misschien nog de beste omschrijving voor dit boek. Ik heb nog maar een paar Dürrenmatts achter de kiezen en die konden me telkens maar matig boeien. Daarbij moet je wel verrekenen dat misdaadverhalen en detectives helemaal niet aan mij besteed zijn; mijn kwotering voor Dürrenmatt viel dus nog best mee. Deze roman, De Belofte, legt wellicht bloot waarom ik hem nog best kan pruimen: het is eigenlijk een kritiek op de doorsnee-misdaadroman, letterlijk zelfs.
Dürrenmatt laat een vroegere politiecommissaris een tirade houden aan het adres van de (vermoedelijke) auteur zelf: dat misdaadromans de werkelijkheid veel te mooi voorstellen, dat ze de illusie wekken dat daders altijd gevat worden, dat de misdaad perfect te verklaren is, en dat logica het instrument bij uitstek is van de speurder. “Een gebeurtenis klopt nooit als een bus, alleen al doordat we nooit alle factoren kennen, een paar maar, en meestal zijn die nog bijkomstig ook. Het toevallige, onberekenbare, onmeetbare speelt een veel te grote rol. Onze wetten zijn uitsluitend gebaseerd op waarschijnlijkheid, op statistiek, niet op causaliteit, ze slaan alleen op het algemene, niet op het bijzondere. Het individu valt buiten de berekening.” Tja, scherper dan dat kan je het niet krijgen. De politiecommissaris illustreert zijn these aan de hand van een concrete zaak, de moord op een klein meisje, die 9 jaar tevoren zijn beste speurder tot wanhoop dreef. Het is een vlot verteld verhaal, met inderdaad een tekenende illustratie van hoe bepaalde misdaden onopgelost blijven (tenzij een oud vrouwtje op haar sterfbed haar mond opendoet).
Dürrenmatt kreeg me echt wel in de ban, niet alleen door de spanningsopbouw, maar ook door een onverwacht humoristische knipoog, als de commissaris Max Frisch, land- en tijdgenoot van Dürrenmatt en toch min of meer een literaire concurrent, een veel betere schrijver noemt. Een beetje wrang is wel dat de speurder in het verhaal zonder veel poespas een klein meisje als lokaas gebruikt om de misdaad opgelost te krijgen.… (meer)

Dit verhaal begint als een detective, met alweer de Zwitserse inspecteur Bärlach in de hoofdrol. Uit het vorige boek, “De rechter en zijn beul” wisten we al dat Bärlach doodziek was en maar een jaar meer te leven had. We treffen hem nu onmiddellijk na een zware operatie, herstellend in een ziekenhuis. Maar het bloed kruipt waar het niet gaan kan, en nog op zijn ziekbed raakt de inspecteur geïntrigeerd door de zoektocht naar een voormalig Nazi-dokter. Het is best amusant om de denktrant van Bärlach te volgen, en helemaal meegesleurd te worden in diens toenemende vermoedens.
Maar helaas, in het tweede deel, neemt het verhaal een eerder onwaarschijnlijke wending. Bärlach laat zich opnemen in het ziekenhuis dat door de verdachte dokter geleid wordt. Hij is vrij zeker dat hij de man zal kunnen ontmaskeren, of liever, dat die zichzelf zal ontmaskeren. Maar om één of andere reden wijkt Dürrenmatt hier van het pad af en verandert zijn detective in een groteske, met het menselijke kwaad in de hoofdrol. Er duiken allerlei afstotelijke figuren op: een moordlustige dwerg, een collega-dokter die voor zijn ogen, dankzij een morfinespuit van een afschuwelijk gedrocht in een knappe verschijning verandert, een religieus-fanatieke verpleegster en tenslotte de bewuste Nazi-dokter zelf die in een betoog van pagina’s lang zijn nihilistische geloofsovertuiging mag debiteren. Het lijkt wel of we in een begin 19de -eeuwse vertelling van E.T.A. Hoffmann zijn beland, de ‘gothic’ sfeer-elementen liggen er echt heel dik op. En dan zwijgen we nog over de werkelijk flauwe ontknoping. Neen, met “De rechter en zijn beul” had Dürrenmatt indruk op mij gemaakt. Dit is helaas een ontspoord verhaal uit een vervlogen tijdperk.… (meer)

Ik hou over het algemeen niet van het detective-genre, maar Dürrenmatt speelt hier een aardig spel met de lezer: tot op het eind is het onduidelijk wie hier rechter en wie beul is. En hij springt ook graag over de grenzen van het klassieke detective-verhaal: spanning is er alom, en de intrige houdt de aandacht gaande, maar geregeld worden er ook filosofische zijpaden bewandeld, zeker omdat de hoofdverdachte de verpersoonlijking van het nihilistische kwaad is. De stijl was me af en toe iets te romantisch-bloemrijk (zijn beschrijving van dreigende natuurfenomenen deden me zelfs aan Couperus denken), en de weddenschap waar heel de intrige op rust, is misschien wat vergezocht, maar al bij al is dit een aardig verhaal. De eigenzinnig inspecteur Bärlach staat waardig in het rijtje Holmes, Poirot en Maigret; alleen ben ik er niet uit of ik hem als rechter of als beul zou kwalificeren, en ook die ambiguïteit siert Dürrenmatt.… (meer)