Johann Wolfgang von Goethe (1749–1832)
Auteur van Het lijden van de jonge Werther
Over de Auteur
Johann Wolfgang von Goethe, 1749-1832 Johann Wolfgang von Goethe was born in Frankfurt am Main. He was greatly influenced by his mother, who encouraged his literary aspirations. After troubles at school, he was taught at home and gained an exceptionally wide education. At the age of 16, Goethe toon meer began to study law at Leipzig University from 1765 to 1768, and he also studied drawing with Adam Oeser. After a period of illness, he resumed his studies in Strasbourg from 1770 to 1771. Goethe practiced law in Frankfurt for two years and in Wetzlar for a year. He contributed to the Frankfurter Gelehrte Anzeigen from 1772 to 1773, and in 1774 he published his first novel, self-revelatory Die Leiden des Jungen Werthers. In 1775 he was welcomed by Duke Karl August into the small court of Weimar, where he worked in several governmental offices. He was a council member and member of the war commission, director of roads and services, and managed the financial affairs of the court. Goethe was released from day-to-day governmental duties to concentrate on writing, although he was still general supervisor for arts and sciences, and director of the court theatres. In the 1790s Goethe contributed to Friedrich von Schiller´s journal Die Horen, published Wilhelm Meister's Apprenticeship, and continued his writings on the ideals of arts and literature in his own journal, Propyläen. The first part of his masterwork, Faust, appeared in 1808, and the second part in 1832. Goethe had worked for most of his life on this drama, and was based on Christopher Marlowe's Faust. From 1791 to 1817, Goethe was the director of the court theatres. He advised Duke Carl August on mining and Jena University, which for a short time attracted the most prominent figures in German philosophy. He edited Kunst and Altertum and Zur Naturwissenschaft. Goethe died in Weimar on March 22, 1832. He and Duke Schiller are buried together, in a mausoleum in the ducal cemetery. (Bowker Author Biography) toon minder
Ontwarringsbericht:
(eng) Please be careful when combining Goethe's autobiographical works - the various editions of "From My Life: Poetry and Truth" (Aus Meinem Leben: Dichtung und Wahrheit) contain differing portions of the complete work. Vol. 5 in the Princeton Edition containing Part 4 is a DIFFERENT work from vol. 4 containing Parts 1-3, the latter being similar to most other editions which are allegedly complete but contain only those first three Parts.
Reeksen
Werken van Johann Wolfgang von Goethe
Iphigenie auf Tauris [Krirische Studienausgabe (Reclams Universal-Bibliothek)] (1963) — Auteur — 640 exemplaren
Sorrows of Young Werther: WITH Elective Affinities, Faust and Italian Journey (Everyman's Library classics) (2000) 235 exemplaren
Selected Verse: Dual-Language Edition With Plain Prose Translations of Each Poem (Penguin Poets) (1964) 193 exemplaren
Hamburger Lesehefte : Johann Wolfgang von Goethe : Die Leiden des jungen Werther (1970) — Text — 75 exemplaren
From My Life: Poetry and Truth, Parts 1-3 (Goethe: The Collected Works, Vol. 4) (1994) 66 exemplaren
Conversations of German Refugees / Wilhelm Meister's Journeyman Years: Or, the Renunciants (1994) 60 exemplaren
Suhrkamp BasisBibliothek : Johann Wolfgang Goethe : Die Leiden des jungen Werthers (1998) — Text — 52 exemplaren
EinFach Deutsch : Textausgaben : Johann Wolfgang von Goethe : Faust der Tragödie erster Teil [2013] (2013) — Auteur — 27 exemplaren
Goethes Werke (Hamburger Ausgabe), Band 3 Dramatische Dichtungen (Hamburger Ausgabe) (1949) 19 exemplaren
Reclam XL : Text und Kontext : Johann Wolfgang Goethe : Faust : Der Tragödie Erster Teil [2014] (2014) — Auteur — 19 exemplaren
Hamburger Lesehefte : Johann Wolfgang von Goethe : Wilhelm Meisters Lehrjahre (2011) — Text — 16 exemplaren
Der unbegabte Goethe. Der Dichter in mißwollenden Zeugnissen seiner Mitlebenden (1949) 16 exemplaren
EinFach Deutsch : Textausgaben : Johann Wolfgang von Goethe : Faust der Tragödie erster Teil [1999] (1999) — Auteur — 15 exemplaren
Faust: Zwei Teilbände. Texte und Kommentare.: 2 Bände (Deutscher Klassiker Verlag im Taschenbuch) (1994) 14 exemplaren
Suhrkamp BasisBibliothek : Johann Wolfgang Goethe : Götz von Berlichingen (2001) — Text — 13 exemplaren
Sämtliche Werke nach Epochen seines Schaffens: MÜNCHNER AUSGABE Band 1.2: Der junge Goethe 1757 - 1775. 1. Teil (1907) 12 exemplaren
Dramen, Novellen — Auteur — 12 exemplaren
Tagebuch der Italienischen Reise 1786: Notizen und Briefe aus Italien (insel taschenbuch) (1976) 12 exemplaren
Goethe's Saemmtliche Werke in dreizg Baenden 11 exemplaren
Reclam XL : Text und Kontext : Johann Wolfgang Goethe : Iphigenie auf Tauris [2013] (2013) — Auteur — 10 exemplaren
Goethe über seinen Faust 10 exemplaren
Die Leiden des jungen Werthers / Briefe aus der Schweiz: 1 (Cloth Bound Pocket Series) (1972) 10 exemplaren
Klett-Lesehefte - Level 1: Lieber Engel, Ich Bin Ganz Dein; Goethes Scho>Nste Briefe an Frauen (1996) 10 exemplaren
Obras completas I 9 exemplaren
Litteraturens klassiker i urval och översättning. 12, Tysk dramatik : Goethe (1981) — Auteur — 8 exemplaren
Poesie 8 exemplaren
Goethes Werke (Vol. 1) 7 exemplaren
Sämtliche Werke nach Epochen seines Schaffens. Münchner Ausgabe. 21 Bände in 33 Teilbänden (komplett) und… (1985) 7 exemplaren
Klett : Editionen mit Materialien : Johann Wolfgang von Goethe : Faust : Der Tragödie erster Teil : mit Materialien — Auteur — 7 exemplaren
Johann Wolfgang von Goethe - Gesammelte Werke. Die Gedichte (Iris®-LEINEN mit goldener Schmuckprägung) (2015) 7 exemplaren
Lotte meine Lotte: Die Briefe von Goethe an Charlotte von Stein (Die Andere Bibliothek) (2014) 7 exemplaren
Goethe y la ciencia/ Goethe and the science (Biblioteca De Ensayo: Serie Menor) (Spanish Edition) (2002) 6 exemplaren
Herman i Dorotea i altres obres 6 exemplaren
Handzeichnungen von Goethe 6 exemplaren
Selected Poems 6 exemplaren
Ach, wie sehn ich mich nach dir - Die schönsten Liebesgedichte von Johann Wolfgang Goethe (1998) 6 exemplaren
Faust I und II - Eine Tragödie, erster und zweiter Teil: Ausgabe mit beiden Faustwerken - für die gymnasiale… (2017) 6 exemplaren
Goethes Gedanken uber Musik: Eine Sammlung aus seinen Werken, Briefen, Gesprachen und Tagebuchern (Insel Taschenbuch)… (1985) 5 exemplaren
Goethe's Werke (5 Volumes) 5 exemplaren
Seçme Şiirleri 5 exemplaren
Suhrkamp BasisBibliothek : Johann Wolfgang Goethe : Iphigenie auf Tauris (2011) — Text — 5 exemplaren
Suhrkamp BasisBibliothek : Johann Wolfgang von Goethe : Wilhelm Meisters Lehrjahre (2007) — Text — 5 exemplaren
Goethe über die Deutschen : mit dem Nachwort von 1949, Nachweisen, Register und Illustrationen (1978) 5 exemplaren
Faust: A Tragedy: Backgrounds and Sources, the Author on the Drama, Contemporary Reactions, Modern Criticism (Norton… (1976) 5 exemplaren
Heidenröslein und andere Gedichte. Hrg. von Joachim Schmidt. Mit Illustrationen von Bernhard Nast. (1982) 5 exemplaren
Självbiografiska skrifter 5 exemplaren
Reclam XL : Text und Kontext : Johann Wolfgang Goethe : Faust : Der Tragödie Erster Teil [2021] (2021) — Auteur — 5 exemplaren
Luuletusi 5 exemplaren
Sprüche in Prosa sämtliche Maximen und Reflexionen. I. Abteilung Goethe Sämtliche Werke, Band 13. (1993) 4 exemplaren
Werke. Bd. 1. Gedichte - Versepen 4 exemplaren
Materialien zur Geschichte der Farbenlehre (Schlu)︣. Entoptische Farben. Paralipomena zur Chronomatik. Nachtr age :… (1975) 4 exemplaren
Gesammelte Werke : in sieben Bänden. Bd. 7, 4 exemplaren
Götz von Berlichingen / Faust I — Auteur — 4 exemplaren
Königs Erläuterungen : Johann Wolfgang von Goethe : Die Leiden des jungen Werther [2001] (2009) 4 exemplaren
Die Wahlverwandtschaften / Hermann und Dorothea (Band 6) — Auteur — 4 exemplaren
Goethes Werke ; Bd. 28 = Abth. 1, Bd. 25, 1. Abth. ; [Wilhelm Meisters Wanderjahre, 2. Theil] (1970) 4 exemplaren
Goethes ausgewählte Werke in sechzehn Bänden (4 Bücher); Erstes Buch: 1.Band - Goethes Leben und Wirken,… (1920) 4 exemplaren
Sämtliche Werke, Briefe, Tagebücher und Gespräche, (Ln) 40 Bde., Bd.14, Aus meinem Leben; Dichtung und… (1986) 4 exemplaren
(Bd. 36): Zwischen Weimar und Jena I 1819-1812 (Titelblatt) = Briefe, Tagebücher und Gespräche 1819-1812… (1999) 4 exemplaren
Werke in zwei Bänden: Herausgegeben von Herbert Reinoß unter Mitwirkung von Wolfdietrich Rasch… (1981) 4 exemplaren
Fausto Arminio e Dorotea 4 exemplaren
La bella genovese 4 exemplaren
The soothsayings of Bakis;: Goethe's tragi-comic observations on life, time, and history (1966) 4 exemplaren
Ieri i Beteli 4 exemplaren
Faust / Die Leiden des jungen Werthers / Die Wahlverwandtschaften / Die italienische Reise / Gedichte.… (1994) 4 exemplaren
Goethe : Römische Elegien + Venetianische Epigramme + Tagebuch der italienischen Reise (1961) — Auteur — 4 exemplaren
Translations From the German: Musæus: Dumb Love. Libussa. Melechsala. Tieck: The Fair-Haired Eckbert. the Trusty… (2018) 4 exemplaren
Werke Bd. VI. Reisen. Briefe aus der Schweiz - Italienische Reise - Campagne in Frankreich 1792 - Belagerung von Mainz… (1998) 4 exemplaren
Disegni di Goethe in Italia : catalogo 4 exemplaren
Valitut teokset III : Tarua ja totta 4 exemplaren
Goethes ausgewählte Gedichte 4 exemplaren
Werke in 6 Bänden, Band 5: Dichtung und Wahrheit 3 exemplaren
Goethe's approach to colour: extracts from Farbenlehre — Auteur — 3 exemplaren
Mit Goethe durch das Jahr 1999. Goethes Frankfurter Herkunft und seine jungen Jahre (1998) 3 exemplaren
Goethe's Werke mit erlauternden Einleitungen 3 exemplaren
Ecrits autobiographiques 1789-1815 : Annales ; Campagne de France ; Siège de Mayence ; Entretien avec… (2019) 3 exemplaren
The Auto-Biography of Goethe (Classic Reprint): Truth and Poetry, From My Own Life; Thirteen Books (2015) 3 exemplaren
(Band 11): Bevenuto Cellini [= Johann Wolfgang Goethe, Sämtliche Werke, Briefe, Tagebücher und Gespräche, Band 11:… (1998) — Auteur — 3 exemplaren
Gedichte und Balladen - Die Leiden des jungen Werther — Auteur — 3 exemplaren
Reineke Fuchs / Hermann und Dorothea / Achilles — Auteur — 3 exemplaren
Obras completas 3 exemplaren
Goethe's Travels in Italy: together with his Second residence in Rome and Fragments on Italy. Translated from the… (2007) 3 exemplaren
OBRAS COMPLETAS IV 3 exemplaren
Goethe 33: Napoleonische Zeit I. Briefe, Tagebücher und Gespräche vom 10. Mai 1805 bis zum 5. Juni 1816 (1993) 3 exemplaren
Goethe Sämtliche Werke, Briefe, Tagebücher und Gespräche in 40 Bänden Band 3: West-östlicher Divan, 2 Bde. (1994) 3 exemplaren
Sämtliche Werke nach Epochen seines Schaffens: MÜNCHNER AUSGABE Band 1.2: Der junge Goethe 1757-1775. 2. Teil (1987) 3 exemplaren
Sämtliche Werke nach Epochen seines Schaffens: MÜNCHNER AUSGABE Band 7 Leben des Benvenuto Cellini ; Diderots Versuch… (1991) 3 exemplaren
Sämtliche Werke, Briefe und Tagebücher, Band 15/1: Italienische Reise, Teil 1 (I. Abteilung, Bände 1-27 der… (1993) 3 exemplaren
Goethe Schriften über die Natur 3 exemplaren
ファウスト ; 若いウェルテルの悩み : 他 3 exemplaren
Goethes Werke. Egmont. Iphigenie auf Tauris. Torquato Tasso. Die natürliche Tochter — Auteur — 3 exemplaren
(Band 12): Sämtliche Werke, Briefe, Tagebücher und Gespräche, Band 12: Bezüge nach außen, Übersetzungen II,… (1999) 3 exemplaren
Early and Miscellaneous Letters of J. W. Goethe: Including Letters to His Mother. with Notes and a Short Biography (2010) 3 exemplaren
L' uomo di cinquant'anni: tre racconti 3 exemplaren
Goethe Natur Schriften Gedanken Briefe Gespräche m. Gottfried Benns Essay Goethe und die Naturwissenschaften (1941) 3 exemplaren
Goethes ausgewählte Werke 3 exemplaren
Gedichte. Auswahl 3 exemplaren
Goethes Werke in vier Bänden - Vierter Band: Dramatische Dichtungen/Naturwissenschaft - bk2108 (1887) 3 exemplaren
Saksalaisia romanttisia kertomuksia 3 exemplaren
Lieblingsgedichte der Deutschen - Die 101 beliebtesten und schönsten Gedichte aller Zeiten (Illustrierte Ausgabe)… (2013) 3 exemplaren
Gedichte und Balladen. Die Leiden des jungen Werther. Wahlverwandtschaften. Hermann und Dorothea (2000) — Auteur — 3 exemplaren
Goethe's Schriften 3 exemplaren
Sämtliche Werke in 18 Bänden. Band 17: Naturwissenschaftliche Schriften. Zweiter Teil: Botanik, Zoologie,… (1993) — Auteur — 3 exemplaren
Goethe Faust: Texte 3 exemplaren
Poemas 3 exemplaren
Götz von Berlichingen / Clavigo / Stella / Egmont/ Iphigenie auf Tauris/ Torquato Tasso (1995) — Auteur — 3 exemplaren
Italienische Reise. 3. Teil 3 exemplaren
(Bd. 29): Das erste Weimarer Jahrzehnt. Briefe, Tagebücher und Gespräche vom 7. November 1775 bis 2. September 11786… (1997) 3 exemplaren
Die Leiden des jungen Werther / Unterhaltungen deutscher Ausgewanderten / Die Wahlverwandtschaften / Novelle / Maximen… (1997) 3 exemplaren
Die grossen Dramen 3 exemplaren
Sprüche in Prosa: Sämtliche Maximen und Reflexionen: im Originalzusammenhang wiederhergestellt und mit Erläuterungen… (2005) 3 exemplaren
En vandrare sjunger i natten 3 exemplaren
Drámák. Götz von Berlichingen. Clavigo. Stella. Egmont. Iphigenia Taurisban. Torquato Tasso. A természetes leány 3 exemplaren
Ur Goethes tankevärld 3 exemplaren
Gesammelte Werke : in sieben Bänden. Bd 1, Gedichte 3 exemplaren
Corpus der Goethezeichnungen Bd. 4, a Nr. 1 - 348, Nachitalienische Landschaften / Bearb. der Ausg.: Gerhard Femmel 3 exemplaren
Gedichte. 1 3 exemplaren
Sämtliche Werke, Briefe, Tagebücher und Gespräche vierzig Bände 4 : Abteilung 1, Sämtliche Werke, 4 Dramen 1765 -… (1943) 3 exemplaren
Der heitere Goethe 3 exemplaren
I diktens strålglans : Goethedikter : tolkade och kommenterade av Nils Johansson (1978) 3 exemplaren
Goethe's Egmont, together with Schiller's essays, Des grafen Lamoral von Egmont leben und tod, and Über… 3 exemplaren
Geliebte, Freundin: Goethes Briefe an Charlotte von Stein nach Grosskochberg, nebst 17 unveröffentlichten Briefen der… (1979) 3 exemplaren
Goethes Werke in Auswahl, Band 1 3 exemplaren
Wilhelm Meister's Volume II 3 exemplaren
Reclam Erläuterungen und Dokumente : Johann Wolfgang Goethe : Hermann und Dorothea (1993) 3 exemplaren
Johann Wolfgang Goethe, Gedenkausgabe Der Werke, Briefe Und Gesprache, Briefe Aus Dem Elternhaus (1993) 3 exemplaren
Le elegie, le epistole e gli epigrammi veneziani 3 exemplaren
Goethes Lebensweisheit 3 exemplaren
Goethe's sämmtliche Werke : in vierzig Bänden 2 exemplaren
Sämtliche Werke nach Epochen seines Schaffens: MÜNCHNER AUSGABE Band 11.1.1 / Divan-Jahre, 1814-1819 / hrsg. von Karl… (1998) 2 exemplaren
Sämtliche Werke nach Epochen seines Schaffens: MÜNCHNER AUSGABE Band 11.2 / Divan-Jahre, 1814-1819 / hrsg. von… (1994) 2 exemplaren
Le ballate 2 exemplaren
Goethes Go tz von Berlichingen mit der eisernen Hand; ein Schauspiel, together with Goethe's Zu Shakespeares… 2 exemplaren
Characteristics of Goethe 2 exemplaren
Goethes Werke [8] : [Wilhelm Meisters Wanderjahre oder die Entsagenden zweites und drittes Buch] 2 exemplaren
Sämtliche Werke, Briefe und Tagebücher und Gespräche, Band 19: Ästhetische Schriften II: 1806-1815 (I. Abteilung,… (1998) 2 exemplaren
Skrifter i urval. 3, Dikt och sanning 2 exemplaren
Goethe in Briefen und Gesprächen 2 exemplaren
Dikter. - Hermann och Dorothea. - Faust 2 exemplaren
Goethe 32: Mit Schiller II. Briefe, Tagebücher und Gespräche vom 1. Januar 1800 bis zum 9. Mai 1805 (1999) 2 exemplaren
O prírode a umení 2 exemplaren
Goethe 2 - Dramen 2 exemplaren
Romane II 2 exemplaren
Johann Wolfgang Goethe Werke: Erster Band 2 exemplaren
Johann Wolfgang Goethe Werke: Zweiter Band 2 exemplaren
Johann Wolfgang Goethe Werke: Dritter Band 2 exemplaren
Johann Wolfgang Goethe Werke: Vierter Band 2 exemplaren
Goethes Werke in Auswahl, Band 6 2 exemplaren
Clavigo [1999 TV movie] — Play — 2 exemplaren
Sämtliche Werke nach Epochen seines Schaffens: MÜNCHNER AUSGABE Band 12 / Zur Naturwissenschaft überhaupt, besonders… (1989) 2 exemplaren
Sämtliche Werke nach Epochen seines Schaffens: MÜNCHNER AUSGABE Band 14 / Autobiographische Schriften der frühen… (2002) 2 exemplaren
Goethes Ballader öfversatta av Carl Snoilsky. 2 exemplaren
Faust : Ein Fragment 2 exemplaren
Goethes Werke in vier Bänden - Erster Band: Gedichte, Epische Dichtungen, Aus Meinem Leben 2 exemplaren
Dramatic Works of Goethe: Comprising Faust, Iphigenia in Tauris, Torquato Tasso, Egmont and Goetz von Berlichningen (1999) 2 exemplaren
Goethes Werke - Zweiter Band 2 exemplaren
Goethes Werke, erster Band 2 exemplaren
Goethe; Selected Verse 2 exemplaren
Nausikaa 2 exemplaren
Götz von Berlichingen / Clavigo / Egmont. Goethes sämtliche Werke, Band 9 — Auteur — 2 exemplaren
Dramatic works of Goethe : comprising Faust, Iphigenia in Tauris, Torquato Tasso, Egmont (1896) 2 exemplaren
Faust. Grundgedanken 2 exemplaren
Faust Teil 1 Erlauterungen 2 exemplaren
Goethe - Poems : A new collection published to celebrate the 250th anniversary of the birth of Johann Wolfgang Goethe… (2000) 2 exemplaren
Goethes Werke. Vierzehnter Band : Italienische Reise I — Auteur — 2 exemplaren
Reclam Textausgabe + Lektüreschlüssel : Johann Wolfgang Goethe : Faust I (2012) — Text — 2 exemplaren
Von deutscher Baukunst (Münchner Lesebogen 36) 2 exemplaren
Lehrbrief (Münchner Lesebogen 13) 2 exemplaren
Hamburger Lesehefte plus Königs Materialien : Johann Wolfgang von Goethe : Die Leiden des jungen Werthe (2019) — Text — 2 exemplaren
Goethes Gespräche ohne die Gespräche mit Eckermann 2 exemplaren
Goethes Werke - Band 12 - Gedanken und Aufsaetze 2 exemplaren
Goethes Werke. Fünfzehnter Band : Italienische Reise II / Kampagne in Frankreich — Auteur — 2 exemplaren
Goethes Werke. Zehnter Band : Wilhelm Meisters Lehrjahre 7/8 / Novellen — Auteur — 2 exemplaren
El hombre de cincuenta años ; La elegía de Marienbad : crónica de un amor de senectud (2002) 2 exemplaren
Goethes Werke. Erster Band : Gedichte — Auteur — 2 exemplaren
Goethes Werke. Unter Mitwirkung mehrerer Fachgelehrter herausgegeben von Prof. Dr. Karl Heinemann. Bd. 6. — Auteur; Auteur — 2 exemplaren
Goethes Werke. Unter Mitwirkung mehrerer Fachgelehrter herausgegeben von Prof. Dr. Karl Heinemann. Bd. 4. — Auteur — 2 exemplaren
Goethes Werke. Zweiter Band : Gedichte — Auteur — 2 exemplaren
Italienische Reise: Ein fotografisches Abenteuer von Helmut Schlaiß - mit einem Nachwort von Denis Scheck (2019) 2 exemplaren
(Bd. 35): Zwischen Weimar und Jena I 1816-1819 (Titelblatt) = Briefe, Tagebücher und Gespräche 1816-1819… (1999) 2 exemplaren
(Bd. 34): Napoleonische Zeit: Briefe, Tagebücher und Gespräche 10. Mai 1805 bis 6. Juni 1816, Teil II. Von 1812 bis… (1994) 2 exemplaren
Goethe Sämtliche Werke, Briefe, Tagebücher und Gespräche in 40 Bänden Band 9: Wilhelm Meisters Lehrjahre (1992) 2 exemplaren
dtv-Gesamtausgabe. Bd. 34. Schriften zur Kunst?T. 2. Mit e. Nachw. von Rolf-Dieter Denker 2 exemplaren
The Autobiography of Goethe - Truth and Poetry, Vol. 2; also Letters from Switzerland; and Travels in Italy 2 exemplaren
Dikter av Goethe och Schiller 2 exemplaren
Der Musensohn = Runotarten lemmikki : valikoima Johann Wolfgang von Goethen lyriikkaa saksaksi ja suomeksi (2004) 2 exemplaren
Goethes Werke - Siebenter Band 2 exemplaren
Goethes Faust : [Faust I, Faust II, Urfaust, Goethes Äusserungen über Faust, Quellen zur Entstehung des… 2 exemplaren
Abhandlung vom Zwischenkieferknochen 1784/1786 2 exemplaren
Goethe Sämtliche Werke, Briefe, Tagebücher und Gespräche in 40 Bänden Band.16: Campagne in Frankreich / Belagerung… (1994) 2 exemplaren
Goethes Werke 6-8 2 exemplaren
Poetische Werke. Vollständige Ausgabe. Bd. 2: West-östlicher Divan. Epen (Der ewige Jude. Die Geheimnisse. Reineke… 2 exemplaren
Poetische Werke. Vollständige Ausgabe. Bd. 3: Lustspiele. Singspiele und Opern. Satiren. Zeitdramen.… 2 exemplaren
Poetische Werke. Vollständige Ausgabe. Bd. 4: Frühe Dramen (Götz von Berlichingen. Clavigo. Stella. Die Geschwister.… 2 exemplaren
Gert Westphal liest Johann Wolfgang von Goethe: Die große Höredition. Dichtung und Wahrheit - Italienische… (2017) 2 exemplaren
Goethes Werke. Hamburger Ausgabe. Bd.5. 2 exemplaren
Goethe's Autobiography and Annals 2 exemplaren
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 31 2 exemplaren
Sämtliche Werke nach Epochen seines Schaffens: MÜNCHNER AUSGABE Band 20.1: Briefwechsel zwischen Goethe und… (1991) 2 exemplaren
Sämtliche Werke nach Epochen seines Schaffens: MÜNCHNER AUSGABE Band 20.2: Briefwechsel zwischen Goethe und… (1998) 2 exemplaren
Goethes Werke Auswahl in sechzehn Bänden Bd. 9 Wilhelm Meisters Lehrjahre ; 1. - 3. Buch 2 exemplaren
