Will Gompertz

Je weet niet wat je ziet is een boek over hoe kunstenaars ons helpen te zien waar we aan voorbijgaan. Dat belooft Will Gompertz ons en hij is directeur van de Barbican, een kunstcentrum in Londen. Ook was hij zeven jaar directeur van de Tate Gallery daar en is een toonaangevend kunstcriticus.

De achterliggende gedachte van dit boek is dat kunstenaars de zaken vaak anders zien dan u en ik en daar hun creaties bij scheppen. Gompertz wil een aantal van die kunstwerken en de denkwerelden van hun makers toelichten. Hij springt daarbij door de geschiedenis, dus hij staat stil bij de eigentijdse kunst van Jennifer Packer, maar ook bij Peter Paul Rubens en bij prehistorische Mexicaanse kunst. Dat zorgt voor een afwisselend boek met een heel scala van voor mij onbekende kunstenaars.

Gompertz maakte wat mij betreft een beetje een valse start. Ik ken de wolkenluchten van schilder John Constable en de bewering dat wolken in onze beleving altijd slecht nieuws geven, dat niemand wolken überhaupt ziet en dat we Constable nodig hebben om er bewust van te worden ging er bij mij niet in. Ik geniet van grote wolkenpartijen en uiteraard zijn wij hier verwend met Hollandse meesters die als geen ander het zwerk kunnen weergeven.

Gompertz moest dus in de herkansing maar hij herpakte zich voortreffelijk. De schilder Wassily Kandinski en zijn abstracte kunst kende ik ook maar ik was minder bekend van de invloed die de muziek van Arnold Schönberg op zijn schilderijen had. Gompertz heeft mij vervolgens helemaal als hij met een reeks mij totaal onbekende artiesten aan komt zetten.

Zo is daar de Japanse Yayoi Kusama. Die raakte als kind eens volledig over haar toeren van een bloemenpatroon waar zij toen in leek te verdrinken. Die ‘bad trip’ nam zij als uitgangspunt voor haar kunstwerken. Zo creëerde zij kamers met objecten met patronen die maar terug blijven komen in haar ‘infinity mirror rooms’. Zo probeert zij haar diepste angsten in bedwang te houden;

Alles kwam samen toen ze in 1965 haar Infinity Mirror Room – Phalli’s Field presenteerde: een 25 vierkante meter grote ruimte vol spiegels en penissen die met een polkadotsdoek bedekt zijn. Het combineert haar afkeer van seks met haar verontrustende, hallucinogene aanvallen. Ze grijpt haar slechte karma beet, onderwerpt het aan haar wil, neutraliseert het en neemt het in bezit.

Het feit dat Kusama zich in Japan vrijwillig heeft laten opnemen in een psychiatrische instelling in Tokio toont wel aan dat haar angsten en fobieën reëel zijn, maar het weerhoudt haar niet om door te werken en te exposeren.

Het zou te ver voeren om alle artiesten te bespreken maar er staan talloze prachtige verhalen in. De vroeg opgebrande Jean-Michel Basquiat en zijn rauwe kunst. Er staat een afbeelding van zijn schilderij Notary in het boek en dat zegt u en mij niets op het eerste gezicht. Dan lost Gompertz zijn belofte in, want hij neemt ons mee door het schilderij en de wereld van Basquiat en bij iedere zin moest ik het werk er weer bij pakken want ik had iets over het hoofd gezien. Mateloos fascinerend vind ik dat.

Dat geldt ook voor de silhouetten van Kara Walker. Op het eerste gezicht wat figuren in het zwart, bij nader inzien ziet u heel andere zaken dan u eerst dacht. Kijkt u maar eens goed naar het werk Gone: An Historical Romance of a Civil War as It Occured b’tween the Dusky Thighs of One Young Negress and her Heart.

Ook de Ghanese beeldhouwer El Anatsui verdient een aparte vermelding. Gompertz neemt ons mee in zijn denkwereld en El Anatsui bedacht wat je met een zak vol aluminium doppen kon doen die hij vond. Anatsui;

Ik zag de relatie van die doppen met de geschiedenis van Afrika. Toen de eerste Europeanen hier handel kwamen drijven, hadden ze rum bij zich die oorspronkelijk uit West-Indië kwam, daarna na Europa ging en uiteindelijk in Afrika belandde – de drie zijden van een driehoeksreis.

Hij zocht er meer doppen bij, veel meer zelfs en kwam onder meer met al die platgeslagen doppen tot het ontzagwekkende kunstwerk Earth’s Skin.