Carteggio 2 exemplaren
„Kuhu me siis läheme? - Eks ikka koju.“ : sajandivahetus saksa kirjanduses 200 aastat tagasi : Goethe,… (2015) 2 exemplaren
Gounod FAUST: A Lyric drama in five acts (With French and English texts) (G. Schirmer's vocal scores of grand and… 2 exemplaren
Pasakos 2 exemplaren
Goethe's Werke Sieben und zwanzigster Band [...] 2 exemplaren
Gesammelte Werke Bd. 3 [...] 2 exemplaren
The Ultimate Christmas Collection: 150+ authors & 400+ Christmas Novels, Stories, Poems, Carols & Legends 2 exemplaren
Sämtliche Werke. Briefe, Tagebücher und Gespräche. 40 in 45 Bänden in 2 Abteilungen: 1. Abteilung:… (1991) 2 exemplaren
Sämtliche Werke. Briefe, Tagebücher und Gespräche. 40 in 45 Bänden in 2 Abteilungen: 2. Abteilung.… (1998) 2 exemplaren
Sämtliche Werke. Briefe, Tagebücher und Gespräche. 40 in 45 Bänden in 2 Abteilungen: 2. Abteilung.… (1993) 2 exemplaren
Sämtliche Werke. Briefe, Tage: 2. Abteilung. Briefe, Tagebücher und Gespräche. Band 11 (38): Die letzten… (1993) 2 exemplaren
Poetische Werke. Vollständige Ausgabe. Bd. 7: Erzählende Dichtungen II (Wilhelm Meisters Lehrjahre. Wilhelm Meisters… (1995) 2 exemplaren
Goethes Werke. Neunter Band : Wilhelm Meisters Lehrjahre 1-6 — Auteur — 2 exemplaren
I dolori del giovane Werther: Gt̲z di Berlichingen- Clavigo- Stella- Egmont- Fratello e sorella- Satiro- Frammenti… (1990) — Auteur — 2 exemplaren
Gedichte und Balladen / Die Leiden des jungen Werther / Wahlverwandschaften / Hermann und Dorothea / Götz von… (2002) 2 exemplaren
Novellen: Unterhaltungen deutscher Ausgewanderten, Die gute Weiber, NOvelle, Reise der Soehne Megaprazons 2 exemplaren
GOETHE: POESIAS ESCOLHIDAS 2 exemplaren
Digte — Auteur — 2 exemplaren
Goethe költeményei 2 exemplaren
Obras Completas II 2 exemplaren
Story of Reynard the Fox 2 exemplaren
Odabrana dela 1 [Pesme * Gec od Berlihingena] 2 exemplaren
Pesmi 2 exemplaren
Pesme 2 exemplaren
Obras completas I: Fausto, Goetz von Berlichingen el de la mano de hierro, Clavijo, Stella, La bastarda, Ifigenia en… 2 exemplaren
Goethe´s Werke Band 3 2 exemplaren
Briefe und Tagebücher II 2 exemplaren
Johann Wolfgang Goethe, Gedenkausgabe Der Werke, Briefe Und Gesprache, Die Weimarer Draman (1962) 2 exemplaren
OBRAS COMPLETAS III 2 exemplaren
Johann Wolfgang Goethe, Gedenkausgabe Der Werke, Briefe Und Gesprache, Schriften Zur Literatur (1950) 2 exemplaren
Johann Wolfgang Goethe, Gedenkausgabe Der Werke, Briefe Und Gesprache, Briefe Der Jahre 1764 -1786 2 exemplaren
Johann Wolfgang Goethe, Gedenkausgabe Der Werke, Briefe Und Gesprache, Briefe Der Jahre 1786 - 1814 2 exemplaren
Johann Wolfgang Goethe, Gedenkausgabe Der Werke, Briefe Und Gesprache, Briefe Der Jahre 1814 - 1832 2 exemplaren
Goethes Werke. Illustrirte Ausgabe in sechsunddreiszig Baenden. (Goethes Works, Illustrated Edition in 36 volumes)… 2 exemplaren
Goethes lyrische und epische Dichtungen 2 exemplaren
Briefe und Tagebücher I 2 exemplaren
Sämtliche Werke, Briefe und Tagebücher und Gespräche, Band 18: Ästhetische Schriften I: 1771-1805 (I. Abteilung,… (1998) 2 exemplaren
Gedichte II 2 exemplaren
Goethe's Werke Bd. 29 [...] 2 exemplaren
Dzieła wybrane. tom III, Utwory dramatyczne 2 exemplaren
Goethes Gedichte in 2 Bände 2 exemplaren
Goethe an Cornelia. Die 13 Briefe an seine Schwester. Herausgegeben von André Banuls. (1986) 2 exemplaren
Goethe: Eine Auswahl der Dichtungen in zwölf Bänden 9. Band Satirische Dramen, Reineke Fuchs, Der ewige Jude,… 2 exemplaren
Poemas 2 exemplaren
Goethes Briefe an Charlotte von Stein Bd. 2 [...] 2 exemplaren
Goethes Briefe an Charlotte von Stein Bd. 1 [...] 2 exemplaren
Goethe's Werke Sieben und vierzigster Band Siebenter Band Goethe's nachgelassene Werke [...] 2 exemplaren
Die lyrische Meisterstücke von Goethe 2 exemplaren
Die Briefgedichte des jungen Goethe 2 exemplaren
[Goethes Saemtliche Werke : in sechzehn Baenden] Bd. [2] Bd. 2 Goethes Romane und Novellen [...] 2 exemplaren
Sämtliche Gedichte Vierter Teil 2 exemplaren
[Goethes Saemtliche Werke : in sechzehn Baenden] Bd. [1] Bd. 1 Goethes Romane und Novellen [...] 2 exemplaren
Goethe: Early Verse, Drama, and Prose Plays 2 exemplaren
Gesamtausgabe Poetisches Werk in 10 Bänden 2 exemplaren
[Goethes Saemtliche Werke : in sechzehn Baenden] Bd. [8] Band 1 Dramatische Dichtungen [...] 2 exemplaren
[Goethes Saemtliche Werke : in sechzehn Baenden] Bd. [10] Band 3 Goethes Dramatische Dichtungen [...] 2 exemplaren
Die Leiden des jungen Werthers / Die Wahlverwandtschaften / Das Märchen / Novelle (1944) 2 exemplaren
[Goethes Saemtliche Werke : in sechzehn Baenden] Bd. [15] Band I Goethes Aufsätze zur Kultur- und Theater- und… 2 exemplaren
Heidenröslein [poem] 2 exemplaren
[Goethes Saemtliche Werke : in sechzehn Baenden] Bd. [12] Band 1 Goethes Autobiographische Schriften [...] 2 exemplaren
Goethe's Faust. Parts 1 & 2. An abridged version 2 exemplaren
Intermezzi scandalosi aus Goethes Leben 2 exemplaren
Works of Goethe, Letters from Switzerland; Letters from Italy, Iphigenia in Tauris, Torquato Tasso, Goetz von… 2 exemplaren
Ur min levnad : dikt och sanning. D. 1 2 exemplaren
Romane und Novellen ; 1 2 exemplaren
Goethes Werke. Siebenter Band : Dramen in Prosa 2 exemplaren
Goethe : Über Kunst und Literatur. Eine Auswahl / von Johann Wolfgang von Goethe. - Hrsg. und eingel. von Wilhelm… 2 exemplaren
Goethes Werke. Unter Mitwirkung mehrerer Fachgelehrter herausgegeben von Prof. Dr. Karl Heinemann. Bd. 3. 2 exemplaren
Ur min levnad : dikt och sanning. D. 3 2 exemplaren
Scritti su l'arte 2 exemplaren
dtv-Gesamtausgabe. Bd. 45. Chronik von Goethes Leben 2 exemplaren
Skrifter i urval. 4, Wilhelm Meisters läroår, 2 2 exemplaren
Ur min levnad : dikt och sanning. D. 2 2 exemplaren
Ur min levnad : dikt och sanning. D. 4 2 exemplaren
Idé och kärlek : dikter 2 exemplaren
Deutsche Klassiker Bibliothek der literarischen Meisterwerke. Gedichte Maximen und reflexionen (1900) 2 exemplaren
Goethe: Iphigénie En Tauride (Iphigenie Auf Tauris) Jéry Et Baetely(jery Und Bätely) Clavijo. Le Frère Et La Soeur… (2010) — Auteur — 2 exemplaren
Goethes saemtliche Werke. Band 10. Kunstschriften II 2 exemplaren
Goethe Werke Hamburger Ausgabe Bd 1: Werke, 14 Bde. (Hamburger Ausg.), Bd.3, Dramatische Dichtungen: Bd. 3 2 exemplaren
Goethes saemtliche Werke. Band 9. Kunstschriften I 2 exemplaren
[Goethes Saemtliche Werke : in sechzehn Baenden] Bd. [16] Band 2 Goethes Aufsätze zur Kultur- und Theater- und… 2 exemplaren
[Goethes Saemtliche Werke : in sechzehn Baenden] Bd. [9] Band 2 Dramatische Dichtungen [...] 2 exemplaren
[Goethes Saemtliche Werke : in sechzehn Baenden] Bd. [6] Band 2 Goethes Kunstschriften [...] 2 exemplaren
Die schönsten Essays 2 exemplaren
[Goethes Saemtliche Werke : in sechzehn Baenden] Bd. [5] Band 1 Goethes Kunstschriften [...] 2 exemplaren
VILHELM MAISTERI 2 exemplaren
Aforismi sulla natura 2 exemplaren
Gesammelte Werke : in sieben Bänden. Bd. 5, — Auteur — 2 exemplaren
Götz von Berlichingen / Faust Erster Teil / Faust Zweiter Teil / Iphigenie auf Tauris. (2002) 2 exemplaren
Goethe über seine Dichtungen. Versuch einer Sammlung aller Ausserungen des Dichters ueber seine poetischen Werke 2 exemplaren
Song of the Spirits over the Waters [peom] 2 exemplaren
Goethe-Brevier: Goethes Leben in Seinen Gedichten (Classic Reprint) (German Edition) (2017) 2 exemplaren
Italienische Reise. Texte aus Johann Wolfgang von Goethe: Italienische Reise, Briefe, Venetianische Epigramme. 2 CDs (2009) 2 exemplaren
Works of Johann Wolfgang von Goethe. Faust, Egmont, The Sorrows of Young Werther, Wilhelm Meister's Apprenticeship… (2008) 2 exemplaren
Selections from Goethe's Letters to Frau Von Stein, 1776-1789 (Studies in German Literature, Linguistics, and… (1990) 2 exemplaren
Teatro 2 exemplaren
[Goethes Saemtliche Werke : in sechzehn Baenden] Bd. [7] Goethes Übersetzungen und Bearbeitungen fremder… 2 exemplaren
Goethe Novelas, teatro y poesía 2 exemplaren
Goethe lieder 2 exemplaren
Goethe-Zitate für Juristen: Aus Rechtsstudium, Advokatur, Staatsdienst, Rechts- und Lebensweisheit des… (2000) 2 exemplaren
Le cento pagine più belle di Goethe 2 exemplaren
Goethe's Werke. Vollständige Ausgabe letzter Hand. Einundfünfzigster Band: [Mineralogie, Geologie, Meteorologie] 2 exemplaren
[Goethes Saemtliche Werke : in sechzehn Baenden] Bd. [11] Goethes Naturwissenschaftliche Schriften : in Auswahl 2 exemplaren
[Goethes Saemtliche Werke : in sechzehn Baenden] Bd. [4] Bd. 2 Goethes Lyrische und epische Dichtungen [...] 2 exemplaren
A műalkotások igazságáról és valószerűségéről… 2 exemplaren
[Goethes Saemtliche Werke : in sechzehn Baenden] Bd. [14] Band 3 Goethes Autobiographische Schriften [...] 2 exemplaren
Grundlagen und Gedanken, Erzählende Literatur, Die Leiden des jungen Werther: Die Leiden DES Jungen Werther - Von S… (1988) 2 exemplaren
[Goethes Saemtliche Werke : in sechzehn Baenden] Bd. [3] Bd. 1 Goethes Lyrische und epische Dichtungen [...] 2 exemplaren
[Goethes Saemtliche Werke : in sechzehn Baenden] Bd. [13] Band 2 Goethes Autobiographische Schriften [...] 2 exemplaren
Das Schönste aus seinem Werk — Auteur — 2 exemplaren
Werke in sechs Einzelbänden. Nach dem Text der Artemis-Gedenkausgabe der Werke Goethes: Werke: Nach dem Text der… (1995) 1 exemplaar
Goethe; Books to Celebrate His 250th Birthday: Werke; Hamburger Werkausgabe 14 BA>Nde (German Edition) 1 exemplaar
Werke - 3. Romane. 1 exemplaar
Pensées 1 exemplaar
Memórias : poesia e verdade 1 exemplaar
Aus meinem Leben Dichtung und Wahrheit ; Auswahl 1 exemplaar
Poetische Werke - Gedichte und Singspiele I: 1 exemplaar
Poetische Werke - Gedichte und Singspiele IV: Singspiele / Opernfragmente / Theaterreden / Maskenzüge 1 exemplaar
Poetische Werke - Dramatische Dichtungen I: Kleine Dramen (1767-1788) + Dramatische Fragmente (1765-1787) — Auteur — 1 exemplaar
Poetische Werke - Schriften zur Literatur II: Aufsätze zur Weltliteratur / Maximen und Reflexionen 1 exemplaar
Werke in 6 Bänden, Band 3: Die Leiden des jungen Werther / Unterhaltungen deutscher Ausgewanderten / Die… 1 exemplaar
Werke 2 Dramen, Novellen 1 exemplaar
Obras Completas. Goethe. Tomo IV 1 exemplaar
Poetische Werke - Autobiographische Schriften III: Briefe aus der Schweiz 1779 + Kampagne in Frankreich +… 1 exemplaar
Goethe Werke, Band 5: Dramen 1 exemplaar
Band 111: Abt. 4: Goethes Briefe. Bd. 18. Undatirtes und Nachträge. Register zu Band 9-18. Weimar 1895 1 exemplaar
GOETHES WERKE 4 : VERSKOM©DIEN. 1 exemplaar
Erlkonig Gretchen am Spinnrade Gretchens Bitte 1 exemplaar
Poemas esenciales 1 exemplaar
GOETHES WERKE 10 : AUS MEINEM LEBEN 1-2 1 exemplaar
GOETHES WERKE 9 : ..WANDERJAHRE. 1 exemplaar
GOETHES WERKE 8 : ..LEHRJAHRE 6-8. 1 exemplaar
GOETHES WERKE 7 : ..LEHRJAHRE 1-5 1 exemplaar
GOETHES WERKE 5 : KLASSISCHE DRAMEN. 1 exemplaar
GOETHES WERKE 3 : FAUST 1 exemplaar
GOETHE - Poésies (des origines au voyage en Italie) Tome 2 - Collection Bilingue - Aubier: Editions Montaigne -… (1965) 1 exemplaar
GOETHES WERKE 2 : GEDANKENLYRIK. 1 exemplaar
GOETHES WERKE 1 : GEDICHTE 1 exemplaar
Goethes Werke in sechs Bänden [6 Bücher]. 1 exemplaar
Goethes Faust, in sm̃tlichen fassungen, mit den bruchst cken und entw rfen des nachlasses 1 exemplaar
Sorrows of Young Werther and Other Tales 1 exemplaar
Goethes Sämtliche Werke, Vol. 5: West-Östlicher Divan (Classic Reprint) (German Edition) (2018) 1 exemplaar
Sämtliche Werke nach Epochen seines Schaffens: MÜNCHNER AUSGABE Band 2.1: Erstes Weimarer Jahrzehnt… (1987) 1 exemplaar
Sämtliche Werke nach Epochen seines Schaffens: MÜNCHNER AUSGABE Band 2.2: Erstes Weimarer Jahrzehnt… (1987) 1 exemplaar
Proza 1 exemplaar
Goethes Werke in sechs Bänden 2 Dramen 1 exemplaar
Goethes Werke in sechs Ba nden 1 exemplaar
"Wie alles sich zum Ganzen webt ..." Zitate 1 exemplaar
GOETH'S WERKE (In Original German) (7-8, 9-10, 11-12, 13-14, 15-16, 17-18, 19-20, 21-22, 23-24, 25-26, 27-28,… (1868) 1 exemplaar
Goethes Italienische Reise. 2 1 exemplaar
Goethes Werke in sechs Bänden 1 Gedichte 1 exemplaar
Goethes sämtliche Werke in sechsunddreißig Bänden Bd. 36 Gedichte ; Anhang ; Biographische Einzelheiten… 1 exemplaar
Goethes Italienische Reise. 1 1 exemplaar
Goethes Werke Auswahl in sechzehn Bänden 1. Band 1. Teil Gedichte Goethes Leben und Wirken 1 exemplaar
Poeme epice 1 exemplaar
Goethes Sämtliche Werke, Vol. 4: Gedichte; Vierter Teil (Classic Reprint) (German Edition) (2018) 1 exemplaar
Goethe Sämtliche Werke, Briefe, Tagebücher und Gespräche in 40 Bänden Band 7/2: Faust - Kommentare 1 exemplaar
Ur-Goethe 1 exemplaar
Sprüche in Prosa 1 exemplaar
Zwölf Aquarelle 1 exemplaar
From My Life Poetry and Truth Parts One To Three & Part Four Campaign in France 1792 Siege of Mainz (1987) 1 exemplaar
Goethe und seine Welt; Unter Mitwirkung von Ernst Beutler; Herausgegeben von Hans Wahl und Anton Kippenberg (1932) 1 exemplaar
Goethes Sämtliche Werke, Vol. 1: Gedichte, Erster Teil (Classic Reprint) (German Edition) (2017) 1 exemplaar
Os Anos de Aprendizado de Wilhelm Meister 1 exemplaar
Máximas e Reflexões Livro 1 1 exemplaar
April 1 exemplaar
O Rei de Thule 1 exemplaar
O Rei dos Alamos 1 exemplaar
Dedicatoria (Fausto) 1 exemplaar
Sämtliche Werke nach Epochen seines Schaffens: Münchner Ausgabe Band 13 1 Die Jahre 1820 - 1826 [...] (1992) 1 exemplaar
Band 143: Abt. 4: Goethes Briefe. Bd. 50. Nachträge und Undatirtes, Register zu Band 31-50. Weimar 1912 1 exemplaar
Ifigenia: Stella 1 exemplaar
Drames de Jeunesse : Promethée, Satyros, Mahomet, les Dieux, les Héros et Wieland. Stella. Textes… 1 exemplaar
Wilhelm Meisters Lehrjahre. 1. Teil 1 exemplaar
Band 70: Abt. 2: Goethes Naturwissenschaftliche Schriften. Bd. 6. Zur Morphologie, Theil 1. Weimar 1891 1 exemplaar
Band 70: Abt. 2: Goethes Naturwissenschaftliche Schriften. Bd. 6. Zur Morphologie. Theil 2. Weimar 1892 1 exemplaar
Singspiele, Festspiele, Die Wette (Goethe GS 19) 1 exemplaar
Band 72: Abt. 2: Goethes Naturwissenschaftliche Schriften. Bd. 8. Zur Morphologie. Theil 3. Weimar 1893 1 exemplaar
Opere. Volume 2 1 exemplaar
Band 77: Abt. 2: Goethes Naturwissenschaftliche Schriften. Bd. 13. Nachträge zu Band 6 bis 12. Weimar 1904 1 exemplaar
Band 123: Abt. 4: Goethes Briefe. Bd. 30. Undatirtes und Nachträge. Register zu Band 19-30. Weimar 1905 1 exemplaar
Faust Gounod 1 exemplaar
Goethe - Werke Bd. 2 - Dramen 1 exemplaar
"Faust" Classics Illustrated Comic #167 1 exemplaar
Goethes Werke Band 1-14 1 exemplaar
Band 124: Abt. 4: Goethes Briefe. Bd. 31. 2. November 1818 - 25. August 1819. Weimar 1905 1 exemplaar
Band 95: Abt. 4: Goethes Briefe. Bd. 2. Frankfurt, Wetzlar, Schweiz, 1771-1775. Weimar 1887 1 exemplaar
Wilhelm Meister'in Seyahat Yılları 1 exemplaar
Goethes schlechteste Gedichte: Mit Cartoons von Hauck & Bauer: Mit Cartoons von Hauck & Bauer (2021) 1 exemplaar
Band 94: Abt. 4: Goethes Briefe. Bd. 1. Frankfurt, Leipzig, Strassburg, 1764-1771. Weimar 1887 1 exemplaar
Goethes Werke Band 1-4, 5-8, 9-12 1 exemplaar
Band 97: Abt. 4: Goethes Briefe. Bd. 4. Weimar, Schweiz, Weimar 1. Januar 1779-7. November 1789. Weimar 1889 1 exemplaar
Band 98: Abt. 4: Goethes Briefe. Bd. 5. Weimar, 7. November 1780-30. Juni 1782. Weimar 1889 1 exemplaar
Band 99: Abt. 4: Goethes Briefe. Bd. 6. Weimar, 1. Juli 1782-31. December 1784. Weimar 1890 1 exemplaar
Band 100: Abt. 4: Goethes Briefe. Bd. 7. Weimar, 1. Januar 1785-24. Juli 1786. Weimar 1891 1 exemplaar
Dichtung und Wahrheit 2. Band 1 exemplaar
Výbor z díla. II 1 exemplaar
Werke 13 Naturwissenschaftliche Schriften I 1 exemplaar
Goethenin Mektuplari 1 exemplaar
Výbor z díla. I 1 exemplaar
Songs and scenes from Faust 1 exemplaar
Goethe ' nin Mektupları 1 exemplaar
Dichtungen in antiler Form und Der Divan 1 exemplaar
[Werke] ; Goethes Werke 1 exemplaar
Goethe : eine Auswahl 1 exemplaar
Weisheit des Lebens 1 exemplaar
De ¤gode koner 1 exemplaar
Dichtung und Wahrheit 1. Band 1 exemplaar
Goethe Werke Zweiter Band 1 exemplaar
Goethe als Naturforscher 1 exemplaar
Zwischenszene zu Faust 1. Akt nach Goethe 1 exemplaar
Poezija i zbilja 1 exemplaar
Goethes Reisen im Harz: Goethes drei Harzreisen im Spiegel seiner Briefe und Schriften (1999) 1 exemplaar
Goethe en Roma 2010 1 exemplaar
Wilhelm Meister'in Seyahat Yılları II 1 exemplaar
Wilhelm Meister'in Çıraklık Yılları I ve II 1 exemplaar
Goethe's Poetische Und Prosaische Werke in Zwei Bänden, Erster Band (German Edition) (2018) 1 exemplaar
Lyrische und epische Dichtungen. Band 2 1 exemplaar
GOETHE, KELLER, STORM, FONTANE 1 exemplaar
Lyrische und epische Dichtungen. Band 1 1 exemplaar
Werke Goethes. 1, Torquato Tasso, Text 1 exemplaar
Gli Amori 1 exemplaar
Briefwechsel mit einem Kinde. Seinem Denkmal 1 exemplaar
Jugendwerke. 3: Prosaschriften, 1757-1775 1 exemplaar
Prometeu 1 exemplaar
Spruchmeisbeit in Vers und Proja 1 exemplaar
Sturm und Drang Die Jugend Dramen 1 exemplaar
Insel Goethe Werkausgabe: Band 3 (Faust I und Faust II Wahlverwandtschaften) (3) (1970) — Auteur — 1 exemplaar
Italienische Reise II 1 exemplaar
Dichtung und Wahrheit Bd 1 1 exemplaar
Wilhelm Meister Volume I — Auteur — 1 exemplaar
Die flassisyen Dramen 1 exemplaar
Weimar und Jena 1792-1800 1 exemplaar
Chronica Botanica: Goethe's Botany 1 exemplaar
Aus meinem Leben II 1 exemplaar
Aus meinem Leben I 1 exemplaar
Goethes Werke - Die Laune des Verliebten, Die Mitschuldigen, Iphigenie auf Tauris, Torquato Tasso, Die natürliche… — Auteur — 1 exemplaar
Die Leiden des jungen Werthers / Das Märchen / Die Wahlverwandtschaften — Auteur — 1 exemplaar
Opere. Volume 1 1 exemplaar
IL FAUST 1 1 exemplaar
Goethes Reden 1 exemplaar
Opere vol. 1 - Poezia 1 exemplaar
Gedichte III 1 exemplaar
Gedichte I 1 exemplaar
Morphologie. Goethes gesammelte Werke, Band 32 1 exemplaar
Natur - Schriften, Gedanken, Briefe, Gespräche 1 exemplaar
Cuento del niño y el león 1 exemplaar
Goethe. Buchkalender 1999 1 exemplaar
Opere vol. 2 - Teatru 1 exemplaar
Goethes Romane, Bd II, Leipzig 1917 (Insel) 1 exemplaar
Goethe's Werke, Gedichte, Leipzig (Insel) 1920 1 exemplaar
Goethes Werke, Berlin (Wegweiser) 1924 1 exemplaar
Opere vol. 3 - Teatru II 1 exemplaar
Ausgewählte Gedichte und Selected Poems 1 exemplaar
Dzieła wybrane. tom I, Utwory poetyckie 1 exemplaar
Dzieła wybrane. tom II, Utwory dramatyczne 1 exemplaar
Dzieła wybrane. tom IV, Utwory prozą 1 exemplaar
Goethes Briefe. Bind 1-2 1 exemplaar
Goethe's Works (Autobiography of Goethe I) 1 exemplaar
Opere vol. 5 - Proza 1 exemplaar
Faust. J. W. Goethe kurbmäng. I jagu. 1 exemplaar
Zeitstücke. Goethes sämtliche Werke, Band 8 1 exemplaar
Opere vol. 6 - Proza 1 exemplaar
Goethes Werke 1 exemplaar
Goethes Werke - Sechster Band 1 exemplaar
Goethes Werke - Achter Band 1 exemplaar
Gesamte Verse und Gedichte 1 exemplaar
Goethes Werke - Neunter Band 1 exemplaar
Obras completas. Tomo IV 1 exemplaar
Goethes Werke - Zehnter Band 1 exemplaar
Goethes Werke - Elfter Band 1 exemplaar
Gedichte 1 exemplaar
Goethes Werke - Zwölfter Band 1 exemplaar
Italienische Reise. Udvalg 1 exemplaar
Werke. Bind 1-16 i 4 bind 1 exemplaar
歌德詩歌: 德語抒情詩及藝術歌曲譯注 1 exemplaar
Verse Plays 1 exemplaar
Poetische Werke in drei Baenden 1 exemplaar
Poésies - Gedichte (Bilingue, texte et traduction en regard), : Des origines au voyage en Italie (1982) 1 exemplaar
Faust, Erster Teil und Zweiter Teil, I, 1 und V 1 exemplaar
Goethes Werke - Fünfter Band 1 exemplaar
Goethes Werke - Vierter Band 1 exemplaar
Companheiros de viagem 1 exemplaar
Goethes Sämtliche Werke Band 1: Gedichte 1 exemplaar
Lebensweisheit 1 exemplaar
werke: zehnter band 1 exemplaar
werke: funfer band 1 exemplaar
Entretiens de Goethe et d'Eckermann : pensées sur la littérature, les moeurs et les arts… (2012) 1 exemplaar
Poemas - eBook 1 exemplaar
werke: fierter band 1 exemplaar
Goethe: Vita, poetica, opere scelte 1 exemplaar
Goethes Werke - Dritter Band 1 exemplaar
פרוזה 1 exemplaar
werke: dritter band 1 exemplaar
Избранные стихотворения. Герман и Доротея 1 exemplaar
Твори 1 exemplaar
Избранные произведения в двух томах. Том II 1 exemplaar
Избранные произведения в двух томах. Том I 1 exemplaar
Goethen valitut teokset. 4 1 exemplaar
Werke: Register 1 exemplaar
Sämtliche Werke. Briefe, Tagebücher und Gespräche. 40 in 45 Bänden in 2 Abteilungen: 2. Abteilung.… (1997) 1 exemplaar
Goethe, sein Leben in Selbstzeugnissen 1 exemplaar
Schriften zur Literatur 1 exemplaar
Der Weisheit letzter Schluss 1 exemplaar
Sämtliche Werke nach Epochen seines Schaffens: MÜNCHNER AUSGABE Band 6.1: Weimarer Klassik 1798-1806. (1986) 1 exemplaar
'Von den herrlichsten Kunstwerken umgeben . . .' 1 exemplaar
Winckelmann und sein Jahrhundert 1 exemplaar
Briefe und Briefe an Goethe. Hamburger Ausgabe: Briefe an Goethe, 2 Bde., Bd.1, Briefe 1764-1808: Band 5 1 exemplaar
FAUST, A tragedy: Volume 1 the first part 1 exemplaar
Corpus der Goethezeichnungen 3 Nr. 1 - 271, italienische Reise 1786 bis 1788, Antiken- und Anatomiestudien, Architektur… (1973) 1 exemplaar
Iphigenie auf Tauris [Inhalt, Hintergrund, Interpretation. Neu: Mit Info-Klappe (Lernmaterialien)] (2004) 1 exemplaar
Ballades de Goethe et de Schiller 1 exemplaar
El señor de las sombras 1 exemplaar
Philip . Faust part 1. Penguin classics. 1968. 1 exemplaar
Corpus der Goethezeichnungen 2 Nr. 1 - 416, italienische Reise 1789 bis 1788, die Landschaften (1972) 1 exemplaar
Obras completas. Tomo IV. 1 exemplaar
Corpus der Goethezeichnungen Bd. 5, b Die @naturwissenschaftlichen Zeichnungen mit Ausnahme der Farbenlehre 1 exemplaar
Goethe Jubiläumsausgabe in sechs Bänden: Gedichte-West-Östlicher Diwan, Die Leiden des jungen Werther, Die… 1 exemplaar
4 Bände Goethe: 4 Bde. 1 exemplaar
Il mio Dio il mio Cristo (volume I) 1 exemplaar
Goethe's Works (Travels in Italy) 1 exemplaar
Poetical Works Volume II By J. W. Von Goethe (Edition de Luxe numbered 348 of 1,000) (1902) 1 exemplaar
WORKS OF GOETHE, WILHELM'S TRAVELS & SORROWS OF WERTHER , VOLUME II, EDITION DE LUXE (1902) 1 exemplaar
Goethe's Werke, vold 5-7 1 exemplaar
GOETHE,J.W.v., Gedenkausgabe der Werke, Briefe und Gespräche. 25 Bde. Hrsg. v. E. Beutler. Mit je 1 Frontisp. Zürich,… (1948) 1 exemplaar
Der junge Goethe in seinen Briefen, Gedichten und Gesprächen. Bis zu Ankunft in Weimar 1775. Für die Dt.… (1914) 1 exemplaar
Las afinidades electives Tomo II 1 exemplaar
Las afinidades electivas Tomo I 1 exemplaar
Obras completas I 1 exemplaar
WILHELM MEISTER'S TRAVELS AND THE RECREATIONS OF THE GERMAN EMIGRANTS (LEATHER BOUND) (1902) 1 exemplaar
Goethe's Works (Autobiography of Goethe II) 1 exemplaar
Goethe's Works (Miccellanious Travels) 1 exemplaar
Wilhelm Meister's Travels, The Recreations of the German Immigrants, The Sorrows of Werther 1 exemplaar
Goethe's Works (Poems) 1 exemplaar
Works of Goethe Volume I: Truth and Fiction 1 exemplaar
Goethe's Works (The Dramatic Works) 1 exemplaar
Oeuvres de goethe 1 exemplaar
Goethes Werke Sachregister 1 exemplaar
Werke: Gedichten und Epen II (Hamburger Ausgabe) 1 exemplaar
Werke: Gedichten und Epen I (Hamburger Ausgabe) 1 exemplaar
Faust. Tragedia. Collana Di Opere Di Vincenzo Errante. Trad., Note E Intr. Di Vincenzo Errante. (1948) 1 exemplaar
Grundlagen und Gedanken zum Verständnis des Dramas : Goethe : Götz von Berlichingen (1988) 1 exemplaar
FÁBULAS E HISTORIAS 1 exemplaar
Illusioni & fantasmi. La nuova Melusina 1 exemplaar
Faust (I e II parte) - Urfaust. Volume primo 1 exemplaar
Faust (I e II parte) - Urfaust. Volume secondo 1 exemplaar
AFRITE PERZGJEDHESE 1 exemplaar
BENVENUTO CELLINI en su patria y en su época 1 exemplaar
Die Höhepunkte seines Schaffens 1 exemplaar
Sprookjes van een mooie jongen 1 exemplaar
Goethes Werke in Zehn Bänden: Zweiter Band. Dichtung und Wahrheit: Dritter und Vierter Teil 1 exemplaar
Goethes Werke in Zehn Bänden: Erster Band. Dichtung und Wahrheit: Erster und Zweiter Teil 1 exemplaar
Works of Goethe, Wilhelm Meister's Apprenticeship, Life, Truth and Fiction, Poems - Reynard the Fox, Letters - Torquato… (1901) 1 exemplaar
Goethes färglära, del II 1 exemplaar
Goethes färglära, del III 1 exemplaar
Goethes färglära, del IV 1 exemplaar
Goethes färglära, del I 1 exemplaar
IL FAUST 2 1 exemplaar
Ungdomserindringer fra Leipzig og Strassburg 1 exemplaar
The Spiral Tendency in Vegetation 1 exemplaar
Analysis and Synthesis 1 exemplaar
Toward a Theory of Weather 1 exemplaar
Problems 1 exemplaar
Colors in the Sky 1 exemplaar
The Influence of Modern Philosophy 1 exemplaar
Samtliche Werke (Goethe's Complete Works), Band 10, (Volume 10, parts 1 & 2) Faust. (in German) 1 exemplaar
On Morphology 1 exemplaar
Polarity 1 exemplaar
Faust by Johann Wolfgang von Goethe (Annotated) 1 exemplaar
Observation on Morphology in General 1 exemplaar
Goethe's Werke in vier Baenden IV 1887 1 exemplaar
Goethe's Werke in vier Baenden II 1887 1 exemplaar
Toward a General Comparative Theory 1 exemplaar
A Study Based on Spinoza 1 exemplaar
On World Literature [essay] 1 exemplaar
Goethe's Werke in vier Baenden I 1887 1 exemplaar
Faust: (Annotated with short biography) 1 exemplaar
Poésies lyriques 1 exemplaar
Myron's Cow [essay] 1 exemplaar
Goethe's Gedichte : Erster Band 1 exemplaar
Gedichte / Epen / Essays 1 exemplaar
Schroedel Lektüren: Johann Wolfgang von Goethe: Die Leiden des jungen Werthers: Textausgabe (2015) 1 exemplaar
Bajka 1 exemplaar
Dichtung und Warheit Erster Teil 1 exemplaar
Sämtliche Werke. Briefe, Tagebücher und Gespräche. Zwei Abteilungen: Sämtliche Werke, Briefe,… (1994) 1 exemplaar
Faust : part one & part two : [excerpts] 1 exemplaar
Faust I: Kommentierte Ausgabe mit Verszählung und Worterklärungen für die Gymnasiale Oberstufe (German… (2014) 1 exemplaar
Goethe's Werke in vier Baenden III 1887 1 exemplaar
Goethes Werke 1-2 1 exemplaar
To Charlotte von Stein [poem] 1 exemplaar
Wanderer's Nightsong II [poem] 1 exemplaar
Romantische Marchen 1 exemplaar
Goethes Werke 3-4 1 exemplaar
Wanderer's Nightsong I [poem] 1 exemplaar
Autumn Feeling [poem] 1 exemplaar
On the Lake [poem] 1 exemplaar
In Court [poem] 1 exemplaar
Prometheus [poem] 1 exemplaar
Goethes Werke 10-12 1 exemplaar
To the Moon [poem] 1 exemplaar
Színtan 1 exemplaar
Briefe von Reisen 1 exemplaar
Wanderjahre, Wahlverwandtschaften 1 exemplaar
Faust, Versepen 1 exemplaar
Thoughts on literature and art 1 exemplaar
Viléma Meistera léta tovaryšská aneb Odříkání 1 exemplaar
IL FAUST 3 1 exemplaar
Winter Journey in the Harz [poem] 1 exemplaar
Winckelmann and His Age [essay] 1 exemplaar
Blessed Longing [poem] 1 exemplaar
Response to a Literary Rabble-Rouser [essay] 1 exemplaar
Simple Imitation, Manner, Style [essay] 1 exemplaar
Shakespeare: A Tribute [essay] 1 exemplaar
On German Architecture [essay] 1 exemplaar
Poesía y verdad 1 exemplaar
Goethes Werke (2 vols) 1 exemplaar
Epirrhema [poem] 1 exemplaar
The Stork's Profession [poem] 1 exemplaar
Humility [poem] 1 exemplaar
Unbound [poem] 1 exemplaar
The Fisherman [poem] 1 exemplaar
Ausgewählte Werke in drei Bänden 1 exemplaar
Hegira [poem] 1 exemplaar
Found [poem] 1 exemplaar
Death of a Fly [poems] 1 exemplaar
The Diary [poem] 1 exemplaar
Permanence in Change [poem] 1 exemplaar
Epiphanias [poem] 1 exemplaar
The Metamorphosis of Plants [poem] 1 exemplaar
Parabasis [poem] 1 exemplaar
Nearness of the Beloved [poem] 1 exemplaar
Limits of Human Nature [poem] 1 exemplaar
The Godlike [poem] 1 exemplaar
Autobiografische Schriften 1 exemplaar
Goethes Werke. 2. bis 4. Teil 1 exemplaar
The Great Books of the Western World: Goethe 1 exemplaar
Werke Hamburger Ausgabe in 14 Bänden Bd. 12 Schriften zur Kunst : Schriften zur Literatur ; Maximen und… 1 exemplaar
Goethes Werke. 29. bis 30. Teil 1 exemplaar
Werke Hamburger Ausgabe in 14 Bänden 6,1 1 Romane und Novellen; 1 / textkritisch durchges. von Erich Trunz.… 1 exemplaar
Von Goethe inspiriert: Lieder von Komponistinnen des 18. und 19. Jahrhunderts [sound recording] — Auteur — 1 exemplaar
Aller Anfang ist heiter: Ein Brevier 1 exemplaar
Mr Men Und Little Miss: Mister Faul 1 exemplaar
Dramatische poëzy 1 exemplaar
Complete Poetry 1 exemplaar
Goethes Werke 9-12 1 exemplaar
Az ifjú Goethe; A férfi Goethe; Az öreg Goethe 1 exemplaar
Merkwürdige Geschichten : Schiller, Kleist, Stifter, Hebbel, Halm, Goethe. [Hrsg.], Klassische deutsche… (1927) 1 exemplaar
Hamburger Lesehefte plus Königs Materialien : Johann Wolfgang von Goethe : Faust I (2022) — Text — 1 exemplaar
Reclam Textausgabe + Lektüreschlüssel : Johann Wolfgang Goethe : Götz von Berlichingen (2013) — Text — 1 exemplaar
Revealing Comments on Humanity and Life (Thoughts on Literature and Art); Little Blue Book No. 233 1 exemplaar
A Tale and The Good Women (Short Stories) 1 exemplaar
Goethes Werke 5-8 1 exemplaar
Goethes Werke 13-16 1 exemplaar
Werke II 1 exemplaar
FAUST - Illustrated & Translated into English in the Original Meters (Literary Classics Series): Pact with the Devil… (2016) 1 exemplaar
Goethes Werke 1-4 1 exemplaar
Elegias Romanas 1 exemplaar
Edel Sei Der Mensch 1 exemplaar
Natur : zwei Essays von Emerson nebst dem Goetheschen Hymnus — Auteur — 1 exemplaar
Goethe als Begleiter : Gedanken u. Aussprüche — Medewerker — 1 exemplaar
GOETHE-BALZAC 1 exemplaar
Stradanja mladog Vertera 1 exemplaar
Briefwechsel Zwischen Goethe und Knebel, Vol. 1 (Classic Reprint): 1774-1832 (German Edition) (2018) 1 exemplaar
Great Books of the Western World - V.47 - Goethe 1 exemplaar
Le affinità elettive 1 exemplaar
Wilhelm Meister's Travels 1 exemplaar
The Works of Goethe 1 exemplaar
Faust. Der Tragödie Erster und Zweiter Teil: Reclams Universal-Bibliothek (German Edition) 1 exemplaar
Faust a Markétka (1987) 1 exemplaar
Goethes Novelle 1 exemplaar
Trost bei Gothe 1 exemplaar
Selected Poems (German Edition) 1 exemplaar
Classic Memoirs (The World's Great Classics) 1 exemplaar
Werke. Bd. 1, Gedichte 1 exemplaar
Faust : Der Tragödie 1. u. 2. Teil 1 exemplaar
Goethes Werke : in sechzehn Bänden : Band 9-12 1 exemplaar
Johann Wolfgang Goethe. Gesammelte Werke in Acht Bänden. Sechster Band Dichtung und Wahrheit 1 exemplaar
Grandes Clásicos I 1 exemplaar
Grandes Clásicos II 1 exemplaar
שירה ארוטית 1 exemplaar
משירי גטה 1 exemplaar
שיר לילה לנודד : אחד מקור ול"ו תרגום 1 exemplaar
Skrifter i urval. 3, Wilhelm Meisters läroår, 1 1 exemplaar
איפיגניה בטוריס : חזיון 1 exemplaar
The Works of Johann Wolfgang Von Goeth 1 exemplaar
Goethes Briefwechsel Mit Heinrich Meyer, Vol. 1: July 1788 Bis Juni 1797 (Classic Reprint) (German Edition) (2017) 1 exemplaar
Götz von Berlichingen / Egmont — Auteur — 1 exemplaar
Goethes Briefe : eine Auswahl 1 exemplaar
Reden 1 exemplaar
Über den Bologneser Spat 1 exemplaar
Du suchst die Tür und läufst vorbei 1 exemplaar
Sämtliche Gedichte: Band I: Gedichte 1756 - 1799 / Band II: Gedichte 1800 - 1832: 2 Bde. (1998) 1 exemplaar
Goethes Aufsätze zu Kultur-, Theater- und Literatur-Geschichte, Maximen, Reflexionen 1 [...] Vol 12/16 1 exemplaar
Goethes Aufsätze zu Kultur-, Theater- und Literatur-Geschichte, Maximen, Reflexionen 2 [...] Vol 13/16 1 exemplaar
Goethes Romane und Novellen 2 [...] Vol 02/16 1 exemplaar
Goethes Romane und Novellen 1 [...] Vol 01/16 1 exemplaar
En antologi 1 exemplaar
Goethe. Les Plus belles pages : Choisies et présentées par Marcel Brion. Traduction de Porchat, Marcel… 1 exemplaar
Poetische Werke - Autobiographische Schriften IV 1 exemplaar
Labores juveniles 1 exemplaar
Dramata prosou z mládí 1 exemplaar
Faustas : der Tragödie erster Teil ; aus der Oper Halle/Salle das Theater Menofortas, Vilnius 1 exemplaar
Goethe's nachgelassene Werke 1 exemplaar
Erzählungen und Novellen 1 exemplaar
Ausgewählte prosa 1 exemplaar
Goethes Werke: Band III. Götz von Berlichingen. Egmont. Clavigo. Stella. Die Geschwister. Iphigenie auf Tauris.… (2002) 1 exemplaar
Schriften zur Literatur. Zweiter Teil: Mit einem Nachwort von Wolfgang Herwig (dtv Gesamtausgabe, Band 32) (1962) 1 exemplaar
Goethes Briefe. Sechster Band (1819-1832) 1 exemplaar
Der Bürgergeneral. 1 exemplaar
Goethes Gespräche 1 exemplaar
Goethe 07: Romane 1 exemplaar
Anhang an Goethes Werke 1 exemplaar
Torquato Tasso : ein Schauspiel, [Akademietheater, 1993/97, Programmheft, Premiere: 6. Mai 1994] 1 exemplaar
Epische Dichtungen I - Die Leiden des jungen Werther, Wilhelm Meisters Lehrjahre, Das Märchen, Erläuterungen 1 exemplaar
dtv-Gesamtausgabe. Bd. 11. Weimarer Dramen?T. 2. Der Gross-Cophta. Der Bürgergeneral. Die Aufgeregten. Das Mädchen… (1963) 1 exemplaar
Goethe's Werke. V. 14 1 exemplaar
Goethe Sämtliche Werke, Briefe, Tagebücher und Gespräche in 40 Bänden Band 8: Werther / Wahlverwandschaften 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 123 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 135 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 134 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 133 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 132 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 131 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 130 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 129 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 128 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 127 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 126 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 125 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 124 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 122 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 137 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 121 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 120 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 119 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 118 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 117 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 116 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 115 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 114 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 113 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 112 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 111 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 110 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 136 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 138 1 exemplaar
Bibliothek deutscher Klassiker Band 12, Johann Wolfgang Goethe, Werke in vier Bänden, Vierter Band 1 exemplaar
Bibliothek deutscher Klassiker Band 11, Johann Wolfgang Goethe, Werke in 4 Bänden, dritter Band 1 exemplaar
Bibliothek deutscher Klassiker Band 10, Johann Wolfgang Goethe, Werke in vier Bänden, Zweiter Band 1 exemplaar
Bibliothek deutscher Klassiker Band 9, Johann Wolfgang Goethe, Werke in 4 Bänden, Erster Band 1 exemplaar
The Boyhood and Youth of Goethe 1 exemplaar
Valitut teokset I-III 1 exemplaar
Schriften und Abhandlungen 1 exemplaar
Romane und Novellen ; 3 1 exemplaar
Romane und Novellen ; 2 1 exemplaar
Goethe: Frühe Dramen 1 exemplaar
Klassische Dramen und Epen : [Iphigenie auf Tauris. Torquato Tasso. Reineke Fuchs. Hermann und Dorothea] (1787) 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 139 1 exemplaar
Goethes Werke : Auswahl b. 3-4 1 exemplaar
Gott und Welt: Handzeichnungen aus dem Gebetbuche des Kaiser Maximilian von Albrecht Dürer 1 exemplaar
Goethe's Werke - 2 odd volumes 1 exemplaar
Land der Sehnsucht - aus der Italienischen Reise 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 143 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 142 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 141 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 140 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 108 1 exemplaar
Obras Dramáticas: Fausto I. Ifigénia em Táurida. Trad. João Barrento. Egmont. Trad. José M. Justo. 1 exemplaar
Goethes Werke: Aus meinem Leben. Dichtung und Wahrheit (Erstes bis fünftes Buch. Sechstes bis neuntes Buch) 1 exemplaar
Goethes Werke: Die Wahlverwandtschaften. Unterhaltungen deutscher Ausgewanderten. Hermann und Dorothea — Auteur — 1 exemplaar
Goethes Werke: Gedichte I. Gedichte II 1 exemplaar
Goethes Werke. Neunzehnter Band : Singspiele, Festspiele, Die Wette — Auteur — 1 exemplaar
Goethes Werke. Siebzehnter Band : Reisen — Auteur — 1 exemplaar
Poesia 1 exemplaar
dtv-Gesamtausgabe. Bd. 3: Sämtliche Gedichte, dritter Teil Gedichte aus dem. Nachlass, Abteilung 1 (1961) 1 exemplaar
Ausgewählte Werke in drei Bänden, Bd. 1 1 exemplaar
Werke in 16 Bänden 13/16 [...] 1 exemplaar
Werke in 16 Bänden 9/12 [...] 1 exemplaar
Werke in 16 Bänden 5/8 [...] 1 exemplaar
Werke in 16 Bänden 1/4 [...] 1 exemplaar
Bey allerhöchster Anwesenheit Ihro Majestät der Kaiserin Mutter Maria Feodorowna in Weimar Maskenzug 1 exemplaar
Natur og kunst : dikt i utvalg 1 exemplaar
Goethes Werke, Bd. 4,5 Gera, 1895 1 exemplaar
Goethes werke: Sechster Band - Romane 1 exemplaar
Goethes Werke 5-8 1 exemplaar
Goethes Werke Bd. 9/10 Gedichte - 1 exemplaar
Goethe 05: Dramen 1 exemplaar
Goethe 04: Dramen 1 exemplaar
Goethe 03: Dramen 1 exemplaar
Werke. Zehnter Band. Original-Ausgabe [Der Triumph der Empfindsamkeit, Die Vögel, Der Groß-Kophta, Der… 1 exemplaar
Sämtliche Werke. Münchner Ausgabe / Briefwechsel mit Zelter: Einführung Kommentar: BD 20.3 (2006) 1 exemplaar
Sämtliche Werke. Münchner Ausgabe / Wirkungen der Französischen Revolution 1791-1797: BD 4.1 (2006) 1 exemplaar
Sämtliche Werke. Münchner Ausgabe / Briefwechsel mit Zelter 1828-1832: Text. Dokumente. Register: BD 20.2 (2006) 1 exemplaar
Sämtliche Werke. Münchner Ausgabe / Wirkungen der Französischen Revolution 1791-1797: BD 4.2 (2006) 1 exemplaar
Sämtliche Werke. Münchner Ausgabe / Briefwechsel mit Zelter 1799-1827: Text: BD 20.1 (2006) 1 exemplaar
Sämtliche Werke. Münchner Ausgabe / Briefwechsel zwischen Schiller und Goethe: Text: BD 8.1 (2006) 1 exemplaar
Sämtliche Werke. Münchner Ausgabe / Briefwechsel zwischen Schiller und Goethe: Kommentar: BD 8.2 (2006) 1 exemplaar
Sämtliche Werke. Münchner Ausgabe / Epoche der Wahlverwandtschaften 1807-1814: BD 9 (2006) 1 exemplaar
Sämtliche Werke. Münchner Ausgabe / Wilhelm Meisters Wanderjahre: Maximen und Reflexionen: BD 17 (2006) 1 exemplaar
Goethe Selected letters (1788-1832) (Blackwell's German texts) (English and German Edition) (1955) 1 exemplaar
Christs aller Erder 1 exemplaar
Goethe im Gespräch; ein Auswahl 1 exemplaar
Ilmenau : am 3. September 1783 ; Faksimile 1 exemplaar
Goethes Schweizer Reisen 1 exemplaar
Goethes Werke, Bd 3, Iphigenie, Clavigo, Die Geschwister (1928)? — Auteur — 1 exemplaar
Goethes Faust Bd. 2 Kommentar und Erläuterungen 1 exemplaar
The Minor Poetry Of Goethe: A Selection From His Songs, Ballads And Other Lesser Poems (1859) (2007) 1 exemplaar
Goethes Werke: Band VIII. Wilhelm Meisters Wanderjahre. Reise der Söhne Megaprazons. Unterhaltungen deutscher… (2002) 1 exemplaar
GOETHE GESAMTAUSGABE - SAEMTLICHE WERKE BAND I [Illustrierte] (Johann Wolfgang von Goethe Gesamtausgabe) (2011) — Auteur — 1 exemplaar
Dramen in Versen I : Iphigenie auf Tauris (Prosa). Iphigenie auf Tauris (Verse). Torquato Tasso, Nausikaa 1 exemplaar
Goethes Werke v. 1-12: Literatur und Kunst 1 exemplaar
Sämtliche Werke nach Epochen seines Schaffens: MÜNCHNER AUSGABE Band 16 Dichtung und Wahrheit (1985) 1 exemplaar
Johann Wolfgang Goethe - výbor z poezie 1 exemplaar
Goethes Gedichte : eine Auswahl 1 exemplaar
Ganymed — Auteur — 1 exemplaar
Goethes Reisen in den Harz. Goethes drei Harzreisen im Spiegel seiner Briefe und Schriften (Hörbuch) (1999) 1 exemplaar
Satiren, Singspiele, Fragmente 1 exemplaar
Gedichte ; 3 1 exemplaar
Weimar - Literarische Begnungen, 3 CDs, CD 1: Wallfahrt zum Dichterfürsten, CD 2: Weltbild und Bildwelten, CD 3:… (2002) 1 exemplaar
[Illustrations of Goethe's Faustus] 1 exemplaar
Gedichte ; 1 - 2 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 109 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 107 1 exemplaar
Goethes Werke : Auswahl b. 9-10 1 exemplaar
Götz von Berlichingen / Egmont / Iphigenie auf Tauris / Torquato Tasso / Hermann und Dorothea — Auteur — 1 exemplaar
Worte sind der Seele Bild: Sprüche in Versen 1 exemplaar
The Library of liberal arts 1 exemplaar
Goethes Werke : Auswahl in zehn Teilen. Bd. 2 1 exemplaar
Das ewige Gedicht 1 exemplaar
Goethe's neue Schriften 1 exemplaar
Goethes Werke (Hamburger Ausgabe), Registerband 1 exemplaar
Fairy Tales, Short Stories, and Poems by John Wolfgang Von Goethe (American University Studies Series I, Germanic… (1998) 1 exemplaar
Klassische Balladen 1 exemplaar
Trogen mot sin vilja : erotiska dagboksblad 1 exemplaar
Sämmtliche Werke, Vol. 3 1 exemplaar
Sämmtliche Werke, Vol. 4 1 exemplaar
Sämmtliche Werke, Vol. 1 1 exemplaar
Die schönsten Aufsätze Goethes 1 exemplaar
Goethes saemtliche Werke. Band 11. Übersetzungen 1 exemplaar
Goethes saemtliche Werke. Band 8. Dramen. III 1 exemplaar
Goethes saemtliche Werke. Band 6. Dramen. I 1 exemplaar
Goethes Liebschaften und Liebesbriefe 1 exemplaar
Goethes Værker, II / Digte 1 exemplaar
Goethes Værker, I / Digte 1 exemplaar
Goethes Studentenjahre (1765-1771) 1 exemplaar
Die Farbenlehre Goethes: In einer Textauswahl für Künstler und andere Freunde des Phänomens Farbe (2009) 1 exemplaar
Gedichte : mit einem Lebensbild 1 exemplaar
Skrifter i urval. 2, Dikt och sanning 1 exemplaar
Skrifter i urval. 1, Dikt och sanning 1 exemplaar