Ook het verhaal van Agnes Martin wil ik u niet onthouden. Ze woonde alleen op een bergtop in New Mexico, zonder stroom en stromend water. Ze wijdde veertig jaar van haar leven aan het tekenen van fijnmazige roosters op doeken van 190 x 190 cm. Voldeed een doek niet, en dat was bij 95 procent het geval, dan werd het verscheurd en weggegooid. Ze leed aan schizofrenie en verkeerde dus hele lange periodes in eenzaamheid. Ze was chronisch ziek, diep spiritueel, heel intelligent, sensitief en erg methodisch. Ze kon dagen tegenover een kale, bepleisterde muur zitten, wachtend tot de inspiratie kwam en dan begon ze te tekenen. Ieder vakje met de hand, en dat leidt dan tot bijvoorbeeld een werk als The Rose. Martin zag met gesloten ogen en het leidde tot ogenschijnlijk perfect symmetrische schilderijen die bij nadere bestudering onderbroken worden door menselijke imperfectie.

James Turrell kende ik ook niet en hij kijkt weer naar licht en hoe dat te gebruiken. Hij ziet het als artistiek materiaal en hier kunt u een impressie zien van zijn werk.

Gompertz schreef ook een prachtige introductie tot het werk van schilder Alice Neel toen ze zeventig jaar was;

Haar excentriciteit was even charmant als haar rol van ‘getikt lief dametje’ tijdens interviews…De knusse, genoeglijke omaatjesrol die ze in het openbaar speelde, was een façade waarachter een onverbiddelijke, gekwelde portretschilder schuilging die met een scherp intellect en de fascinatie van een psychiater op zoek was naar de onbewuste ziel.

Haar schilderij van twee oude vrienden van haar, The Soyer Brothers, is na Gompertz’ artikel mijn absolute favoriet uit dit boek. De lijst van artiesten die hij bespreekt is veel groter. Cy Twombly kwam ik al tegen in het boek Alles is gekleurd van Joost Zwagerman dat vergelijkbaar is met dit boek. Inpakartiest Christo, de schilders Peter Paul Rubens, Frida Kahlo, Fra Angelico, Edward Hopper, Paul Cézanne, Jean-Baptiste Chardin en Hilma af Klint komen voorbij en de absurde kunst van Eva Hesse wordt geduid. Ik had nooit gedacht dat ik mij wat kon voorstellen bij een werk als haar Ennead maar nu wel. En dan Paula Rego en Tracey Emin, twee kunstenaars die ik direct hoog heb zitten, maar daar had ik Gompertz wel even voor nodig.

Paula Rego en haar schilderijen waar een donkere ondertoon in zit, zoals in het werk The Dance. Leest u vooral het boek waarom. Tracey Emin maakte kunst van haar onopgemaakte bed. Dat kan iedereen denkt u maar de reden waarom, daar gaat het om. Ook de tent die ze opzette, met de titel Everyone I Have Ever Slept With, lijkt te eenvoudig. Ook daar gaat het om het verhaal erachter. Ze heeft in die tent de 102 namen aangebracht van iedereen met wie ze een bed deelde. Bewust provocerend, tot je bemerkt dat er, naast namen van minnaars, ook de naam van haar tweelingbroer en haar grootmoeder bij staan en van de twee foetussen die ze kwijtraakte na een slecht uitgevoerde abortus. Zo wordt het ineens een buitengewoon intiem kunstwerk.

Er is veel meer te vertellen maar een beetje kunstliefhebber gaat dit boek snel bestellen. Het is 300 pagina’s dik, er staan uiteraard afbeeldingen in van de besproken werken maar ik heb nog veel meer werken opgezocht en ik ben er nog wel even mee bezig. Dat zijn de mooiste boeken.

Ik heb wat links in dit artikel geplaatst naar andere pagina’s en het kan gebeuren dat een link verwijst naar een niet meer actieve pagina. Ik hoor dat graag van u en zal het herstellen waar mogelijk.

Vertaling; Jacques Meerman… (meer)

Sommige boeken zijn een belofte als je ze ziet liggen in de boekhandel. Ze beloven je wijsheid, inzicht of gewoon kennisoverdracht. Dat lijkt een open deur, maar kijk maar eens goed, de meeste boeken doen dat niet zo uitgesproken als bijvoorbeeld dit boek. Dat kan mijn kleine zusje ook, belooft je veel te leren over modene kunst en vooral waarom het kunst is. En volgens the Guardian zou de schrijver ook nog eens de beste leraar zijn "die je ooit hebt gehad". Ik weet niet hoe het met uw leraren gesteld is geweest (of nog is), maar de beste leraar is hij zeker niet.