Goethes Werke in Auswahl, Band 3 1 exemplaar
Buch 13 - 16 1 exemplaar
Buch 25 - 28 1 exemplaar
Buch 29 - 32 1 exemplaar
Buch 37 - 38 1 exemplaar
Buch 39 - 40 1 exemplaar
41. - 43. Band: 44. Band: Gedichte 1 exemplaar
Buch 5 - 8 1 exemplaar
1. Band: Einleitung, Lieder; 2. Band: Vermischte Gedichte; 3. Band: Gelegenheitsgedichte; 4. Band: Sprüche 1 exemplaar
Goethes saemtliche Werke. Band 7. Dramen. II 1 exemplaar
Goethes saemtliche Werke. Band 2. Romane II 1 exemplaar
Goethes Værker, V / Tasso; Iphigenie 1 exemplaar
Werke 3: Sanssouci-Ausgabe 1 exemplaar
Goethes Samtliche Werke: Volume 19 Only 1 exemplaar
Werke 10 : Sanssouci-Ausgabe 1 exemplaar
Werke 9: Sanssouci-Ausgabe 1 exemplaar
Werke 8: Sanssouci-Ausgabe 1 exemplaar
Werke 7: Sanssouci-Ausgabe 1 exemplaar
Werke 6: Sanssouci-Ausgabe 1 exemplaar
Werke 5: Sanssouci-Ausgabe 1 exemplaar
Werke 4: Sanssouci-Ausgabe 1 exemplaar
Werke 1 : Sanssouci-Ausgabe 1 exemplaar
Werke 2: Sanssouci-Ausgabe 1 exemplaar
Goethes Werke: Dritter Band (Dramen) 1 exemplaar
Torquato Tasso [sound recording] 1 exemplaar
Goethe und die Antike. Bd. 1. [Mit 17 Taf.] 1 exemplaar
Goethe und die Antike. Bd. 2. [Mit 17 Taf.] 1 exemplaar
Goethes Werke. Vierter Band. 4.Aufl. 1 exemplaar
Gedanken und Betrachtungen 1 exemplaar
Saemtliche Gedichte: Gedichte aus dem Nachlass 1 exemplaar
Goethes Werke [7] : [Die Wahlverwandtschaften, Wilhelm Meisters Wanderjahre erstes Buch] 1 exemplaar
Goethes Werke [1] : [Gedichte I & II] 1 exemplaar
Goethes Briefwechsel mit Marianne von Willemer 1 exemplaar
Goethe's Works: Vol. 4 — Auteur — 1 exemplaar
Goethe's Sammtliche Werke Funfter Band 1 exemplaar
Du wunderliches Kind: Bettina und Goethe 1 exemplaar
Werke IV: Aufsätze, Dichtung und Wahrheit 1 exemplaar
Werke III: Romane und Erzählungen 1 exemplaar
Werke II: Theater 1 exemplaar
Werke I: Gedichte 1 exemplaar
Geschichte der Farbenlehre, Erster Teil 1 exemplaar
Goethe's Sammtliche Werke Sechster Band 1 exemplaar
Goethe's Sammtliche Werke Vierter Band 1 exemplaar
Goethe's Sammtliche Werke Dritter Band 1 exemplaar
Goethe's Sammtliche Werke Zweiter Band 1 exemplaar
Goethe's Sammtliche Werke Erster Band 1 exemplaar
Goethe Auswahl 1 exemplaar
Eine Welt schreibt an Goethe 1 exemplaar
Aphorismen und Anekdoten 1 exemplaar
Goethes Værker, III / Digte 1 exemplaar
Goethes Værker, X / Wilhelm Meisters læreaar, I 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 106 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 66 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 85 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 86 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 72 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 71 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 70 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 69 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 68 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 67 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 65 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 83 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 64 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 63 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 62 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 61 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 60 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 59 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 58 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 57 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 56 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 55 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 54 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 53 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 84 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 82 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 51 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 93 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 105 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 104 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 103 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 102 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 101 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 100 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 99 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 98 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 97 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 96 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 95 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 94 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 92 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 81 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 91 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 90 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 89 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 88 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 87 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 73 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 74 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 75 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 76 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 77 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 78 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 79 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 80 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 52 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 50 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 15 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 10 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 9 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 8 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 7 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 6 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 5 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 20 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 4 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 3 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 2 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 1 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 14 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 16 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 12 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 17 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 18 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 19 1 exemplaar
Supplement zur Weimarer Ausgabe 1 exemplaar
Goethes Werke - Band 1 - Gedichte 1 exemplaar
Goethe's Werke : Auswahl in sechszehn Bänden 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 11 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 13 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 49 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 36 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 48 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 47 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 46 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 45 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 44 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 43 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 42 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 41 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 38 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 39 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 40 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 37 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 35 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 21 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 34 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 33 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 32 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 31 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 29 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 30 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 28 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 27 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 26 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 25 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 24 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 23 1 exemplaar
Werke - Weimarer Ausgabe, Bd. 22 1 exemplaar
Goethes Werke : Auswahl b. 11-12 1 exemplaar
Goethes Werke : Auswahl b. 7-8 1 exemplaar
Sämtliche Werke in 18 Bänden. Band 1: Sämtliche Gedichte. 1. Teil: Die Gedichte der Ausgabe letzter Hand (1977) 1 exemplaar
Johann Wolfgang Goethe 1 [...] 1 exemplaar
Un paese indicibilmente bello : il "Viaggio in Italia" di Goethe e il mito della Sicilia 1 exemplaar
Settanta liriche 1 exemplaar
Opere scelte 1 exemplaar
Obras Completas de Goethe, Tomo II 1 exemplaar
Goethe's Werke. Erster Band. (Lieder, Vermischte Gedichte, Balladen und Romanzen, Elegien, Episteln - Epigramme) (1806) 1 exemplaar
Egmont, part one 1 exemplaar
Frühe dramatische Dichtungen: dtv Gesamtausgabe 7 Mit e. Nachw. von Peter Boerner (1962) 1 exemplaar
Goethe-Schiller Den unge Werthers Lidelser, Kabale og kærlighed. faust, Eckermann samtaler med Goethe. 1 exemplaar
Obras Completas de Goethe, Tomo I 1 exemplaar
Obras Completas de Goethe, Tomo III 1 exemplaar
Goethes Samtliche Werke, Volume 10. 1 exemplaar
Goethe: Novels & Novellas: Sorrows of Young Werther, Wilhelm Meister's Apprenticeship and Journeyman Years,… (2019) 1 exemplaar
Goethes Werke - Band 11 1 exemplaar
Goethes Werke - Band 26 1 exemplaar
Goethes Werke - Band 12 1 exemplaar
Goethes Werke - Band 13 1 exemplaar
Goethes Werke - Band 14 1 exemplaar
Goethes Werke - Band 17 1 exemplaar
Goethes Werke - Band 15 1 exemplaar
Goethes Werke - Band 16 1 exemplaar
Goethe. Werke. Hamburger Ausgabe, Volumes 2,3, 6 1 exemplaar
Goethes Werke - Band 19 1 exemplaar
Goethes Werke - Band 25 1 exemplaar
Goethes Werke - Band 20 1 exemplaar
Goethes Werke - Band 21 1 exemplaar
Goethes Werke - Band 22 1 exemplaar
Goethes Werke - Band 24 1 exemplaar
Goethe: Romane & Novellen (19 Titel in einem Band - Vollständige Ausgaben): Die Leiden des jungen Werther Die… (2015) 1 exemplaar
Goethes Werke - Band 23 1 exemplaar
Memorias de mi vida : Poesía y verdad : tomo III 1 exemplaar
Memorias de mi vida : Poesía y verdad : tomo II 1 exemplaar
Faust (abridged) 1 exemplaar
Goethes Werke Band 1: Gedichte / Versepen. 1 exemplaar
Goethes Samtliche Werke Volume 2 1 exemplaar
Goethes Samtliche Werke Vol. 21 1 exemplaar
Goethes Werke - Epische Dichtungen I: Die Leiden des jungen Werther / Wilhelm Meisters Lehrjahre / Das Märchen — Auteur — 1 exemplaar
Goethes Werke. 31. Teil 1 exemplaar
Goethes Werke. 27. bis 28. Teil 1 exemplaar
Goethes Werke. 25. bis 26. Teil 1 exemplaar
Goethes Werke. 23. bis 25. Teil 1 exemplaar
Goethes Werke. 20. bis 22. Teil 1 exemplaar
Goethes Werke. 17. bis 19. Teil 1 exemplaar
Goethes Werke. 14. bis 16. Teil 1 exemplaar
Goethes Werke. 11. bis 13. Teil 1 exemplaar
Goethes Werke. 8. bis 10. Teil 1 exemplaar
Goethes Werke. 5. bis 7. Teil 1 exemplaar
Goethes Werke. 1. Teil 1 exemplaar
Goethes Werke. 39. - 40 Teil 1 exemplaar
Goethe Versei 1 exemplaar
Goethes Werke. 33. bis 35. Teil 1 exemplaar
Goethes Ausgewählte Werke. Sechster Band 1 exemplaar
Werke in zehn Bänden Band 4- Theaterstücke II 1 exemplaar
Werke in zehn Bänden Band 6 Erzählende Werke II 1 exemplaar
Werke in zehn Bänden Band 1 Gedichte 1 exemplaar
Werke in zehn Bänden Selbstbiographisches I 1 exemplaar
Werke in zehn Bänden Band 7 Erzählende Werke III 1 exemplaar
Werke in zehn Bänden Band 3 Theaterstücke I 1 exemplaar
Die Leiden des jungen Werther — Band 2 1 exemplaar
Faust and Notes (Classics Illustrated) — Auteur — 1 exemplaar
Goethes Werke. 32. Teil 1 exemplaar
Goethes Werke. 36. bis 38. Teil 1 exemplaar
Goethes Samtliche Werke Volume 1 1 exemplaar
Goethes Samltliche Werke Volume 11 1 exemplaar
Wilhelm Meisters Wanderjahre. Zweiter Teil 1 exemplaar
Goethe-Kalender 2012 1 exemplaar
Poems and Prose from Wolfgang Goethe 1 exemplaar
dtv-Gesamtausgabe. Bd. 31. Schriften zur Literatur?T. 1. Mit e. Nachw. von Wolfgang Herwig (1962) 1 exemplaar
Sämtliche Werke in 18 Bänden. Band 18: Register 1 exemplaar
Sämtliche Werke in 18 Bänden. Band 16: Naturwissenschaftliche Schriften. Erster Teil: Farbenlehre |… 1 exemplaar
Goethes Werke. Anmerkungen zu Teil 1 - 24 1 exemplaar
Sämtliche Werke in 18 Bänden. Band 9: Die Wahlverwandtschaften | Novellen | Maximen und Reflexionen 1 exemplaar
Sämtliche Werke in 18 Bänden. Band 8: Wilhelm Meisters Wanderjahre | Wilhelm Meisters theatralische Sendung 1 exemplaar
Sämtliche Werke in 18 Bänden. Band 6: Die Weimarer Dramen (Egmont, Iphigenie, Tasso etc.) 1 exemplaar
Schriften zur Kunst. Schriften zur Literatur. Maximen und Reflexionen. (= Goethes Werke, Band 12). (1958) 1 exemplaar
Gedichte und Epen 1 exemplaar
Goethes Sämtliche Werke, Vol. 35: Schriften zur Kunst mit Einleitung und Anmerkungen von Wolfgang von Oettingen;… (2018) 1 exemplaar
Goethes Werke - Band 10 1 exemplaar
Goethes Werke - Band 09 1 exemplaar
Goethe [Gedichte] — Auteur — 1 exemplaar
Werke in zwölf Bänden . Band 1 1 exemplaar
Und lieben, Götter, welch ein Glück 1 exemplaar
Goethes Werke. Bd. 14: Naturwissenschaftliche Schriften. Bd.2. Materialien Register. [Hamburger Ausgabe in 14… (1971) 1 exemplaar
Sämtliche Werke nach Epochen seines Schaffens: MÜNCHNER AUSGABE Band 10: Zur Farbenlehre (1989) 1 exemplaar
Gētes raksti. 1. [sēj.] 1 exemplaar
The Bride of Corinth [poem] 1 exemplaar
3x Münchner Lesebogen: Nr. 82: Über das Immergrün unserer Gefühle, Nr. 112: Der heitere Goethe, Nr.… 1 exemplaar
Werke in zwölf Bänden . Band 3 1 exemplaar
Drei Erzahlungen 1 exemplaar
Gedichte von Wolfgang von Goethe : Erster Theil 1 exemplaar
Gedanken über die graphischen Künste 1 exemplaar
Farbenlehre Bd. 4. Historischer Teil 1: Pythagoras - Epikurus - Plato - Aristoteles - Plinius - Lukretius -… 1 exemplaar
Werke in zwölf Bänden . Band 2 1 exemplaar
Werke in zwölf Bänden . Band 4 1 exemplaar
Faust und andere Dramen. Illustriert von Ingeborg Sedlmayr. (= Franklin Bibliothek ). (1982) 1 exemplaar
Goethe's Werke Theil 10 Die natürliche Tochter. Der Grosskophta. Der Bürgergeneral. Die Aufgeregten.… 1 exemplaar
Goethes Werke : in sechzehn Bänden : Band 13-16 1 exemplaar
Goethe's Werke - Erster Band : Gdichte, West-östlicher Divan, Hermann und Dorothea, Sprüche 1 exemplaar
Obras completas TOMO III-IV 1 exemplaar
Goethe Dein Begleiter 1 exemplaar
Der Ginkgo 1 exemplaar
Deutsche National-Litteratur: historisch kritische Ausgabe Bd. 112-113 Goethes Werke T. 31-32 Aufsätze zur Litteratur — Auteur — 1 exemplaar
Deutsche National-Litteratur: historisch kritische Ausgabe Bd. 107 Goethes Werke T. 26 Kleine Jugendschriften in Prosa — Auteur — 1 exemplaar
The works of Johann Wolfgang von Goethe Vol. 10 Faust. Clavigo. Egmont. The wayward lover. Reynard the fox 1 exemplaar
Werke, Bd. 1. Gedichte . Versepen 1 exemplaar
Werke in zwölf Bänden . Band 5 1 exemplaar
Werke, Bd. 2. Dramen. Novellen 1 exemplaar
Werke, Bd. 4. Werther . Wilhelm Meister 1 exemplaar
Werke, Bd. 5. Dichtung und Wahrheit 1 exemplaar
Faust - Kleine Bibliothek Kassette V: Faust I, Faust II, Urfaust, Historia von D. Johann Fausten, Goethe über seinen… (1955) 1 exemplaar
De la meva vida, poesia i veritat II 1 exemplaar
De la meva vida, poesia i veritat I 1 exemplaar
Werke in zwölf Bänden . Band 12 1 exemplaar
Werke in zwölf Bänden . Band 11 1 exemplaar
Werke in zwölf Bänden . Band 10 1 exemplaar
Werke in zwölf Bänden . Band 9 1 exemplaar
Werke in zwölf Bänden . Band 8 1 exemplaar
Werke in zwölf Bänden . Band 7 1 exemplaar
Werke in zwölf Bänden . Band 6 1 exemplaar
Farbenlehre Bd. 1. Entwurf einer Farbenlehre 1 exemplaar
Goethes poetische Werke. Vollständige Ausgabe. Zehnter Band. Autobiographische Schriften. Dritter Teil 1 exemplaar
Poésies 1 exemplaar
Goethes Werke in zwölf Bänden, Vierter Band 1 exemplaar
Obras completas, tomo I 1 exemplaar
Goethes Werke in zwölf Bänden, Zwölfter Band 1 exemplaar
Goethes Werke in zwölf Bänden, Neunter Band 1 exemplaar
Goethes Werke in zwölf Bänden, Zhenter Band 1 exemplaar
Goethes Werke in zwölf Bänden, Elfter Band 1 exemplaar
Goethes Werke in zwölf Bänden, Siebenter Band 1 exemplaar
Goethes Werke in zwölf Bänden, Achter Band 1 exemplaar
Goethes dramatische Dichtungen 2 [...] Vol 07/16 1 exemplaar
Poésies de Goethe 1 exemplaar
Goethes Werke in zwölf Bänden, Dritter Band 1 exemplaar
Goethes Werke - Band 05 1 exemplaar
Goethes Werke - Band 03 1 exemplaar
Goethes Werke - Band 01 1 exemplaar
Goethes Werke - Band 04 1 exemplaar
Goethes Werke - Band 06 1 exemplaar
Goethes Werke - Band 07 1 exemplaar
Goethes Werke - Band 30 1 exemplaar
Goethes Werke - Band 28 1 exemplaar
Goethes Werke - Band 29 1 exemplaar
Goethes Werke - Band 08 1 exemplaar
Goethes Werke - Band 27 1 exemplaar
Goethes Werke in zwölf Bänden, Funfter Band 1 exemplaar
Einführung in Goethes Faust 1 exemplaar
Vermischte Gedichte 1 exemplaar
Reise-Tagebuch von Karlsbad nach Rom, 1786 1 exemplaar
Grandes Obras Da Cultura Universal Fausto 1 exemplaar
Programmvorschläge für Goethe-Feiern des Kulturbundes, der Gewerkschaften und der Schulen 1 exemplaar
LibriVox Christmas Short Works Collection 2010 1 exemplaar
Sammlung kurzer deutscher Prosa 006 1 exemplaar
Sämtliche Werke, Briefe, Tagebücher und Gespräche [Abt. 1] Bd. 26/27 CD-ROM [Sämtliche Werke]… (2011) 1 exemplaar
Märchen 1 exemplaar
Da läuft die Maus! Goethe für Kinder. CD: Und andere Zauberlehrlinge. Texte, Szenen, Lieder und Gedichte (1999) 1 exemplaar
Die pädagogische Provinz 1 exemplaar
Guglielmo Meister 1 exemplaar
Goethes Gedichte : Erster Band 1 exemplaar
Wilhelm Meisters Lehrjahre Buch 1 - 6 1 exemplaar
La nobiltà del teatro — Auteur — 1 exemplaar
Goethes Werke : Auswahl b. 5-6 1 exemplaar
Johann Wolfgang Goethe, Gedenkausgabe Der Werke, Briefe Und Gesprache, Die Italienische Reise Die Annalen 1 exemplaar
Goethe's Plays, With Complete Plays, and an Account of More Than Forty Other Plays, Fragments, and Ideas for Plays (1980) 1 exemplaar
Goethe´s Werke Band 2 1 exemplaar
Johann Wolfgang Goethe, Gedenkausgabe Der, Werke, Briefe Und Gesprache, Zweiter Teil: Ausgabe letzter Hand 1 exemplaar
Johann Wolfgang Goethe, Gedenkausgabe Der Werke, Briefe Und Gesprache, Die Faustdichtungen 1 exemplaar
Johann Wolfgang Goethe, Gedenkausgabe Der Werke, Briefe Und Gesprache, Gesprache, Erster Teil 1 exemplaar
Johann Wolfgang Goethe, Gedenkausgabe Der Werke, Briefe Und Gesprache, Gesprache, Zweiter Teil 1 exemplaar
Johann Wolfgang Goethe, Gesammelte Werke in vier Bänden, Vierter Band: Autobiographische Schriften 1 exemplaar
Johann Wolfgang Goethe, Gesammelte Werke in vier Bänden, Erster Band: Gedichte, Epen, Essays 1 exemplaar
Dichtung und Wahrheit : erstes bis zehntes Buch 1 exemplaar
Gedenkausgabe der Werke, Briefe und Gespräche : 28. August 1949 [1] Teil 1 Sämtliche Gedichte : Ausgabe… 1 exemplaar
Sämtliche Werke. Briefe, Tagebücher und Gespräche. Zwei Abteilungen: Sämtliche Werke. Briefe,… 1 exemplaar
Novellen. Einleitung und Erläuterungen Fritz Böttger. Mit Illustrationen (auf Tafeln) von Ruth Knorr. (1973) 1 exemplaar
The Gretchen Episode from Goethe's Faust 1 exemplaar
»Der wunderbarste Ort von der Welt«: Gartenglück mit Johann Wolfgang Goethe (insel taschenbuch) (2015) 1 exemplaar
Sämtliche Werke nach Epochen seines Schaffens: MÜNCHNER AUSGABE Band 6.2: Weimarer Klassik 1798-1806. 2.Teil (1988) 1 exemplaar
Goethe in Sicilia (Venti Fotografie di Frank Horvat). Viaggio in Sicilia: nell'anno 1787 1 exemplaar
Faust: Eine anthologie band 1 exemplaar
Gesammelte Werke in acht Bänden, Band 1 1 exemplaar
Láskyplné písně 1 exemplaar
Erläuterungen zu Johann Wolfgang von Goethe, Wilhelm Meisters Lehrjahre, Wilhelm Meisters Wanderjahre (2000) 1 exemplaar
Morfologia. Vol. I 1 exemplaar
Sämtliche Werke, Briefe und Tagebücher, Band 15/2: Italienische Reise, Teil 2 (I. Abteilung, Bände 1-27 der… 1 exemplaar
Berliner Ausgabe. 20. Aufsätze zur bildenden Kunst (1812-1832). 20, Schriften zur bildenden Kunst II 1 exemplaar
dtv-Gesamtausgabe. Bd. 37. Schriften zur vergleichenden Anatomie, zur Zoologie und Physiognomik (1962) 1 exemplaar
Berliner Ausgabe. Band 1, 2, 3, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22. (1960) 1 exemplaar
Poetische Werke - Dramatische Dichtungen III: Götz von Berlichingen / Egmont / Iphigenie auf Tauris / Torquato Tasso (1989) — Auteur — 1 exemplaar
Seçme Mektuplar 1 exemplaar
Die Gedichte: 2 Bde. 1 exemplaar
Goethe 08: Romane 1 exemplaar
Goethe 06: Romane 1 exemplaar
Novellen und Märchen — Auteur — 1 exemplaar
Götz von Berlichingen : [multimedia] mutimediale Materialien für den Deutschunterricht ; eine Produktion des… (2005) 1 exemplaar
Goethes Werk - 15. Band 1 exemplaar
Goethes Werke. Wilhelm Meisters Wanderjahre oder Die Entsagenden. Erstes und zweites Buch 1 exemplaar
Goethes Werke in zehn Bänden . I. Dramen, II.Gedichte, Divan, III.Dramen, IV.Dramen , V.Wilhelm Meisters Lehrjahre… (1961) 1 exemplaar
Mignon 1 exemplaar
Iphigenie auf Tauris - Programm 1 exemplaar
Analysen und Reflexionen, Bd.62, Johann Wolfgang von Goethe 'Die Leiden des jungen Werthers': Untersuchungen… (2006) 1 exemplaar
Gedichte aus dem Nachlass 1 exemplaar
Satiren und Zeitdramen 1 exemplaar
All`alta memoria di howard — Auteur — 1 exemplaar
Poetische Werke : Gedichte und Singspiele 1 exemplaar
Erlinde 1 exemplaar
Goethes Samtliche Werke Vol 20 1 exemplaar
Goethes Werke, I / Gedichte und Epen 1 exemplaar
Goethe-Briefe 1 exemplaar
Werke in 6 Bänden, Band 2: Dramen 1 exemplaar
Werke 1. Band Gedichte, Versepen : West-östlicher Divan, die Geheimnisse, Hermann und Dorothea, Achilleis 1 exemplaar
Egmont — Auteur — 1 exemplaar
Viktor Rydberg, Goethes Faust 1 exemplaar
J. Wolfgang von Goethe - sein Bild in Dichtung, Prosa und Briefen, mit Bildern aus seiner Zeit - Erinnerungsausgabe des… (1949) 1 exemplaar
Poetry and Truth Vol. 1 1 exemplaar
Goethes Poems and Aphorisms 1 exemplaar
Schriften zur Literatur, Kunst und Natur 1 exemplaar
Literature and art 1 exemplaar
Werther; Poesie; Divano; Viaggio in Italia 1 exemplaar
Faust I II: Kommentierte Ausgabe mit Verszählung und Worterklärungen für die Gymnasiale Oberstufe… (2014) 1 exemplaar
Obras selectas 1 exemplaar
Sämtliche Werke. Briefe, Tagebücher und Gespräche. Vierzig Bände: Band 40/1 und 40/2: Register und… (2013) 1 exemplaar
Sämtliche Werke. Briefe, Tagebücher und Gespräche. Zwei Abteilungen: Sämtliche Werke. Briefe,… (1999) 1 exemplaar
Sämtliche Werke. Briefe, Tagebücher und Gespräche. 40 in 45 Bänden in zwei Abteilungen: 1.… (1998) 1 exemplaar
Sämtliche Werke. Briefe, Tagebücher und Gespräche. 40 in 45 Bänden in 2 Abteilungen: 1. Abteilung:… (1999) 1 exemplaar
Sämtliche Werke. Band 8: Die Leiden des jungen Werther. Die Wahlverwandschaften. Kleine Prosa. Epen 1 exemplaar
Sämmtliche Schriften Fünfzehnter Band 1 exemplaar
Les Affinités Electives: Suivies d'un Choix de Pensées du Même (Classic Reprint) (French Edition) (2017) 1 exemplaar
Gedichte Balladen und Lyrik 1 exemplaar
La infancia de GOETHE contada por él mismo — Auteur — 1 exemplaar
Einführung in Goethe's Meisterwerke: Selections from Goethe's Poetical and Prose Works, with Copious Biographical,… (2018) 1 exemplaar
Goethes Prosa: Consisting of Selections from Goethe's Prose Works, with Introductions and English Notes (Classic… (2017) 1 exemplaar
Buchheims Deutsche Prosa, Vol. 2: Goethes Prosa, Consisting of Selections from Goethe's Prose Works, with Introductions… (2017) 1 exemplaar
Goethes Briefe, Vol. 4: Weimar-Schweiz-Weimar; 1. Januar 1779-7. November 1780 (Classic Reprint) (German Edition) (2017) 1 exemplaar
Goethes Naturwissenschaftliche Schriften, Vol. 9: Zur Naturwissenschaft Überhaupt; Mineralogie und Geologie, 1. Theil… (2017) 1 exemplaar
Ueber Kunst und Alterthum, Vol. 6: Zweites Heft (Classic Reprint) (German Edition) (2017) 1 exemplaar
Inhalts-Und Namen-Verzeichnisse Über Sämmtliche Goethe'sche Werke (Classic Reprint) (Latin Edition) (2017) 1 exemplaar
Goethe's Briefwechsel mit Einem Kinde, Vol. 1: Seinem Denkmal (Classic Reprint) (German Edition) (2017) 1 exemplaar
Werther par Goethe: Précédé de Considérations sur la Poésie de Notre Époque par le Même, Suivi d'Hermann Et… (2017) 1 exemplaar
Scienza e natura 1 exemplaar
Tarua ja totta elämästäni. 3 1 exemplaar
Tarua ja totta elämästäni. 2 1 exemplaar
Tarua ja totta elämästäni. 1 1 exemplaar
Goethe Werke (Gedichte Epen Reflexion), (Dramen), (Erxahlende Dichtung), (Dichtung Und Wahrheit Schriften) (1959) 1 exemplaar
Der Zauberlehrling und andere Gedichte 1 exemplaar
Die kleine Freude zum Festtag 1 exemplaar
Goethes Werke in vier Bänden - Dritter Band: Romane und erzählende Dichtung II - bk2108 (1887) 1 exemplaar
Die schönsten Weihnachtsgedichte (Über 100 Titel in einem Band) - Vollständige Ausgabe: Eine Sammlung… (2014) 1 exemplaar
Goethe's Werke, Dritter und Vierter Band 1 exemplaar
Goethes Faust - Die Gretchen-Tragödie.: Lektüre- und Interpretationshilfe: Königs Erläuterungen… (2015) 1 exemplaar
Gesammelte Werke Bd. 10 [...] 1 exemplaar
Gesammelte Werke Bd. 9 [...] 1 exemplaar
Gesammelte Werke Bd. 8 [...] 1 exemplaar
Gesammelte Werke Bd. 7 [...] 1 exemplaar
Gesammelte Werke Bd. 6 [...] 1 exemplaar
Gesammelte Werke Bd. 5 [...] 1 exemplaar
Gesammelte Werke Bd. 4 [...] 1 exemplaar
Gesammelte Werke Bd. 2 [...] 1 exemplaar
Gesammelte Werke Bd. 1 [...] 1 exemplaar
Sämtliche Werke nach Epochen seines Schaffens: MÜNCHNER AUSGABE Band 9: Epoche der Wahlverwandtschaften… (1987) 1 exemplaar
Goethe's Werke, Erster und Zweiter Band 1 exemplaar
Goethe's Werke, Fünfter und Sechster Band 1 exemplaar
Goethe's Schriften 1 exemplaar
Faust. Eine Tragödie. Erster Teil - Frühere Fassung (»Urfaust«) - Paralipomena: Studienausgabe (2011) 1 exemplaar
Goethe's neue Schriften Bd. 1 1 exemplaar
Werke Vierter Band. Wilhelm Meisters Lehrjahre. Zweiter Teil. Hermann und Dorothea. Das Märchen 1 exemplaar
Goethe's Gedichte — Auteur — 1 exemplaar
Poesías 1 exemplaar
Goethe Werke II: Fruhe Dramen, Satiren, Die Klassischen Dramen, Festspiele, Urfaust, Faust 1 exemplaar
Reisen. Aufsätze und Abhandlungen 1 exemplaar
Goethes Werke Auswahl in sechzehn Bänden Bd. 11 Wilhelm Meisters Lehrjahre ; 7. und 8. Buch 1 exemplaar
Goethes Werke Auswahl in sechzehn Bänden Bd. 10 Wilhelm Meisters Lehrjahre ; 4. - 6. Buch 1 exemplaar
Goethe's Werke, Siebenter und Achtiger Band 1 exemplaar
Sämtliche Werke nach Epochen seines Schaffens: MÜNCHNER AUSGABE Band 21: Register sämtlicher Werke (1998) 1 exemplaar
Great Writings (Meridian Books) 1 exemplaar
Hermann und Dorothea, select scenes 1 exemplaar
Gesammelte Gedichte: Elegien, Epigramme, Sonette, Kantaten, Xenien und viel mehr (Über 1000 Titel in einem Band -… (2015) 1 exemplaar
Versepen, Schriften, Maximen 1 exemplaar
Mein Goethe zum 250. Geburtstag des Dichters und zum 85. Geburtstag von Will Quadflieg (1999) 1 exemplaar
Goethe's Werke, Neunter und Zehnter Band 1 exemplaar
Théâtre de Gœthe 1 exemplaar
Gerelateerde werken
Spells of Enchantment: The Wondrous Fairy Tales of Western Culture (1991) — Medewerker — 565 exemplaren
The Assassin's Cloak: An Anthology of the World's Greatest Diarists (2000) — Medewerker, sommige edities — 552 exemplaren
Masterpieces of Terror and the Supernatural: A Treasury of Spellbinding Tales Old & New (1985) — Medewerker — 522 exemplaren
The Vampire Archives: The Most Complete Volume of Vampire Tales Ever Published (2009) — Medewerker — 184 exemplaren
Hamburger Lesehefte : Johann Wolfgang von Goethe : Faust Erster Teil (1832) — Text, sommige edities — 122 exemplaren
Great Tales of Terror from Europe and America: Gothic Stories of Horror and Romance 1765-1840 (1972) — Medewerker — 70 exemplaren
The Smiles of Rome: A Literary Companion for Readers and Travelers (2005) — Medewerker — 57 exemplaren
Classical German drama : Lessing : Nathan the wise + Goethe : Egmont + Schiller : Mary Stuart + Kleist : The Prince of… (1779) — Playwright — 25 exemplaren
Deutschland erzählt. Von Johann Wolfgang von Goethe bis Ludwig Tieck (1966) — Medewerker — 24 exemplaren
A Very German Christmas: The Greatest Austrian, Swiss and German Holiday Stories of All Time (2020) — Medewerker — 23 exemplaren
Neoclassicism and Romanticism, 1750-1850, Vol. 1: Enlightenment/Revolution (1970) — Medewerker — 22 exemplaren
Neoclassicism and Romanticism, 1750-1850: Sources and Documents (Sources & Documents in History of Art), Volume 2… (1970) — Medewerker — 17 exemplaren
MHQ: The Quarterly Journal of Military History — Autumn 1992 (1992) — Author "Cannon Fever" — 16 exemplaren
Tales from the German, Comprising specimens from the most celebrated authors (1844) — Medewerker — 4 exemplaren
A Treasury of the Theatre: An Anthology of Great Plays from Aeschylus to Hebbel (1940) — Medewerker — 4 exemplaren
Dichtung der Romantik Zehnter Band - Volkstum I (Lied / Märchen / Sage / Legende / Übersetztes) — Medewerker — 3 exemplaren
Peter Cornelius, Zeichnungen zu Goethes Faust : aus der Graphischen Sammlung im Staedel ; eine Ausstellung der St�a — Medewerker — 3 exemplaren
Der deutsche Gil Blas oder Leben, Wanderungen und Schicksale Johann Christoph Sachses, eines Thüringers (1987) — Voorwoord — 3 exemplaren
Brahms : Alto Rhapsody, Op.53 + Mahler : The song of the earth [sound recording] (2004) — Text — 2 exemplaren
BBC Proms 2019 : Prom 40 : Queen Victoria's 200th Anniversary [programme] (2019) — Text — 1 exemplaar
Uit den vreemde : bloemlezing uit de vertaalde poezy — Medewerker — 1 exemplaar
Martin Disteli, 1802-1844. Romantische Tierbilder zu Fabeln und Versen von A. E. Fröhlich, J. W. Goethe, A. Hartmann,… — Medewerker — 1 exemplaar
Le Naiadi — Medewerker — 1 exemplaar
Nikolaus und Engelshaar : Weihnachten im alten Wien ; Geschichten & Bräuche zur schönsten Zeit des Jahres (2008) — Medewerker — 1 exemplaar
Eduard Mörike Werke und Briefe - Historisch-kritische Gesamtausgabe: Bearbeitung fremder Werke / Kritische Beratungen… (1968) — Medewerker — 1 exemplaar
Hamburger Lesehefte : Kleines Balladenbuch — Text — 1 exemplaar
90 Masterpieces You Must Read (Vol.1): Novels, Poetry, Plays, Short Stories, Essays, Psychology & Philosophy (2020) — Medewerker — 1 exemplaar
Die Bastei; österreichische Kulturzeitschrift. Zweites Jahrgang. Erstes Heft — Medewerker — 1 exemplaar
Tagged
Algemene kennis
- Gangbare naam
- Goethe, Johann Wolfgang von
- Geboortedatum
- 1749-08-28
- Overlijdensdatum
- 1832-03-22
- Graflocatie
- Ducal Vault at Weimar's Historical Cemetery
- Geslacht
- male
- Nationaliteit
- Duitsland
- Geboorteplaats
- Frankfurt am Main, Germany
- Plaats van overlijden
- Weimar, Germany
- Oorzaak van overlijden
- apparent heart failure
- Woonplaatsen
- Frankfurt, Germany
Leipzig, Germany
Strasbourg, France
Saxony-Weimar, Germany - Opleiding
- University of Leipzig, Germany (law)
- Beroepen
- writer
poet
philosopher - Relaties
- Schiller, Friedrich (friend)
von Kotzebue, August (1776)
Goethe, Johann Caspar (father) - Ontwarringsbericht
- Please be careful when combining Goethe's autobiographical works - the various editions of "From My Life: Poetry and Truth" (Aus Meinem Leben: Dichtung und Wahrheit) contain differing portions of the complete work. Vol. 5 in the Princeton Edition containing Part 4 is a DIFFERENT work from vol. 4 containing Parts 1-3, the latter being similar to most other editions which are allegedly complete but contain only those first three Parts.
Leden
Discussies
Faust in Fine Press Forum (maart 2023)
January-March Group Read - Faust by Goethe in Geeks who love the Classics (maart 2023)
Besprekingen
Het lijden van de jonge Werther door Johann Wolfgang Goethe
Leuk je te mogen verwelkomen in mijn boekenkast. Met de groetjes van B Buch
Faust 1
Ik ga u deze keer niet voor de gek houden, zoals ik wél deed met mijn bespreking van 2001: een ruimte-odyssee https://bjornroosebespreekt.blogspot.com/2022/07/2001-een-ruimte-odyssee-arthur-.... Daar vermeldde ik niet dat in de uitgave die ik daarvan bezat dit boek gebundeld was met deel 2, 2010: odyssee 2 rel="nofollow" target="_top">https://bjornroosebespreekt.blogspot.com/2022/07/2010-odyssee-2-arthur-c-clarke....; bij Faust 1 doe ik dat dus wel. In de uitgave van Wereldbibliotheek in mijn bezit zijn Faust 1 en 2 gebundeld en mijn volgende bespreking zal Faust 2 als onderwerp hebben.
Waarom dan toch een aparte bespreking? Om twee redenen. Ten eerste dat het wel degelijk om aparte boeken gaat. Faust 1 verscheen in 1808, Faust 2 in 1832. Ten tweede dat ook de vertaler naar het Nederlands een andere is: C.S. Adama van Scheltema tekende verantwoordelijk voor vertaling van, inleiding tot en aantekeningen bij Faust 1, Nico van Suchtelen voor vertaling van, inleiding tot en aantekeningen bij Faust 2. Van Scheltema deed zijn werk in 1911, van Suchtelen in 1920. Bij de herdruk van 1949 “in de vereenvoudigde spelling”, aldus de redactie, werd de buigings-n voor Faust 1 gehandhaafd, bij de herdruk van 1982 (degene die ik in bezit heb), werd echter ook dáárin die buigings-n over boord gegooid… “voor zover metrum en zinsbouw dit toelieten”.
Hè? “Metrum”? Jawel, zowel Faust 1 als Faust 2 zijn grotendeels in dichtvorm geschreven. Wat er voor gezorgd heeft dat ik bij het lezen nog een gekker figuur sloeg dan anders. Het meeste van m’n leeswerk doe ik namelijk terwijl ik wandel en toevallige passanten vinden het al vrij eigenaardig dat iemand in een boek leest terwijl hij wandelt, maar ze vinden het nóg eigenaardiger als die iemand dat luidop doet. Ik slaag er namelijk niet in iets dat in dichtvorm geschreven is en waar het metrum (de maat, zeg maar) dus echt belangrijk is, in stilte te lezen. Ik heb dus zo’n 350 bladzijden, 110 bladzijden Faust 1 en 240 bladzijden Faust 2, aan mezelf voorgelezen.
Alleen de inleidingen van beide vertalers, de meer dan 60 pagina’s Aantekeningen, en het voorwoord, onder de titel Over het vertalen van Goethes Faust, van de hand van Herman Meyer, heb ik in stilte tot mij genomen. Die laatste begint zijn voorwoord met de stelling dat het “natuurlijk slechts een gemeenplaats [is], tenminste wanneer we ons houden aan de nu gangbare betekenis van dat begrip”, te zeggen “dat Goethes Faust tot de ‘wereldliteratuur’ behoort” en de voetnoot op die pagina vermeldt ook dat “Goethes Faust behoort tot de meest vertaalde dichtwerken uit (…) [die] wereldliteratuur” (in 1976 waren het er al meer dan duizend). Maar ik neem niets voor vanzelfsprekend aan: misschien hebt u zelfs nog nooit gehoord van Johann Wolfgang von Goethe.
Van mijnentwege dus een korte inleiding tot de man die kortweg bekend staat als Goethe. Johann Wolfgang Goethe, toen nog niet von, werd geboren in Frankfurt am Main in 1749 en stierf in Weimar in 1832. Tussen die beide data studeerde hij rechten aan de universiteiten van Leipzig en Straatsburg, werkte hij aan het Reichskammergericht in Wetzlar, en trad hij in staatsdienst van de hertog van Saksen-Weimar-Eisenach, Karl August. In die dienst zou hij uiteindelijk minister worden, met als taken ondermeer het beheer van de financiën, weg- en mijnbouw, het krijgswezen en het beheer van het Hoftheater. Tussendoor droeg hij nog het zijne bij tot de aanleg van de botanische tuin en de verbouwingen aan het hertogelijk paleis te Weimar, die een goede twintig jaar geleden beide erkend zijn als UNESCO-Werelderfgoed. Alsof dat allemaal nog niet genoeg was onderzocht hij de mogelijkheid om een zilvermijn op te richten, nam hij deel aan de Slag bij Valmy (deel van de Eerste Coalitieoorlog tegen revolutionair Frankrijk), observeerde hij het Beleg van Mainz (1793), sloot hij een hechte vriendschap met Friedrich Schiller, maar ook met mensen als de antropoloog Johann Blumenbach en de staatsman en wetenschapper Wilhelm von Humboldt, ontmoette hij Napoleon Bonaparte (die hem het Légion d’Honneur toekende), en maakte hij met Christiane Vulpius vijf kinderen, waarvan er toch één, August, de volwassen leeftijd wist te halen (al werd hij uiteindelijk toch ook niet meer dan 41 jaar oud).
Goethe was echter behalve wetenschapper, filosoof, natuuronderzoeker en staatsman ook nog wat anders: schrijver. En in die hoedanigheid staat hij vandaag nog het meest bekend. Op z’n 16de begon hij aan de zogenaamde Annette-Lieder; op z’n 25ste schreef hij op vier weken tijd de brievenroman die hem over heel Europa beroemd zou maken en waarvan de titel nog steeds bijna spreekwoordelijk is (zoals ook geldt voor de frase “Dat was des poedels kern alzo” uit Faust 1), Die Leiden des jungen Werther; in 1788 verscheen zijn (in 1775 geschreven) treurspel Egmont, waarbij Ludwig van Beethoven in 1809 de muziek zou componeren; in 1790 zag Faust. Ein Fragment het leven, in 1797 Faust 1. Teil, in 1832, het jaar van zijn overlijden, Faust 2. Teil; en tussen dat alles door wijdde hij z’n aandacht aan Götter, Helden und Wieland, Erwin und Elmire, Stella, Iphigenie, Torquato Tasso, Der Bürgergeneral, Der Prokurator, Die Sängerin Antonelli, Wilhelm Meisters Lehrjahre en Wanderjahre, Achilleis, Melusine, Pandora, zijn Italienische Reise, Die guten Weiber, Prometheus, de Erlkönig, Reineke Fuchs (onze Reinaert dus), Der Zauberlehrling, Hermann und Dorothea, Die wunderlichen Nachbarskinder, Paris, Claudine von Villa Bella, en zovele andere figuren waarover hij proza, gedichten, toneelstukken, novelles schreef.
Wetende dat de man dan ook nog in de laatste jaren van zijn leven uitvoerige gesprekken voerde met zijn secretaris Johann Peter Eckermann, gesprekken opgenomen in diens van een zeer toepasselijke titel voorziene Gespräche mit Goethe in den letzten Jahren seines Lebens, een autobiografisch werk Aus meinem Leben – Dichtung und Wahrheit neerpende, en zich ook op wetenschappelijk gebied (met onder andere Zur Farbenlehre) niet onthield van literaire activiteit, kunnen we op z’n minst zeggen dat hij net zoals Faust niet in de wieg gelegd was om niks te doen. Zelfs wat de vertalingen van zijn werk betreft (hij vertaalde zélf ook uit het Italiaans en Frans) bemoeide hij zich, aldus Herman Meyer: “Men moet begrijpen dat iedere vertaler (…) als tussenpersoon en middelaar in deze algemeen geestelijke handel actief is en het tot zijn taak maakt dit ruilverkeer te bevorderen. Want wat men ook moge zeggen over het tekortschieten van het vertalen, toch is het een van de belangrijkste en waardigste aangelegenheden in het algemene wereldverkeer.” Meyer zegt ter zake zich “niet [te willen] mengen in de strijd tussen hen die òf de vertaling in proza, òf de vertaling in verzen als het enige juiste voorstaan” en “beide een plaats onder de zon [te gunnen], bedenkend dat zij elkaar kunnen aanvullen”, maar breekt – uiteraard, want de vertalingen van Adama van Scheltema en Nico van Suchtelen zijn, zoals aangegeven, in dat formaat – wel een lans voor het versformaat. Hij geeft daar – behalve het feit dat het, ook mij, niet meer dan logisch lijkt dat je als vertaler zo dicht mogelijk tegen de stijl van het origineel aan probeert te blijven, anders ben je bezig met hértalen, iets wat bijvoorbeeld met de eerder genoemde Reinaert en Tijl Uilenspiegel voortdurend gedaan is – een aantal goede redenen voor, onder andere de “dramatische ontwikkeling [die zich] voltrekt (…) door de opeenvolging van de staag veranderende versvormen”, met onder andere – en ik bespaar u de technische uitleg – knittelverzen, madrigaalverzen, en zelfs “‘vrije ritmen’ (ritmische verzen zonder rijm en metrum), het vers dat bij Klopstock en dan bij de jonge Goethe bij uitstek er toe dient boven alle menselijke beperkingen uit te reiken naar metafysische hoogten”. Ik kom hier nog even op terug in mijn bespreking van Faust 2 maar geef toch nog graag mee wat Meyer ook gelezen heeft in de inleiding van van Scheltema bij zijn vertaling van Faust 1: “het doel dat hij zich heeft gesteld is ‘een zo angstvallig mogelijke nabootsing van alle (!) momenten waarin zich deze (namelijk: de geest en de stijl van het origineel) uitspreken.’ Dat betreft niet alleen het taaleigen en het beeldgebruik maar ook maat, ritme en rijm. Zijn formulering lijkt op het eerste gezicht excessief; hij wil de wisselende metren en ritmen ‘op de voet’ (ja werkelijk: precies van versvoet tot versvoet!) volgen. Voor de in de perikelen van verskunst ingewijde klinkt het bijna ongelofelijk. Maar precieze vergelijking ‘op de voet’ met het origineel wijst uit: dit is geen grootspraak; Adama van Scheltema heeft met de koppigheid van een noorderling deze getrouwheid van de metrische kopie stug verwezenlijkt. En dat is allerminst vergeefs monnikenwerk. Mijn lees-indruk is deze: de spanningsboog in de beginscène van vertwijfeling via hoge verrukking naar het stoutmoedig paroxysme van de Aardgeest-bezwering wordt door het strikte behoud van de versvormen van een Duitse taalwerkelijkheid tot een Nederlandse taalwerkelijkheid. En dat is de werkelijkheid van het kunstwerk.”