Toen ik het boek ter hand nam, ging ik ervan uit dat dit boek eenvoudig uit kon leggen wat moderne kunst kunst maakt. Niet dat ik daar nu zo'n sterke behoefte aan had voor mijzelf, maar wel om het eventueel aan een kennis cadeau te doen waar ik nog wat discussies heb gehad over, jawel, het kunstgehalte van moderne (mn. abstracte) kunst. Dit zijn discussies waar ik nooit goed uitkom; het lukt maar niet goed om dezelfde ervaring over te dragen die ik heb gehad. Wellicht wat naief, maar een poging kan natuurlijk nooit kwaad.

Het gaat eigenlijk al meteen verkeerd in de inleiding. Hoewel hij terecht stelt dat waardering voor moderne kunst mede wordt gevoed door aanschouwing en kennis van onder andere kunstenaar en object, slaat hij kompleet de plank mis door te stellen dat alleen domoren het genie van genoemde kunstenaars ontkennen. Het domste wat je kunt zeggen is dat je iemand dom noemt omdat diegene niet hetzelfde ervaart, waardeert of dezelfde kennis heeft als jezelf hebt. Het nodigt eigenlijk al niet uit om verder te lezen omdat je misschien een genoemde kunstenaar niet kent. Of erger nog, dat als je vol spanning verder het boek leest en ondanks kennisoverdracht en uitleg nog steeds niet het genie van een kunstenaar inziet, jezelf als domoor zou moeten bestempelen. Hiermee diskwalificeerde het zich al meteen al cadeauboek.

Ik ben toch maar door gaan lezen en het boek leest aardig vlot weg. Wel begint de stijl al vrij snel te irriteren. Gompertz is zelf standup comedian geweest en heeft volgens eigen zeggen daarmee successen geboekt als het ging om uitleg van moderne kunst. Dat komt eigenlijk niet goed uit de verf in dit boek. Ergerlijk wordt het als hij verhalend wordt en voorvallen beschrijft, waarvan de schrijver ervan uitgaat dat het zo gebeurd had kunnen zijn en dan overgaat op uitleg en kennisoverdracht. Wat wil je nou? Een roman schrijven of leren hoe iets ontstaan is? Hij wil beide tegelijkertijd en schiet daarmee zijn doel voorbij.

Daarbij komt nog dat het boek schandalig weinig afbeeldingen heeft. Regelmatig kom je bij beschrijvingen van werken die hij als belangrijkste of eerste aanzet benoemt en die dan uitgebreid gaat beschrijven en becommentarieren. Maar die staan dan niet afgebeeld!!! Maar weer wel werken waar een enkele zin aan wordt besteed. Helemaal vreemd is het als de schrijver kleuren van een werk gaat beschrijven en er alleen een zwart wit afbeelding is weergegeven. En hoewel er al sites zijn met een overzicht van de meeste werken, moet je steeds je tablet erbij pakken om te kijken waar de schrijver het eigenlijk over heeft. De meest complete die ik heb gevonden is deze : http://www.pinterest.com/KunstLEV/dat-kan-mijn-kleine-zus-ook/

Goed, wat is het nou, een leerboek, een studie, een goede introductie voor de leek (of hulp voor liefhebbers als ik)? Geen van allen eigenlijk. Het is een persoonlijke visie van iemand die van kunst houdt en dat graag zou willen overbrengen maar daar eigenlijk toch niet in slaagt. Dat komt me bekend voor .... en waarom ben ik dan zo kritisch? Nou, omdat het boek om het in het Engels te zeggen 'presumptuous' is. Het is precies dat waar mensen die niet zoveel met moderne kunst op hebben, zo'n hekel aan hebben: neerbuigend, zelfingenomen, hautain, zelfgenoegzaam en aanmatigend. En dat is echt jammer.… (meer)

"Dat kan mijn kleine zusje ook" is een verhalende geschiedenis van de moderne kunst vanaf de impressionisten tot aan de kunst van na 2000. Het verhaal is redelijk onderhoudend, maar er zijn in mijn ogen twee grote bezwaren aan dit boek.
Het eerste bezwaar is dat de moderne kunst als een doorlopend verhaal wordt verteld waarin alleen de allerbelangrijkste kunstenaars (en dan vooral nog schilders) aan bod komen. Ik denk dat er tegelijkertijd veel kunstenaars zijn geweest die zich niet in een hokje lieten stoppen en vooral deden wat ze zelf interessant vonden.
Het tweede en grootste bezwaar is het geringe aantal illustraties in het boek. Er worden tal van schilderijen besproken zonder dat daar een illustratie van de te zien is.
Kortom, voor mensen die al aardig wat van moderne kunst weten is het een handzaam overzicht, maar voor de leek is het niet aanschouwend genoeg.… (meer)