Een dubbel kunstwerk dus, dit Faust 1. Een van Johann Wolfgang von Goethe en een van Adama van Scheltema. Ik heb ooit als verjaardagscadeau de verzamelde werken van Goethe auf Deutsch gekregen, maar gezien die in gotisch schrift gesteld zijn, ben ik nog niet aan het lezen daarvan toegekomen, waardoor ik niet heb gedaan wat Meyer gedaan heeft, de twéé lezen, maar ik kan in ieder geval bevestigen dat wat van Scheltema van Faust 1 gebrouwen heeft de moeite van het lezen waard is. En dat terwijl “de” Faust van Goethe natuurlijk óók slechts een hértaling van het leven van de echte Faust was. Zoals van Scheltema immers in zíjn inleiding schrijft: “De historische Faust is een bepaalde en befaamde figuur geweest. Hij werd in 1480 ergens in Wurtemberg geboren, studeerde magie, destijds aan enkele universiteiten onderwezen, en gebruikte de verworven kennis voor allerlei goocheltoeren en oplichterijen. Hij maakte in zijn tijd naam als Paracelsus, maar was, in tegenstelling met deze, een gewetenloos bedrieger, die slechts door de schrik welke hij inboezemde, als in verbinding staande met de duivel, aan alle vervolging wist te ontkomen, totdat hij omstreeks 1540 arm stierf. Spoedig na zijn dood weefde de verbeelding allerlei verhalen om zijn persoon, waaraan niet veel werkelijks meer overbleef; tot deze verschillende Faust-sagen in 1587 verzameld werden in een volksboek van Doctor Faust [Historia von D. Johann Fausten, noot van mij], dat de bron voor de latere Faust-legenden en Faust-gedichten werd. In dat volksboek komt het met bloed onderschreven verdrag met de duivel voor, de duivel bevredigt alle lusten van Faust, deze stelt er vragen over toekomst en hiernamaals, hij trekt heel Europa door, vertoeft aan hoven, huwt eindelijk de Griekse Helena en wordt, na afloop van het verdrag, door de duivel gehaald, die zijn lijk op de mesthoop laat.” Via de werken van onder andere ene Pfitzer (Das Pfitzer’sche Faustbuch uit 1674) komt het werk uiteindelijk, in de versie van iemand die zich “ein Christlich Meynender” noemt (Faustbuch des Christlich Meynender uit 1725), in de jonge handen van Goethe terecht (althans, dat vertelt hij in zijn autobiografie), al zou Goethe, volgens van Scheltema, eerder beïnvloed zijn door de versie van de Engelse Christopher Marlowe, The Tragical History of Doctor Faustus uit 1604, die daarvoor dan weer leentjebuur ging spelen bij The Historie of the Damnable Life, and Deserved Death of Doctor Iohn Faustus (1592, toegeschreven aan ene P.F. Gent(leman)) en… John Foxe’s Book of Martyrs, over de uitwisseling van vijandigheden tussen paus Adriaan VI en een concurrent. De Faust van Goethe is in ieder geval méér dan de gewetenloze bedrieger, al dan niet verbonden met de duivel, die hij eerder was. Hij heeft een aantal dimensies extra: “Zo is de kern der eigenlijke Faust-sage een typisch produkt der renaissance, respectievelijk der reformatie: – zij ontstaat in de aanvang van het tijdperk, dat na de middeleeuwen de eerste bevrijding der menselijke persoonlijkheid bracht, en waar Marlowe in het begin van de era Faust nog liet ondergaan, daar bracht Goethe aan het einde van dat tijdperk zijn redding, omdat het wezen van Faust, het streven naar onbeperkte kennis en natuurmacht, door de middeleeuwen juist als verderfelijk veroordeeld, voor hem en zijn tijd het hoogste was geworden. Vanuit dat standpunt bezien, kunnen wij Faust noemen: de Prometheus van de nieuwe tijd. De Faust-figuur staat aan het begin en het slot van de tijd, die zich uit de oude windselen loswoelde ter verovering van de natuur. Eerst onze tijd heeft die verovering voor een groot deel volbracht, om zich thans te bereiden tot het veroveren van haar schepsels zelf – tot de beheersing der mensheid en haar samenleving”. “En dat wat Goethe in zijn zoekende Faust als het beste heeft gelegd – het zoeken zelf, het streven, de daad – is ook voor ons het hoogste en beste; en ook ons begeleidt het bewustzijn, dat de mens ‘dwaalt’ zolang hij ‘streeft’, – al stijgt onze tijd tot wijder en bepaalder perspectieven, metterdaad gaan wij niet boven de ‘Faust’ uit”. Met al dat zoeken en dat streven riskeer je uiteraard, zelfs als je de duivel zélf niet tegenkomt, zoals de laatste vrouw van Blauwbaard in een kamer uit te komen waar je achteraf gezien toch liever niet was geweest, maar daarvoor verwijs ik u dan weer naar het eerder door mij besproken In de burcht van Blauwbaard – Een analyse van de westerse mens en zijn kultuur https://bjornroosebespreekt.blogspot.com/2022/07/in-de-burcht-van-blauwbaard-een... van George Steiner.
Mét vertaler van Scheltema en verwijzend naar wat ik eerder zei over het feit dat er zestig pagina’s met aantekeningen zijn, waarvan veertig bij Faust 1, zou ik wel nog durven zeggen: “Bij eerste lezing raadplege men deze dus alleen, wanneer de tekst daartoe noopt”. Er zijn in die tekst ook geen sterretjes of andere aanduidingen geplaatst, de aantekeningen zijn van hun kant voorzien van het versnummer dat wél bij de tekst staat. Een beetje kennis van de klassieken, een beetje achtergrond, helpt, maar wie in de tekst toch dingen tegenkomt waarvan hij denkt begrip ervan nodig te hebben om verder te kunnen die kan naar achteren in het boek bladeren: “Goethes toespelingen op zijn tijd en tijdgenoten; de bronnen waaruit hij putte en de invloed van anderen op hem; tegenstellingen en overeenkomst in cultuurstromingen van toen en thans; de ontstaanswijze van het werk en de sporen daarvan; historische bijzonderheden en plaatsaanduidingen; duisterheden, onnauwkeurigheden en tegenspraak in de tekst; toneelaanwijzingen bij kostuum, aard en handeling der personen; opmerkingen voor de Hollandse lezer, die uit de vertaling voortsproten; enzovoort – alle zaken, voor de een van meer, voor de ander van minder belang, maar die ons te zamen het beeld van Goethe nader brengen, – al wat dat beeld kon verduidelijken en leven gaf heb ik steeds in het bijzonder naar voren gebracht”. Ervaring opgedaan tijdens het lezen van “de” Faust heeft mij geleerd dat het wellicht zinnig is voorafgaand aan het lezen van een “bedrijf” even de noten voor het betreffende deel door te nemen. Dat is alvast minder storend dan dat tijdens het lezen, in mijn geval luidop, te moeten doen.
Nu, zoals ook al gold voor mijn bespreking van Van het ene slot naar het andere https://bjornroosebespreekt.blogspot.com/2022/07/van-het-ene-slot-naar-het-ander... van Louis-Ferdinand Céline, heeft putten uit voorwoorden en inleidingen het voordeel dat je je voor de rest als bespreker niet echt moet bezighouden met dingen als stijl, inhoud, achtergrond, enzovoort. Da’s in het geval van Faust 1 ook bijzonder handig, want het is verdomde moeilijk stukjes uit zo’n werk te citeren en aan de hand daarvan het te hebben over genoemde dingen. Al kan je het aan de hand daarvan eventueel wél nog hebben over ándere dingen.
Dit bijvoorbeeld deed me sterk denken aan bepaalde gesprekken tussen de oude man en meneer Smith in het gelijknamige boek van Peter Ustinov (zie mijn bespreking https://bjornroosebespreekt.blogspot.com/2022/03/de-oude-man-en-meneer-smith-een... daarvan):
“DE HEER
Hebt gij van niets meer te gewagen?
Komt gij altijd om aan te klagen?
Wordt gij op aard dan nooit iets goeds gewaar?
MEPHISTOPHELES
Neen Heer! ik vind het daar, als steeds, van harte naar.
‘k Heb meelij met de mense’ in hunne droeve dagen,
‘k Heb zelfs geen lust de stumpers meer te plagen.”
Net zoals dit overigens:
“MEPHISTOPHELES alleen
Van tijd tot tijd zie ‘k graag de Oude weer,
En wacht mij, om met hem te breken.
Het is toch aardig van zo’n grote Heer,
Zo menslijk met de duivel zelf te spreken.”
En dit deed me dan weer denken aan Shakespeare’s Hamlet:
“Wat anders grijnst gij, schedel, uit uw nis,
Dan dat uw brein eens als het mijne faalde,
Het lichte dagen zocht en in de duisternis,
Naar waarheid dorstend, jammerlijk verdwaalde?”
Zoals dit me er onvermijdelijk aan herinnert dat er ook wat politiek betreft niks veranderd is sinds de dagen van Goethe:
“BURGERS
Neen, hij bevalt mij niet, de nieuwe burgervader!
Nu hij het is, wordt hij maar daaglijks kwader.
En wat doet hij nu voor de stad?
Wordt het niet erger alle dagen?
Men moet maar meer dan immer dragen,
En heb je ooit zo’n cijns gehad!”
Of sinds de dagen van de schriftgeleerden:
“Hij slaat een boekdeel op en vangt aan.
Er staat geschreve’: ‘In de’ aanvang was het woord!’
Hier stuit ik reeds! Wie helpt mij verder voort?
Zo’n waarde kan ik niet voor ‘t woord bepalen,
Ik moet het anders hier vertalen,
Als mijn begrip de zin er van goed leest,
Er staat geschreve’: In de’ aanvang was de geest!
Laat ons de regel nog eens lezen,
En onze pen hier niet te haastig wezen!
Heeft dan de geest wel zulk een scheppingsmacht?
Eer moet er staan : In de’ aanvang was de kracht!
Doch, ook terwijl ik dit hier neer wil schrijven,
Zegt mij een stem, dat ‘t daarbij niet kan blijven.
Ik zie het thans! Op eenmaal weet ik raad
En schrijf ik gerust: In de’ aanvang was de daad!”
En wat te denken van deze variant op “Al draagt een aap een gouden ring/het is en blijft een lelijk ding”?:
“MEPHISTOPHELES
Gij zijt ten slotte – wat gij zijt.
Zet gij u pruiken op van millioenen lokken,
Zet gij uw voet op ellenhoge blokken,
Gij blijft toch altijd, wat gij zijt.”
Of van dit bewijs dat Hongaarse wijn ook bij Goethe in hoog aanzien stond?:
“SIEBEL terwijl Mephistopheles naar zijn plaats toekomt
‘k Beken, dat mij de zure niet aanstaat,
Laat mij een zoet glas wijn genieten!
MEPHISTOPHELES boort
Voor u zal dra Tokayer vlieten.”
Of, ten slotte, van dit streepje zelfcensuur (ik zou moeten nakijken of het er óók al ingeslopen was bij Goethe)?:
“HEKSEN in koor
De heksen gaan de Brocken op,
De stoppel is geel, groen is de knop.
Van alle kanten komen ze aan,
En bovenop zit Uriaan.
Zo gaat het over steen en stok,
Laat de heks een sch—t, daar st—t de bok.”
Als, toch op z’n minst filosofische, heiden en medewerker aan de strip van mijn goeie kameraad Patrick Giets, De Maier-Files https://www.maier-files.com/, vond ik natuurlijk ook enig genoegen in de beschrijving van de feestelijkheden tijdens Walpurgisnacht, het dwalen door het Harzgebergte (waar onder andere de hierboven genoemde Brocken te vinden is), de heksendansen, Oberons en Titania’s gouden bruiloft, enzovoort, maar zoals aangegeven ga ik niet meer verder op de inhoud van Faust 1 ingaan dan de vertaler al gedaan heeft. Net zomin als op het gesprek tussen de drie Aartsengelen, Raphael, Gabriel en Michael, de manier waarop Mephistopheles Faust verleidt (of de manier waarop Faust zichzelf verleidt), het bedrog en het zelfbedrog van mensen die wíllen bedrogen worden, of mensen die, doordat ze de korte weg naar het verhoopte geluk willen nemen, precies datgene verliezen wat ze daarmee hoopten te winnen. Faust 1 is immers, uiteraard, geen verhaal zonder moraal (in tegendeel), maar het is ook bijzonder goed verdicht en vertaald. Wie dus eens wat anders wil lezen dan proza en toch wat meer inspanningen wil leveren dan voor het lezen van een enkel gedicht of een gedichtenbundel, kan ik dit boek dan ook ten zeerste aanraden.
Faust 2
Zoals beloofd tijdens mijn bespreking van Faust 1, bij deze de bespreking van Faust 2. Nogal veel over de achtergrond, over de geschiedenis van het Faust-verhaal, over de vorm (verzen), over de manier waarop ik het gelezen heb (echt waar), enzovoort, vindt u in de bespreking van Faust 1, dus daar kom ik nauwelijks nog op terug, maar er zijn natuurlijk ook nog andere aanknopingspunten tussen Faust 1 en Faust 2, ook wat de bespreking ervan betreft.
Bijvoorbeeld het feit dat inleider Herman Meyer in zijn voorwoord Over het vertalen van Goethes Faust, opgenomen in de gebundelde editie van Faust 1 en 2 van Wereldbibliotheek uit 1982, een lans breekt voor het versformaat tegenover het prozaformaat. Daarop beloofde ik in mijn bespreking van Faust 1 dan weer terug te komen, dus dat doe ik nu even. Waarom? Omdat het derde bedrijf van Faust 2, beginnend Voor het paleis van Menelaos in Sparta, zich verderzettend op de Binnenhof van een burcht, met name die van Faust, en dan Arkadië als decor krijgend, voor een groot deel niét in versformaat staat. Héél vervelend als je de hele tijd lekker met het metrum mee het werk (voor jezelf) opgezegd hebt, maar met een hele goede reden: de Duitse Faust en de Griekse Helena spreken niet dezelfde taal. Of zoals Meyer het uitdrukt: "Tot dusver hebben we in deze antikiserende acte uit aller mond slechts 'Griekse' tragedieverzen gehoord, voor Helena en haar gevolg een natuurlijke zaak, voor de als de oude dienares Phorkyas vermomde Mephisto een knap kunststuk. Dat zijn uiteraard allemaal rijmloze verzen. En ook het 'moderne' blankvers (het jambische vijfheffingsvers), dat Faust in het gesprek met Helena aanvankelijk bezigt, rijmt per definitie niet. ('blank' betekent hier immers 'rijmloos'). Maar dan verneemt Helena uit de mond van torenwachter Lynkeus de geestdriftige hommage aan haar betoverende schoonheid, in 'middeleeuwse', bijaldien rijmende minnezang-strofen. Dat rijm is voor de Griekse vrouw iets absoluut nieuws, het intrigeert haar nog meer dan de inhoud van Lynkeus' bewogen ontboezeming en zij vraagt Faust om 'onderricht' over dat wonderlijke fenomeen van elkaar liefkozende klanken. Faust geeft dat onderricht doordat hij zijn leerlinge Helena meteen actief mee laat dichten. Zo komt die even merkwaardige als diepzinnige dialoog tot stand, die poëtologische didaxis en erotische zielekreet op zo unieke wijze in zich verenigt (...)". Wat in de tekst van Faust 2 zelf dan weer klinkt als:
HELENA
Veelvuldige wondren zie ik, hoor ik aan.
Verbazing treft mij, veel zou 'k willen vragen.
Doch wil mij zeggen 't eerst waarom de taal
Van deze man mij vreemd klonk, vreemd maar vriendlijk,
Het schijnt dat d'ene klank zich voegt naar d'andre,
En heeft het ene woord het oor bereikt,
Dra volgt een ander dat het eerste liefkoost.
FAUST
Behaagt u reeds de spreekwijs onzer volken,
Zo zal hun zang u zeker ook verrukken,
Uw oor en geest ten diepst bevredigen.
Doch 't veiligst is het daadlijk te beproeven,
De woordenwissling lokt vanzelf het uit.
HELENA
Leer mij, hoe 'k ook zo schoon en sierlijk praat.
FAUST
't is heel gemaklijk waar 't van harte gaat.
't Gemoed dat van verlangen overstroomt
Ziet rond en vraagt...
HELENA
wie zalig mededroomt.
FAUST
De geest ziet naar verleên noch toekomst heen;
Het ogenblik...
HELENA
is ons geluk alleen."
"Zo voltrekt zich hier", aldus nog Meyer, "door middel van de versvormen, die zelf als het ware dramatis personae zijn, een adembenemend drama van wereldformaat. Aldus wordt de vorm zelf een element van ideële zingeving en tevens een inhouds-element". En aldus wordt het antwoord op de vraag "Wat kan van dit alles overblijven in de prozavertaling?" natuurlijk "Eigenlijk niets". Je kán deze passage niet weergeven in proza, je kan dat enkel door proza te laten overgaan in vers. En die vrijheid heb je uiteindelijk alleen waar vers de hoofdbrok vormt. De keuze voor vers gaat dus wel degelijk boven die voor proza, als je tenminste in de vertaling ook effectief datgene wil meegeven wat in het origineel staat.
Maar ook op de inleiding van C.S. Adama van Scheltema bij het door hem vertaalde Faust 1 wil ik nog even terugkomen. Daarin heeft hij het namelijk niet alléén over Faust 1, maar ook over Faust 2: "Zo voltooide Goethe dus als tweeëntachtig-jarige grijsaard het werk, waarvan hij enige der mooiste bladzijden op zijn vierentwintigste en vijfentwintigste jaar had geschreven. Dat deze levensarbeid tot geen gave eenheid heeft kùnnen worden, is zonder meer uit de (...) feitelijke cijfers duidelijk", waarbij die "feitelijke cijfers" deze zijn: "De gehele 'Faust' bevat 12111 verzen, waarvan het eerste deel ruim 4600 en het tweede ruim 7400. (Ter vergelijking bijvoorbeeld Vondels 'Adam in Ballingschap': 1709 regels, Rostands 'Cyrano de Bergerac': 2556 regels)." Maar, aldus nog van Scheltema, het "diepgaand stijlverschil spruit uit het eigen wezen van het Faust-drama voort; met de veroordeling daarvan zou men het Faust-drama als zodanig verwerpen, en dit is even onmogelijk als bijvoorbeeld een vonnis te vellen over sommige bloemlezingen van architectuur, over die vreemde en toch onweerstaanbaar bekorende stijlcomplexen in kasteel- of kerkbouw, waar eeuwen aan arbeidden, waar elke vleugel en toren een eenheid in zichzelf werd en waar ieder nieuw geslacht zijn ziel in heeft gedragen..."
Nico van Suchtelen, in zijn inleiding tot het door hem vertaalde Faust 2, vult dat als volgt aan: "De lezer, die in het eerste deel zijn 'ontroering' kant en klaar kreeg opgeschept, voelt zich in het labyrint van beelden en gedachten, toespelingen en allegorieën waarin het tweede hem verplaatst, als vereenzaamd; hij weet zo gauw geen weg te vinden in die wereld van zoveel dieper bezonken gevoel die hem hier omringt". Maar "wie rustig, ernstig en geduldig - en mag Goethe zulk een eis niet stellen? - de lezing aanvaardt, toegerust met enige kennis van mythologie, of voorzien van verklarende aantekeningen [zie ook wat dat betreft mijn bespreking van Faust 1, noot van mij], is waarlijk wel bij machte, ondanks alle wijsgerige symboliek, de algemene gang van het werk te 'begrijpen', en het ondefinieerbare, ongezegde, onzegbare der diepste bedoelingen aan te voelen". En dat ondanks de opmerking van Goethe zelf: "Zoveel heb ik in mijn levensloop wel gemerkt, dat het publiek niet altijd weet wat het aan een gedicht, en zeer zelden wat het aan de dichter heeft. Ja, ik ontken niet, dat ik er, omdat ik dit al heel vroeg merkte, van oudsher plezier in had verstoppertje te spelen." Trouwens, "Het zou ook inderdaad wat moois geweest zijn, wanneer ik een rijk, bont en zo hoogst ingewikkeld leven als ik in de Faust heb uitgebeeld, op het dunne snoer van één enkele, door-alles-heen-lopende idee had willen rijgen!"
Maar "de" Faust was wel voltooid op het einde van het leven van de schrijver. "Voltooid. Ja, als... onvolmaakt levensmonument, niet als gaaf en zuiver kunstwerk", dixit nog eens Nico van Suchtelen. "De kunstkritiek kan wijzen op het nog altijd gebrekkige, onevenwichtige der compositie. Belangrijke gedeelten bleven onuitgewerkt [er is wat dat betreft de zogenaamde Ur-Faust om mee te vergelijken, noot van mij], onbelangrijke werden veel te breedvoerig behandeld, als door een onbeteugeld spelende fantasie. Zij kan wijzen op de barokke vermenging van klassieke oudheid, middeleeuwen en nieuwere tijd en de even barokke dooreenhaspeling van klassiek-gesmede verzen met barbaarse rijmen, ja kreupelrijmen. De kunstkritiek kan terecht, zeer terecht, vele aanmerkingen maken. Maar géén dichtwerk kan ons zó diepgrondig overtuigen van de zieligheid van dit 'goed recht' der kritiek. Want geen poëem openbaart ons dieper dat het ons innerlijkst wezen niet te doen is om de kunst, maar om de schoonheid en waarachtigheid van het leven, dat in zijn aardse worsteling, verward, onharmonisch, onevenwichtig is."
"Aarzel niet, tast toe met moed;/Alles kan ten lest bereiken/D'eedle die begrijpt en doet." luidt het aan het begin van Faust 2 en dat lijkt van Suchtelen goed begrepen te hebben. Net zoals dit van Mephisto(pheles):
"Daaraan herken ik de geleerde piet!
Wat gij niet tast, ligt buiten uw gebied;
Wat gij niet grijpen kunt, kan niet bestaan;
Wat gij niet hebt becijferd is een waan;
Wat gij niet weegt, heeft voor u geen gewicht;
't Geld, dat ge zelf niet munt, is u te licht."
Wat alvast méér is dan ook nu nog de meeste mensen begrepen hebben van de waarde van papiergeld (laat staan giraal geld), iets wat Faust even uitvindt om de keizer (en niet de burger) uit de financiële problemen te halen:
"Een ieglijk die dit aanneemt zij verklaard;
Dit blaadje hier is duizend kronen waard;
Hem strekt tot een betrouwbaar onderpand,
Al het begraven goed in 's keizers land.
In 't lichten van die rijkdom is voorzien,
Opdat de schat terstond tot dekking dien'."
Iets waar zelfs de keizer zelf inloopt:
"Mijn onderdanen, 't leger, 't hof beschouwt
Het als soldij, aanvaardt het voor goed goud?
Hoe 't me ook verbaast, ik moet het wel geloven!"
En waarvan de duivel uiteraard de voordelen alleen maar aanprijst:
"Groter gemak dan goud en paarlen geeft
Zulk een biljet, men weet weer wat men heeft.
Men hoeft niet eerst te sjacheren, bieden, loven,
Om zich met wijn en liefde te verdoven.
Wenst men metaal: een wisselaar staat klaar.
Dreigt er gebrek: men graaft maar hier of daar:
Bokaal en keten, fluks verauktioneerd,
En het papiergeld, weer geamortiseerd,
Beschaamt des twijfelaars brutale hoon.
Men wenst niet anders, vindt het reeds gewoon.
Zo blijft voortaan in al des keizers landen
Genoeg kleinodiën, goud, papier, voorhanden."
Maar goed, om het nog eens met Mephistopheles te zeggen:
"Leert men der jeugd de waarheid waar ze om vraagt -
ofschoon ze een geelbek allerminst behaagt -
Dan, als zij achteraf, na jaren
Haar hardheid aan het eigen lijf ervaren,
Dan bluffen zij: 't kwam àl uit eigen mars!
Dan heet het: Och, die Meester wist geen snars."
Nog los van het feit dat het voor velen gewoon te laat is om te leren:
"Wie redt ons, die zelve
't IJzer delven
Voor onze boeien?
Vergeefs nog is 't moeien
Ons los te rukken;
Blijft dus maar bukken."
En dat de meesten er ook niet toe doen:
"Het aarzlend volk weet nauw wat er gebeurt,
Het stroomt per slot waarheen de stroom het sleurt."
"Langs de voorgeschreven banen
Trekt de menigt' nu door het land;
En d'ontplooide leugenvanen
Volgen allen: schapentrant."
En ik kan, los van de (uiteraard in mijn kraam passende) filosofische bespiegelingen nog wel even doorgaan met citeren, maar waarom zou ik het deze keer niet eens wat korter houden? Lees deze Faust 2 in samenhang met Faust 1. Er kan gediscussieerd worden over het feit dat Fausts ziel toch nog gered wordt, maar niet over 't feit dat beide delen een genot zijn om te lezen.
Björn Roose… (meer)
Ik ga u deze keer niet voor de gek houden, zoals ik wél deed met mijn bespreking van 2001: een ruimte-odyssee https://bjornroosebespreekt.blogspot.com/2022/07/2001-een-ruimte-odyssee-arthur-.... Daar vermeldde ik niet dat in de uitgave die ik daarvan bezat dit boek gebundeld was met deel 2, 2010: odyssee 2 rel="nofollow" target="_top">https://bjornroosebespreekt.blogspot.com/2022/07/2010-odyssee-2-arthur-c-clarke....; bij Faust 1 doe ik dat dus wel. In de uitgave van Wereldbibliotheek in mijn bezit zijn Faust 1 en 2 gebundeld en mijn volgende bespreking zal Faust 2 als onderwerp hebben.
Waarom dan toch een aparte bespreking? Om twee redenen. Ten eerste dat het wel degelijk om aparte boeken gaat. Faust 1 verscheen in 1808, Faust 2 in 1832. Ten tweede dat ook de vertaler naar het Nederlands een andere is: C.S. Adama van Scheltema tekende verantwoordelijk voor vertaling van, inleiding tot en aantekeningen bij Faust 1, Nico van Suchtelen voor vertaling van, inleiding tot en aantekeningen bij Faust 2. Van Scheltema deed zijn werk in 1911, van Suchtelen in 1920. Bij de herdruk van 1949 “in de vereenvoudigde spelling”, aldus de redactie, werd de buigings-n voor Faust 1 gehandhaafd, bij de herdruk van 1982 (degene die ik in bezit heb), werd echter ook dáárin die buigings-n over boord gegooid… “voor zover metrum en zinsbouw dit toelieten”.
Hè? “Metrum”? Jawel, zowel Faust 1 als Faust 2 zijn grotendeels in dichtvorm geschreven. Wat er voor gezorgd heeft dat ik bij het lezen nog een gekker figuur sloeg dan anders. Het meeste van m’n leeswerk doe ik namelijk terwijl ik wandel en toevallige passanten vinden het al vrij eigenaardig dat iemand in een boek leest terwijl hij wandelt, maar ze vinden het nóg eigenaardiger als die iemand dat luidop doet. Ik slaag er namelijk niet in iets dat in dichtvorm geschreven is en waar het metrum (de maat, zeg maar) dus echt belangrijk is, in stilte te lezen. Ik heb dus zo’n 350 bladzijden, 110 bladzijden Faust 1 en 240 bladzijden Faust 2, aan mezelf voorgelezen.
Alleen de inleidingen van beide vertalers, de meer dan 60 pagina’s Aantekeningen, en het voorwoord, onder de titel Over het vertalen van Goethes Faust, van de hand van Herman Meyer, heb ik in stilte tot mij genomen. Die laatste begint zijn voorwoord met de stelling dat het “natuurlijk slechts een gemeenplaats [is], tenminste wanneer we ons houden aan de nu gangbare betekenis van dat begrip”, te zeggen “dat Goethes Faust tot de ‘wereldliteratuur’ behoort” en de voetnoot op die pagina vermeldt ook dat “Goethes Faust behoort tot de meest vertaalde dichtwerken uit (…) [die] wereldliteratuur” (in 1976 waren het er al meer dan duizend). Maar ik neem niets voor vanzelfsprekend aan: misschien hebt u zelfs nog nooit gehoord van Johann Wolfgang von Goethe.
Van mijnentwege dus een korte inleiding tot de man die kortweg bekend staat als Goethe. Johann Wolfgang Goethe, toen nog niet von, werd geboren in Frankfurt am Main in 1749 en stierf in Weimar in 1832. Tussen die beide data studeerde hij rechten aan de universiteiten van Leipzig en Straatsburg, werkte hij aan het Reichskammergericht in Wetzlar, en trad hij in staatsdienst van de hertog van Saksen-Weimar-Eisenach, Karl August. In die dienst zou hij uiteindelijk minister worden, met als taken ondermeer het beheer van de financiën, weg- en mijnbouw, het krijgswezen en het beheer van het Hoftheater. Tussendoor droeg hij nog het zijne bij tot de aanleg van de botanische tuin en de verbouwingen aan het hertogelijk paleis te Weimar, die een goede twintig jaar geleden beide erkend zijn als UNESCO-Werelderfgoed. Alsof dat allemaal nog niet genoeg was onderzocht hij de mogelijkheid om een zilvermijn op te richten, nam hij deel aan de Slag bij Valmy (deel van de Eerste Coalitieoorlog tegen revolutionair Frankrijk), observeerde hij het Beleg van Mainz (1793), sloot hij een hechte vriendschap met Friedrich Schiller, maar ook met mensen als de antropoloog Johann Blumenbach en de staatsman en wetenschapper Wilhelm von Humboldt, ontmoette hij Napoleon Bonaparte (die hem het Légion d’Honneur toekende), en maakte hij met Christiane Vulpius vijf kinderen, waarvan er toch één, August, de volwassen leeftijd wist te halen (al werd hij uiteindelijk toch ook niet meer dan 41 jaar oud).
Goethe was echter behalve wetenschapper, filosoof, natuuronderzoeker en staatsman ook nog wat anders: schrijver. En in die hoedanigheid staat hij vandaag nog het meest bekend. Op z’n 16de begon hij aan de zogenaamde Annette-Lieder; op z’n 25ste schreef hij op vier weken tijd de brievenroman die hem over heel Europa beroemd zou maken en waarvan de titel nog steeds bijna spreekwoordelijk is (zoals ook geldt voor de frase “Dat was des poedels kern alzo” uit Faust 1), Die Leiden des jungen Werther; in 1788 verscheen zijn (in 1775 geschreven) treurspel Egmont, waarbij Ludwig van Beethoven in 1809 de muziek zou componeren; in 1790 zag Faust. Ein Fragment het leven, in 1797 Faust 1. Teil, in 1832, het jaar van zijn overlijden, Faust 2. Teil; en tussen dat alles door wijdde hij z’n aandacht aan Götter, Helden und Wieland, Erwin und Elmire, Stella, Iphigenie, Torquato Tasso, Der Bürgergeneral, Der Prokurator, Die Sängerin Antonelli, Wilhelm Meisters Lehrjahre en Wanderjahre, Achilleis, Melusine, Pandora, zijn Italienische Reise, Die guten Weiber, Prometheus, de Erlkönig, Reineke Fuchs (onze Reinaert dus), Der Zauberlehrling, Hermann und Dorothea, Die wunderlichen Nachbarskinder, Paris, Claudine von Villa Bella, en zovele andere figuren waarover hij proza, gedichten, toneelstukken, novelles schreef.
Wetende dat de man dan ook nog in de laatste jaren van zijn leven uitvoerige gesprekken voerde met zijn secretaris Johann Peter Eckermann, gesprekken opgenomen in diens van een zeer toepasselijke titel voorziene Gespräche mit Goethe in den letzten Jahren seines Lebens, een autobiografisch werk Aus meinem Leben – Dichtung und Wahrheit neerpende, en zich ook op wetenschappelijk gebied (met onder andere Zur Farbenlehre) niet onthield van literaire activiteit, kunnen we op z’n minst zeggen dat hij net zoals Faust niet in de wieg gelegd was om niks te doen. Zelfs wat de vertalingen van zijn werk betreft (hij vertaalde zélf ook uit het Italiaans en Frans) bemoeide hij zich, aldus Herman Meyer: “Men moet begrijpen dat iedere vertaler (…) als tussenpersoon en middelaar in deze algemeen geestelijke handel actief is en het tot zijn taak maakt dit ruilverkeer te bevorderen. Want wat men ook moge zeggen over het tekortschieten van het vertalen, toch is het een van de belangrijkste en waardigste aangelegenheden in het algemene wereldverkeer.” Meyer zegt ter zake zich “niet [te willen] mengen in de strijd tussen hen die òf de vertaling in proza, òf de vertaling in verzen als het enige juiste voorstaan” en “beide een plaats onder de zon [te gunnen], bedenkend dat zij elkaar kunnen aanvullen”, maar breekt – uiteraard, want de vertalingen van Adama van Scheltema en Nico van Suchtelen zijn, zoals aangegeven, in dat formaat – wel een lans voor het versformaat. Hij geeft daar – behalve het feit dat het, ook mij, niet meer dan logisch lijkt dat je als vertaler zo dicht mogelijk tegen de stijl van het origineel aan probeert te blijven, anders ben je bezig met hértalen, iets wat bijvoorbeeld met de eerder genoemde Reinaert en Tijl Uilenspiegel voortdurend gedaan is – een aantal goede redenen voor, onder andere de “dramatische ontwikkeling [die zich] voltrekt (…) door de opeenvolging van de staag veranderende versvormen”, met onder andere – en ik bespaar u de technische uitleg – knittelverzen, madrigaalverzen, en zelfs “‘vrije ritmen’ (ritmische verzen zonder rijm en metrum), het vers dat bij Klopstock en dan bij de jonge Goethe bij uitstek er toe dient boven alle menselijke beperkingen uit te reiken naar metafysische hoogten”. Ik kom hier nog even op terug in mijn bespreking van Faust 2 maar geef toch nog graag mee wat Meyer ook gelezen heeft in de inleiding van van Scheltema bij zijn vertaling van Faust 1: “het doel dat hij zich heeft gesteld is ‘een zo angstvallig mogelijke nabootsing van alle (!) momenten waarin zich deze (namelijk: de geest en de stijl van het origineel) uitspreken.’ Dat betreft niet alleen het taaleigen en het beeldgebruik maar ook maat, ritme en rijm. Zijn formulering lijkt op het eerste gezicht excessief; hij wil de wisselende metren en ritmen ‘op de voet’ (ja werkelijk: precies van versvoet tot versvoet!) volgen. Voor de in de perikelen van verskunst ingewijde klinkt het bijna ongelofelijk. Maar precieze vergelijking ‘op de voet’ met het origineel wijst uit: dit is geen grootspraak; Adama van Scheltema heeft met de koppigheid van een noorderling deze getrouwheid van de metrische kopie stug verwezenlijkt. En dat is allerminst vergeefs monnikenwerk. Mijn lees-indruk is deze: de spanningsboog in de beginscène van vertwijfeling via hoge verrukking naar het stoutmoedig paroxysme van de Aardgeest-bezwering wordt door het strikte behoud van de versvormen van een Duitse taalwerkelijkheid tot een Nederlandse taalwerkelijkheid. En dat is de werkelijkheid van het kunstwerk.”
Een dubbel kunstwerk dus, dit Faust 1. Een van Johann Wolfgang von Goethe en een van Adama van Scheltema. Ik heb ooit als verjaardagscadeau de verzamelde werken van Goethe auf Deutsch gekregen, maar gezien die in gotisch schrift gesteld zijn, ben ik nog niet aan het lezen daarvan toegekomen, waardoor ik niet heb gedaan wat Meyer gedaan heeft, de twéé lezen, maar ik kan in ieder geval bevestigen dat wat van Scheltema van Faust 1 gebrouwen heeft de moeite van het lezen waard is. En dat terwijl “de” Faust van Goethe natuurlijk óók slechts een hértaling van het leven van de echte Faust was. Zoals van Scheltema immers in zíjn inleiding schrijft: “De historische Faust is een bepaalde en befaamde figuur geweest. Hij werd in 1480 ergens in Wurtemberg geboren, studeerde magie, destijds aan enkele universiteiten onderwezen, en gebruikte de verworven kennis voor allerlei goocheltoeren en oplichterijen. Hij maakte in zijn tijd naam als Paracelsus, maar was, in tegenstelling met deze, een gewetenloos bedrieger, die slechts door de schrik welke hij inboezemde, als in verbinding staande met de duivel, aan alle vervolging wist te ontkomen, totdat hij omstreeks 1540 arm stierf. Spoedig na zijn dood weefde de verbeelding allerlei verhalen om zijn persoon, waaraan niet veel werkelijks meer overbleef; tot deze verschillende Faust-sagen in 1587 verzameld werden in een volksboek van Doctor Faust [Historia von D. Johann Fausten, noot van mij], dat de bron voor de latere Faust-legenden en Faust-gedichten werd. In dat volksboek komt het met bloed onderschreven verdrag met de duivel voor, de duivel bevredigt alle lusten van Faust, deze stelt er vragen over toekomst en hiernamaals, hij trekt heel Europa door, vertoeft aan hoven, huwt eindelijk de Griekse Helena en wordt, na afloop van het verdrag, door de duivel gehaald, die zijn lijk op de mesthoop laat.” Via de werken van onder andere ene Pfitzer (Das Pfitzer’sche Faustbuch uit 1674) komt het werk uiteindelijk, in de versie van iemand die zich “ein Christlich Meynender” noemt (Faustbuch des Christlich Meynender uit 1725), in de jonge handen van Goethe terecht (althans, dat vertelt hij in zijn autobiografie), al zou Goethe, volgens van Scheltema, eerder beïnvloed zijn door de versie van de Engelse Christopher Marlowe, The Tragical History of Doctor Faustus uit 1604, die daarvoor dan weer leentjebuur ging spelen bij The Historie of the Damnable Life, and Deserved Death of Doctor Iohn Faustus (1592, toegeschreven aan ene P.F. Gent(leman)) en… John Foxe’s Book of Martyrs, over de uitwisseling van vijandigheden tussen paus Adriaan VI en een concurrent. De Faust van Goethe is in ieder geval méér dan de gewetenloze bedrieger, al dan niet verbonden met de duivel, die hij eerder was. Hij heeft een aantal dimensies extra: “Zo is de kern der eigenlijke Faust-sage een typisch produkt der renaissance, respectievelijk der reformatie: – zij ontstaat in de aanvang van het tijdperk, dat na de middeleeuwen de eerste bevrijding der menselijke persoonlijkheid bracht, en waar Marlowe in het begin van de era Faust nog liet ondergaan, daar bracht Goethe aan het einde van dat tijdperk zijn redding, omdat het wezen van Faust, het streven naar onbeperkte kennis en natuurmacht, door de middeleeuwen juist als verderfelijk veroordeeld, voor hem en zijn tijd het hoogste was geworden. Vanuit dat standpunt bezien, kunnen wij Faust noemen: de Prometheus van de nieuwe tijd. De Faust-figuur staat aan het begin en het slot van de tijd, die zich uit de oude windselen loswoelde ter verovering van de natuur. Eerst onze tijd heeft die verovering voor een groot deel volbracht, om zich thans te bereiden tot het veroveren van haar schepsels zelf – tot de beheersing der mensheid en haar samenleving”. “En dat wat Goethe in zijn zoekende Faust als het beste heeft gelegd – het zoeken zelf, het streven, de daad – is ook voor ons het hoogste en beste; en ook ons begeleidt het bewustzijn, dat de mens ‘dwaalt’ zolang hij ‘streeft’, – al stijgt onze tijd tot wijder en bepaalder perspectieven, metterdaad gaan wij niet boven de ‘Faust’ uit”. Met al dat zoeken en dat streven riskeer je uiteraard, zelfs als je de duivel zélf niet tegenkomt, zoals de laatste vrouw van Blauwbaard in een kamer uit te komen waar je achteraf gezien toch liever niet was geweest, maar daarvoor verwijs ik u dan weer naar het eerder door mij besproken In de burcht van Blauwbaard – Een analyse van de westerse mens en zijn kultuur https://bjornroosebespreekt.blogspot.com/2022/07/in-de-burcht-van-blauwbaard-een... van George Steiner.
Mét vertaler van Scheltema en verwijzend naar wat ik eerder zei over het feit dat er zestig pagina’s met aantekeningen zijn, waarvan veertig bij Faust 1, zou ik wel nog durven zeggen: “Bij eerste lezing raadplege men deze dus alleen, wanneer de tekst daartoe noopt”. Er zijn in die tekst ook geen sterretjes of andere aanduidingen geplaatst, de aantekeningen zijn van hun kant voorzien van het versnummer dat wél bij de tekst staat. Een beetje kennis van de klassieken, een beetje achtergrond, helpt, maar wie in de tekst toch dingen tegenkomt waarvan hij denkt begrip ervan nodig te hebben om verder te kunnen die kan naar achteren in het boek bladeren: “Goethes toespelingen op zijn tijd en tijdgenoten; de bronnen waaruit hij putte en de invloed van anderen op hem; tegenstellingen en overeenkomst in cultuurstromingen van toen en thans; de ontstaanswijze van het werk en de sporen daarvan; historische bijzonderheden en plaatsaanduidingen; duisterheden, onnauwkeurigheden en tegenspraak in de tekst; toneelaanwijzingen bij kostuum, aard en handeling der personen; opmerkingen voor de Hollandse lezer, die uit de vertaling voortsproten; enzovoort – alle zaken, voor de een van meer, voor de ander van minder belang, maar die ons te zamen het beeld van Goethe nader brengen, – al wat dat beeld kon verduidelijken en leven gaf heb ik steeds in het bijzonder naar voren gebracht”. Ervaring opgedaan tijdens het lezen van “de” Faust heeft mij geleerd dat het wellicht zinnig is voorafgaand aan het lezen van een “bedrijf” even de noten voor het betreffende deel door te nemen. Dat is alvast minder storend dan dat tijdens het lezen, in mijn geval luidop, te moeten doen.
Nu, zoals ook al gold voor mijn bespreking van Van het ene slot naar het andere https://bjornroosebespreekt.blogspot.com/2022/07/van-het-ene-slot-naar-het-ander... van Louis-Ferdinand Céline, heeft putten uit voorwoorden en inleidingen het voordeel dat je je voor de rest als bespreker niet echt moet bezighouden met dingen als stijl, inhoud, achtergrond, enzovoort. Da’s in het geval van Faust 1 ook bijzonder handig, want het is verdomde moeilijk stukjes uit zo’n werk te citeren en aan de hand daarvan het te hebben over genoemde dingen. Al kan je het aan de hand daarvan eventueel wél nog hebben over ándere dingen.
Dit bijvoorbeeld deed me sterk denken aan bepaalde gesprekken tussen de oude man en meneer Smith in het gelijknamige boek van Peter Ustinov (zie mijn bespreking https://bjornroosebespreekt.blogspot.com/2022/03/de-oude-man-en-meneer-smith-een... daarvan):
“DE HEER
Hebt gij van niets meer te gewagen?
Komt gij altijd om aan te klagen?
Wordt gij op aard dan nooit iets goeds gewaar?
MEPHISTOPHELES
Neen Heer! ik vind het daar, als steeds, van harte naar.
‘k Heb meelij met de mense’ in hunne droeve dagen,
‘k Heb zelfs geen lust de stumpers meer te plagen.”
Net zoals dit overigens:
“MEPHISTOPHELES alleen
Van tijd tot tijd zie ‘k graag de Oude weer,
En wacht mij, om met hem te breken.
Het is toch aardig van zo’n grote Heer,
Zo menslijk met de duivel zelf te spreken.”
En dit deed me dan weer denken aan Shakespeare’s Hamlet:
“Wat anders grijnst gij, schedel, uit uw nis,
Dan dat uw brein eens als het mijne faalde,
Het lichte dagen zocht en in de duisternis,
Naar waarheid dorstend, jammerlijk verdwaalde?”
Zoals dit me er onvermijdelijk aan herinnert dat er ook wat politiek betreft niks veranderd is sinds de dagen van Goethe:
“BURGERS
Neen, hij bevalt mij niet, de nieuwe burgervader!
Nu hij het is, wordt hij maar daaglijks kwader.
En wat doet hij nu voor de stad?
Wordt het niet erger alle dagen?
Men moet maar meer dan immer dragen,
En heb je ooit zo’n cijns gehad!”
Of sinds de dagen van de schriftgeleerden:
“Hij slaat een boekdeel op en vangt aan.
Er staat geschreve’: ‘In de’ aanvang was het woord!’
Hier stuit ik reeds! Wie helpt mij verder voort?
Zo’n waarde kan ik niet voor ‘t woord bepalen,
Ik moet het anders hier vertalen,
Als mijn begrip de zin er van goed leest,
Er staat geschreve’: In de’ aanvang was de geest!
Laat ons de regel nog eens lezen,
En onze pen hier niet te haastig wezen!
Heeft dan de geest wel zulk een scheppingsmacht?
Eer moet er staan : In de’ aanvang was de kracht!
Doch, ook terwijl ik dit hier neer wil schrijven,
Zegt mij een stem, dat ‘t daarbij niet kan blijven.
Ik zie het thans! Op eenmaal weet ik raad
En schrijf ik gerust: In de’ aanvang was de daad!”
En wat te denken van deze variant op “Al draagt een aap een gouden ring/het is en blijft een lelijk ding”?:
“MEPHISTOPHELES
Gij zijt ten slotte – wat gij zijt.
Zet gij u pruiken op van millioenen lokken,
Zet gij uw voet op ellenhoge blokken,
Gij blijft toch altijd, wat gij zijt.”
Of van dit bewijs dat Hongaarse wijn ook bij Goethe in hoog aanzien stond?:
“SIEBEL terwijl Mephistopheles naar zijn plaats toekomt
‘k Beken, dat mij de zure niet aanstaat,
Laat mij een zoet glas wijn genieten!
MEPHISTOPHELES boort
Voor u zal dra Tokayer vlieten.”
Of, ten slotte, van dit streepje zelfcensuur (ik zou moeten nakijken of het er óók al ingeslopen was bij Goethe)?:
“HEKSEN in koor
De heksen gaan de Brocken op,
De stoppel is geel, groen is de knop.
Van alle kanten komen ze aan,
En bovenop zit Uriaan.
Zo gaat het over steen en stok,
Laat de heks een sch—t, daar st—t de bok.”
Als, toch op z’n minst filosofische, heiden en medewerker aan de strip van mijn goeie kameraad Patrick Giets, De Maier-Files https://www.maier-files.com/, vond ik natuurlijk ook enig genoegen in de beschrijving van de feestelijkheden tijdens Walpurgisnacht, het dwalen door het Harzgebergte (waar onder andere de hierboven genoemde Brocken te vinden is), de heksendansen, Oberons en Titania’s gouden bruiloft, enzovoort, maar zoals aangegeven ga ik niet meer verder op de inhoud van Faust 1 ingaan dan de vertaler al gedaan heeft. Net zomin als op het gesprek tussen de drie Aartsengelen, Raphael, Gabriel en Michael, de manier waarop Mephistopheles Faust verleidt (of de manier waarop Faust zichzelf verleidt), het bedrog en het zelfbedrog van mensen die wíllen bedrogen worden, of mensen die, doordat ze de korte weg naar het verhoopte geluk willen nemen, precies datgene verliezen wat ze daarmee hoopten te winnen. Faust 1 is immers, uiteraard, geen verhaal zonder moraal (in tegendeel), maar het is ook bijzonder goed verdicht en vertaald. Wie dus eens wat anders wil lezen dan proza en toch wat meer inspanningen wil leveren dan voor het lezen van een enkel gedicht of een gedichtenbundel, kan ik dit boek dan ook ten zeerste aanraden.
Faust 2
Zoals beloofd tijdens mijn bespreking van Faust 1, bij deze de bespreking van Faust 2. Nogal veel over de achtergrond, over de geschiedenis van het Faust-verhaal, over de vorm (verzen), over de manier waarop ik het gelezen heb (echt waar), enzovoort, vindt u in de bespreking van Faust 1, dus daar kom ik nauwelijks nog op terug, maar er zijn natuurlijk ook nog andere aanknopingspunten tussen Faust 1 en Faust 2, ook wat de bespreking ervan betreft.
Bijvoorbeeld het feit dat inleider Herman Meyer in zijn voorwoord Over het vertalen van Goethes Faust, opgenomen in de gebundelde editie van Faust 1 en 2 van Wereldbibliotheek uit 1982, een lans breekt voor het versformaat tegenover het prozaformaat. Daarop beloofde ik in mijn bespreking van Faust 1 dan weer terug te komen, dus dat doe ik nu even. Waarom? Omdat het derde bedrijf van Faust 2, beginnend Voor het paleis van Menelaos in Sparta, zich verderzettend op de Binnenhof van een burcht, met name die van Faust, en dan Arkadië als decor krijgend, voor een groot deel niét in versformaat staat. Héél vervelend als je de hele tijd lekker met het metrum mee het werk (voor jezelf) opgezegd hebt, maar met een hele goede reden: de Duitse Faust en de Griekse Helena spreken niet dezelfde taal. Of zoals Meyer het uitdrukt: "Tot dusver hebben we in deze antikiserende acte uit aller mond slechts 'Griekse' tragedieverzen gehoord, voor Helena en haar gevolg een natuurlijke zaak, voor de als de oude dienares Phorkyas vermomde Mephisto een knap kunststuk. Dat zijn uiteraard allemaal rijmloze verzen. En ook het 'moderne' blankvers (het jambische vijfheffingsvers), dat Faust in het gesprek met Helena aanvankelijk bezigt, rijmt per definitie niet. ('blank' betekent hier immers 'rijmloos'). Maar dan verneemt Helena uit de mond van torenwachter Lynkeus de geestdriftige hommage aan haar betoverende schoonheid, in 'middeleeuwse', bijaldien rijmende minnezang-strofen. Dat rijm is voor de Griekse vrouw iets absoluut nieuws, het intrigeert haar nog meer dan de inhoud van Lynkeus' bewogen ontboezeming en zij vraagt Faust om 'onderricht' over dat wonderlijke fenomeen van elkaar liefkozende klanken. Faust geeft dat onderricht doordat hij zijn leerlinge Helena meteen actief mee laat dichten. Zo komt die even merkwaardige als diepzinnige dialoog tot stand, die poëtologische didaxis en erotische zielekreet op zo unieke wijze in zich verenigt (...)". Wat in de tekst van Faust 2 zelf dan weer klinkt als:
HELENA
Veelvuldige wondren zie ik, hoor ik aan.
Verbazing treft mij, veel zou 'k willen vragen.
Doch wil mij zeggen 't eerst waarom de taal
Van deze man mij vreemd klonk, vreemd maar vriendlijk,
Het schijnt dat d'ene klank zich voegt naar d'andre,
En heeft het ene woord het oor bereikt,
Dra volgt een ander dat het eerste liefkoost.
FAUST
Behaagt u reeds de spreekwijs onzer volken,
Zo zal hun zang u zeker ook verrukken,
Uw oor en geest ten diepst bevredigen.
Doch 't veiligst is het daadlijk te beproeven,
De woordenwissling lokt vanzelf het uit.
HELENA
Leer mij, hoe 'k ook zo schoon en sierlijk praat.
FAUST
't is heel gemaklijk waar 't van harte gaat.
't Gemoed dat van verlangen overstroomt
Ziet rond en vraagt...
HELENA
wie zalig mededroomt.
FAUST
De geest ziet naar verleên noch toekomst heen;
Het ogenblik...
HELENA
is ons geluk alleen."
"Zo voltrekt zich hier", aldus nog Meyer, "door middel van de versvormen, die zelf als het ware dramatis personae zijn, een adembenemend drama van wereldformaat. Aldus wordt de vorm zelf een element van ideële zingeving en tevens een inhouds-element". En aldus wordt het antwoord op de vraag "Wat kan van dit alles overblijven in de prozavertaling?" natuurlijk "Eigenlijk niets". Je kán deze passage niet weergeven in proza, je kan dat enkel door proza te laten overgaan in vers. En die vrijheid heb je uiteindelijk alleen waar vers de hoofdbrok vormt. De keuze voor vers gaat dus wel degelijk boven die voor proza, als je tenminste in de vertaling ook effectief datgene wil meegeven wat in het origineel staat.
Maar ook op de inleiding van C.S. Adama van Scheltema bij het door hem vertaalde Faust 1 wil ik nog even terugkomen. Daarin heeft hij het namelijk niet alléén over Faust 1, maar ook over Faust 2: "Zo voltooide Goethe dus als tweeëntachtig-jarige grijsaard het werk, waarvan hij enige der mooiste bladzijden op zijn vierentwintigste en vijfentwintigste jaar had geschreven. Dat deze levensarbeid tot geen gave eenheid heeft kùnnen worden, is zonder meer uit de (...) feitelijke cijfers duidelijk", waarbij die "feitelijke cijfers" deze zijn: "De gehele 'Faust' bevat 12111 verzen, waarvan het eerste deel ruim 4600 en het tweede ruim 7400. (Ter vergelijking bijvoorbeeld Vondels 'Adam in Ballingschap': 1709 regels, Rostands 'Cyrano de Bergerac': 2556 regels)." Maar, aldus nog van Scheltema, het "diepgaand stijlverschil spruit uit het eigen wezen van het Faust-drama voort; met de veroordeling daarvan zou men het Faust-drama als zodanig verwerpen, en dit is even onmogelijk als bijvoorbeeld een vonnis te vellen over sommige bloemlezingen van architectuur, over die vreemde en toch onweerstaanbaar bekorende stijlcomplexen in kasteel- of kerkbouw, waar eeuwen aan arbeidden, waar elke vleugel en toren een eenheid in zichzelf werd en waar ieder nieuw geslacht zijn ziel in heeft gedragen..."
Nico van Suchtelen, in zijn inleiding tot het door hem vertaalde Faust 2, vult dat als volgt aan: "De lezer, die in het eerste deel zijn 'ontroering' kant en klaar kreeg opgeschept, voelt zich in het labyrint van beelden en gedachten, toespelingen en allegorieën waarin het tweede hem verplaatst, als vereenzaamd; hij weet zo gauw geen weg te vinden in die wereld van zoveel dieper bezonken gevoel die hem hier omringt". Maar "wie rustig, ernstig en geduldig - en mag Goethe zulk een eis niet stellen? - de lezing aanvaardt, toegerust met enige kennis van mythologie, of voorzien van verklarende aantekeningen [zie ook wat dat betreft mijn bespreking van Faust 1, noot van mij], is waarlijk wel bij machte, ondanks alle wijsgerige symboliek, de algemene gang van het werk te 'begrijpen', en het ondefinieerbare, ongezegde, onzegbare der diepste bedoelingen aan te voelen". En dat ondanks de opmerking van Goethe zelf: "Zoveel heb ik in mijn levensloop wel gemerkt, dat het publiek niet altijd weet wat het aan een gedicht, en zeer zelden wat het aan de dichter heeft. Ja, ik ontken niet, dat ik er, omdat ik dit al heel vroeg merkte, van oudsher plezier in had verstoppertje te spelen." Trouwens, "Het zou ook inderdaad wat moois geweest zijn, wanneer ik een rijk, bont en zo hoogst ingewikkeld leven als ik in de Faust heb uitgebeeld, op het dunne snoer van één enkele, door-alles-heen-lopende idee had willen rijgen!"
Maar "de" Faust was wel voltooid op het einde van het leven van de schrijver. "Voltooid. Ja, als... onvolmaakt levensmonument, niet als gaaf en zuiver kunstwerk", dixit nog eens Nico van Suchtelen. "De kunstkritiek kan wijzen op het nog altijd gebrekkige, onevenwichtige der compositie. Belangrijke gedeelten bleven onuitgewerkt [er is wat dat betreft de zogenaamde Ur-Faust om mee te vergelijken, noot van mij], onbelangrijke werden veel te breedvoerig behandeld, als door een onbeteugeld spelende fantasie. Zij kan wijzen op de barokke vermenging van klassieke oudheid, middeleeuwen en nieuwere tijd en de even barokke dooreenhaspeling van klassiek-gesmede verzen met barbaarse rijmen, ja kreupelrijmen. De kunstkritiek kan terecht, zeer terecht, vele aanmerkingen maken. Maar géén dichtwerk kan ons zó diepgrondig overtuigen van de zieligheid van dit 'goed recht' der kritiek. Want geen poëem openbaart ons dieper dat het ons innerlijkst wezen niet te doen is om de kunst, maar om de schoonheid en waarachtigheid van het leven, dat in zijn aardse worsteling, verward, onharmonisch, onevenwichtig is."
"Aarzel niet, tast toe met moed;/Alles kan ten lest bereiken/D'eedle die begrijpt en doet." luidt het aan het begin van Faust 2 en dat lijkt van Suchtelen goed begrepen te hebben. Net zoals dit van Mephisto(pheles):
"Daaraan herken ik de geleerde piet!
Wat gij niet tast, ligt buiten uw gebied;
Wat gij niet grijpen kunt, kan niet bestaan;
Wat gij niet hebt becijferd is een waan;
Wat gij niet weegt, heeft voor u geen gewicht;
't Geld, dat ge zelf niet munt, is u te licht."
Wat alvast méér is dan ook nu nog de meeste mensen begrepen hebben van de waarde van papiergeld (laat staan giraal geld), iets wat Faust even uitvindt om de keizer (en niet de burger) uit de financiële problemen te halen:
"Een ieglijk die dit aanneemt zij verklaard;
Dit blaadje hier is duizend kronen waard;
Hem strekt tot een betrouwbaar onderpand,
Al het begraven goed in 's keizers land.
In 't lichten van die rijkdom is voorzien,
Opdat de schat terstond tot dekking dien'."
Iets waar zelfs de keizer zelf inloopt:
"Mijn onderdanen, 't leger, 't hof beschouwt
Het als soldij, aanvaardt het voor goed goud?
Hoe 't me ook verbaast, ik moet het wel geloven!"
En waarvan de duivel uiteraard de voordelen alleen maar aanprijst:
"Groter gemak dan goud en paarlen geeft
Zulk een biljet, men weet weer wat men heeft.
Men hoeft niet eerst te sjacheren, bieden, loven,
Om zich met wijn en liefde te verdoven.
Wenst men metaal: een wisselaar staat klaar.
Dreigt er gebrek: men graaft maar hier of daar:
Bokaal en keten, fluks verauktioneerd,
En het papiergeld, weer geamortiseerd,
Beschaamt des twijfelaars brutale hoon.
Men wenst niet anders, vindt het reeds gewoon.
Zo blijft voortaan in al des keizers landen
Genoeg kleinodiën, goud, papier, voorhanden."
Maar goed, om het nog eens met Mephistopheles te zeggen:
"Leert men der jeugd de waarheid waar ze om vraagt -
ofschoon ze een geelbek allerminst behaagt -
Dan, als zij achteraf, na jaren
Haar hardheid aan het eigen lijf ervaren,
Dan bluffen zij: 't kwam àl uit eigen mars!
Dan heet het: Och, die Meester wist geen snars."
Nog los van het feit dat het voor velen gewoon te laat is om te leren:
"Wie redt ons, die zelve
't IJzer delven
Voor onze boeien?
Vergeefs nog is 't moeien
Ons los te rukken;
Blijft dus maar bukken."
En dat de meesten er ook niet toe doen:
"Het aarzlend volk weet nauw wat er gebeurt,
Het stroomt per slot waarheen de stroom het sleurt."
"Langs de voorgeschreven banen
Trekt de menigt' nu door het land;
En d'ontplooide leugenvanen
Volgen allen: schapentrant."
En ik kan, los van de (uiteraard in mijn kraam passende) filosofische bespiegelingen nog wel even doorgaan met citeren, maar waarom zou ik het deze keer niet eens wat korter houden? Lees deze Faust 2 in samenhang met Faust 1. Er kan gediscussieerd worden over het feit dat Fausts ziel toch nog gered wordt, maar niet over 't feit dat beide delen een genot zijn om te lezen.
Björn Roose… (meer)
menselijke verhoudingen ; enigmatisch; de mens is overgeleverd aan de natuurwetten.
Wilhelm Meisters leerjaren bestaat uit acht boeken, samen goed voor 702 pagina's. Goethe was er al in 1777 aan begonnen, toen nog met het idee een autobiografische roman te schrijven over de ontwikkeling van een kunstenaar die een Nationaal Toneel probeert te scheppen. Na verschillende versies en bewerkingen verscheen de roman in 1795, en toen was het thema intussen veranderd in: de ontwikkeling van een harmonische persoonlijkheid, waardoor het boek een echte Bildungsroman werd. Het werk houdt het midden tussen avonturenroman en psychologische roman: enerzijds is er veel aandacht voor Wilhelms innerlijke ontwikkeling, anderzijds zijn er achtervolgingen, persoonsverwisselingen en onverwachte ontknopingen. Het boek wordt geroemd om zijn rijkdom aan ideeën over filosofie, cultuur, opvoeding, literatuur en politiek. Het is van grote invloed geweest op de Europese literatuur; de Duitse dichter en filosoof Friedrich Schlegel noemde het zelfs even belangrijk voor de tijdgeest als de Franse Revolutie. We vroegen Ria van Hengel haar vertaling van Wilhelm Meisters leerjaren toe te lichten.
De veelzijdigheid van het boek, en dus ook de uitdaging die het vormt voor de vertaling, komt naar voren in de beginregels van de acht boeken, die ik nu achtereenvolgens zal noemen.
Eerste boek
Das Schauspiel dauerte sehr lange.
De voorstelling duurde erg lang.
Hier zitten we meteen midden in de toneelwereld, waar vooral de eerste vijf boeken zich afspelen. In de genoemde voorstelling speelt de jonge actrice Mariane een rol, en zij is de geliefde van Wilhelm Meister, een jongeman uit de gegoede burgerij, die tegen de wil van zijn vader, een geslaagd zakenman, van jongs af aan gefascineerd is door het toneel, en in Mariane 'vermengde zich zijn hartstocht voor het toneel met de eerste liefde voor een vrouwelijk schepsel'.
Tweede boek
Jeder, der mit lebhaften Kräften vor unsern Augen eine Absicht zu erreichen strebt, kann, wir mögen seinen Zweck loben oder tadeln, sich unsre Teilnahme versprechen.
Iedereen die voor onze ogen alles in het werk stelt om een bepaald doel te bereiken kan op onze belangstelling rekenen, of wij dat doel nu prijzen of afkeuren.
Hier is de filosoof Goethe aan het woord: telkens last hij beschouwingen tussen de gebeurtenissen in. Met deze zin motiveert hij zijn besluit om een paar jaar van Wilhelms leven over te slaan omdat 'alles wat beëindigd is [...] onze aandacht niet meer [kan] vasthouden, vooral niet wanneer wij al hebben voorspeld dat de zaak slecht zou aflopen.' En slecht was het afgelopen met de liefde voor Mariane. Daarom 'zoeken we hem pas weer op daar waar we hem enigszins actief en ontpannen hopen aan te treffen'.
Derde boek
Kennst du das Land, wo die Zitronen blühn,
Im dunkeln Laub die Goldorangen glühn,
Ein sanfter Wind vom blauen Himmel weht,
Die Myrte still und hoch der Lorbeer steht
Kent u het land waar de citroenen bloeien,
In donker loof oranjeappels gloeien,
De hemel blauw is, koel en zacht de wind,
Waar men de mirte en de lauwer vindt?
Dit is een van de gedichten die geschreven zijn voor deze roman en los van die context zo beroemd zijn geworden. Ook 'Wer nie sein Brot mit Tränen ass' en 'Nur wer die Sehnsucht kennt' vinden we in deze roman.
Vierde boek
Laertes stand nachdenklich am Fenster und blickte, auf seinen Arm gestützt, in das Feld hinaus.
Laertes stond nadenkend voor het raam en keek, op zijn arm geleund, het veld in.
Wilhelm Meister is inmiddels betrokken geraakt bij een reizend toneelgezelschap en Laertes is daar een van de acteurs, die eerder als volgt is geïntroduceerd: 'Deze man, die wij voorlopig Laertes zullen noemen...' Ongetwijfeld maakt Goethe hier een knipoog naar Shakespeares Hamlet, waarin Laertes een belangrijke rol speelt. Goethe geeft in Wilhelm Meister een uitgebreide analyse van Hamlet, en het stuk wordt ook opgevoerd, met Wilhelm in de rol van Hamlet.
Vijfde boek
So hatte Wilhelm zu seinen zwei kaum geheilten Wunden abermals eine frische dritte, die ihm nicht wenig unbequem war.
Nu had Wilhelm er dus naast zijn twee nauwelijks genezen wonden een verse derde bij, en daar had hij veel last van.
De verwikkelingen zijn niet van de lucht. De held moet veel lijden, naar geest en ook naar lichaam.
Zesde boek
Bekenntnisse einer schönen Seele
Bekentenissen van een schone ziel.
Dit is de titel van het dagboek van een ordezuster, aan Wilhelm gegeven door een stervende vriendin, voor wie het dagboek een grote steun was geweest. Hierin wordt een zuivere religieuze innerlijke wereld beschreven, gedeeltelijk geïnspireerd door de Herrnhutter Broedergemeente waarmee ook Goethe zich enige tijd verwant heeft gevoeld. Het boek vormt de overgang van de eerste vijf boeken, die zich grotendeels in de toneelwereld afspelen, naar de laatste twee, waarin het raadselachtige 'torengezelschap' van voornamelijk adellijke personen een grote rol speelt.
Zevende boek
Der Frühling war in seiner völligen Herrlichkeit erschienen
De lente was in volle pracht verschenen.
Natuurbeschrijvingen, een van de dingen die Goethe beroemd hebben gemaakt, komen uiteraard ook veelvuldig voor in deze roman.
Achtste boek
Felix war in den Garten gesprungen, Wilhelm folgte ihm mit Entzücken.
Felix was de tuin in gehold en Wilhelm volgde hem vol verrukking.
In het zevende boek is Wilhelm erachter gekomen dat het jongetje Felix het kind van hem en Mariane is. Ook ondergaat hij daar een initiatierite van het 'torengezelschap' waarin zijn 'leerjaren' als beëindigd worden verklaard. Eind goed al goed? Maar in het achtste boek komt hij weer in een draaikolk van gebeurtenissen terecht die alles op losse schroeven zet. 'Het lijkt alsof Goethe Wilhelms ontwikkelingsgang wel wilde verlaten, maar niet afsluiten,' schrijft Klaus Gille in het mooie nawoord bij de Nederlandse vertaling. 'Verschillende bildungs-concepten worden naast elkaar gezet en daardoor gerelativeerd en van hun ondubbelzinnigheid ontdaan. Dat vraagt om een actieve, mondige lezer, die meedenkt en mee concipieert. [...] Zo blijft deze roman een uitdaging tot op de dag van vandaag.'… (meer)
De veelzijdigheid van het boek, en dus ook de uitdaging die het vormt voor de vertaling, komt naar voren in de beginregels van de acht boeken, die ik nu achtereenvolgens zal noemen.
Eerste boek
Das Schauspiel dauerte sehr lange.
De voorstelling duurde erg lang.
Hier zitten we meteen midden in de toneelwereld, waar vooral de eerste vijf boeken zich afspelen. In de genoemde voorstelling speelt de jonge actrice Mariane een rol, en zij is de geliefde van Wilhelm Meister, een jongeman uit de gegoede burgerij, die tegen de wil van zijn vader, een geslaagd zakenman, van jongs af aan gefascineerd is door het toneel, en in Mariane 'vermengde zich zijn hartstocht voor het toneel met de eerste liefde voor een vrouwelijk schepsel'.
Tweede boek
Jeder, der mit lebhaften Kräften vor unsern Augen eine Absicht zu erreichen strebt, kann, wir mögen seinen Zweck loben oder tadeln, sich unsre Teilnahme versprechen.
Iedereen die voor onze ogen alles in het werk stelt om een bepaald doel te bereiken kan op onze belangstelling rekenen, of wij dat doel nu prijzen of afkeuren.
Hier is de filosoof Goethe aan het woord: telkens last hij beschouwingen tussen de gebeurtenissen in. Met deze zin motiveert hij zijn besluit om een paar jaar van Wilhelms leven over te slaan omdat 'alles wat beëindigd is [...] onze aandacht niet meer [kan] vasthouden, vooral niet wanneer wij al hebben voorspeld dat de zaak slecht zou aflopen.' En slecht was het afgelopen met de liefde voor Mariane. Daarom 'zoeken we hem pas weer op daar waar we hem enigszins actief en ontpannen hopen aan te treffen'.
Derde boek
Kennst du das Land, wo die Zitronen blühn,
Im dunkeln Laub die Goldorangen glühn,
Ein sanfter Wind vom blauen Himmel weht,
Die Myrte still und hoch der Lorbeer steht
Kent u het land waar de citroenen bloeien,
In donker loof oranjeappels gloeien,
De hemel blauw is, koel en zacht de wind,
Waar men de mirte en de lauwer vindt?
Dit is een van de gedichten die geschreven zijn voor deze roman en los van die context zo beroemd zijn geworden. Ook 'Wer nie sein Brot mit Tränen ass' en 'Nur wer die Sehnsucht kennt' vinden we in deze roman.
Vierde boek
Laertes stand nachdenklich am Fenster und blickte, auf seinen Arm gestützt, in das Feld hinaus.
Laertes stond nadenkend voor het raam en keek, op zijn arm geleund, het veld in.
Wilhelm Meister is inmiddels betrokken geraakt bij een reizend toneelgezelschap en Laertes is daar een van de acteurs, die eerder als volgt is geïntroduceerd: 'Deze man, die wij voorlopig Laertes zullen noemen...' Ongetwijfeld maakt Goethe hier een knipoog naar Shakespeares Hamlet, waarin Laertes een belangrijke rol speelt. Goethe geeft in Wilhelm Meister een uitgebreide analyse van Hamlet, en het stuk wordt ook opgevoerd, met Wilhelm in de rol van Hamlet.
Vijfde boek
So hatte Wilhelm zu seinen zwei kaum geheilten Wunden abermals eine frische dritte, die ihm nicht wenig unbequem war.
Nu had Wilhelm er dus naast zijn twee nauwelijks genezen wonden een verse derde bij, en daar had hij veel last van.
De verwikkelingen zijn niet van de lucht. De held moet veel lijden, naar geest en ook naar lichaam.
Zesde boek
Bekenntnisse einer schönen Seele
Bekentenissen van een schone ziel.
Dit is de titel van het dagboek van een ordezuster, aan Wilhelm gegeven door een stervende vriendin, voor wie het dagboek een grote steun was geweest. Hierin wordt een zuivere religieuze innerlijke wereld beschreven, gedeeltelijk geïnspireerd door de Herrnhutter Broedergemeente waarmee ook Goethe zich enige tijd verwant heeft gevoeld. Het boek vormt de overgang van de eerste vijf boeken, die zich grotendeels in de toneelwereld afspelen, naar de laatste twee, waarin het raadselachtige 'torengezelschap' van voornamelijk adellijke personen een grote rol speelt.
Zevende boek
Der Frühling war in seiner völligen Herrlichkeit erschienen
De lente was in volle pracht verschenen.
Natuurbeschrijvingen, een van de dingen die Goethe beroemd hebben gemaakt, komen uiteraard ook veelvuldig voor in deze roman.
Achtste boek
Felix war in den Garten gesprungen, Wilhelm folgte ihm mit Entzücken.
Felix was de tuin in gehold en Wilhelm volgde hem vol verrukking.
In het zevende boek is Wilhelm erachter gekomen dat het jongetje Felix het kind van hem en Mariane is. Ook ondergaat hij daar een initiatierite van het 'torengezelschap' waarin zijn 'leerjaren' als beëindigd worden verklaard. Eind goed al goed? Maar in het achtste boek komt hij weer in een draaikolk van gebeurtenissen terecht die alles op losse schroeven zet. 'Het lijkt alsof Goethe Wilhelms ontwikkelingsgang wel wilde verlaten, maar niet afsluiten,' schrijft Klaus Gille in het mooie nawoord bij de Nederlandse vertaling. 'Verschillende bildungs-concepten worden naast elkaar gezet en daardoor gerelativeerd en van hun ondubbelzinnigheid ontdaan. Dat vraagt om een actieve, mondige lezer, die meedenkt en mee concipieert. [...] Zo blijft deze roman een uitdaging tot op de dag van vandaag.'… (meer)
Lijsten
Five star books (1)
Epistolary Books (1)
Théâtre (1)
Europe (1)
A Reading List (1)
Unread books (1)
Out of Copyright (1)
Elegant Prose (1)
Short and Sweet (1)
Existentialism (1)
Book wishlist (1)
18th Century (1)
Werkausgaben (2)
Plays I Like (2)
Faust legend (3)
AP Lit (2)
1790s (1)
Art of Reading (1)
A Novel Cure (1)
Read in school (2)
My TBR (2)
Favourite Books (2)
Prijzen
Misschien vindt je deze ook leuk
Gerelateerde auteurs
Statistieken
- Werken
- 2,678
- Ook door
- 86
- Leden
- 45,361
- Populariteit
- #358
- Waardering
- 3.8
- Besprekingen
- 492
- ISBNs
- 3,681
- Talen
- 42
- Favoriet
- 123
