Julien Green (1900–1998)

Dit magnum epos - ook letterlijk meer dan 800 bladzijden- van Julien Green is een bijzonder boek. Het voert de lezer mee naar Greens geliefde Zuiden in de eerste helft van de negentiende eeuw. De hoofdfiguur is een Engelse aristocrate die in Georgia en Virginia 'vrouw' wordt. Het wervelende amoureuze verhaal is echter niet meer dan een alibi voor de auteur om de grote thema's van zijn schrijverschap te ontwikkelen. Het ondraaglijke klimaat van het Zuiden is een voorbode van het drama dat zich ontwikkelt onder de permanente dreiging van de Amerikaanse burgeroorlog. In dit magnifiek beschreven decor schildert Green een wereld van tegenstellingen waarin blank en zwart, koude ratio en oncontroleerbare emotie, menselijke geest en dierlijke natuur, economie en magie, liefde en haat, twijfel en geloof een prominente tol spelen. Heilige huisjes van de door Noorden geschreven Amerikaanse geschiedenis worden omver geblazen. De lezer die dreigt te verdrinken in de vele plooien van het verhaal, blijft met heel vele vragen zitten. Een boek dat heel veel te denken geeft.… (meer)

Léviathan, verschenen in 1929, is een donker verhaal over gefrustreerde verlangens en geweld tegen de achtergrond van een beklemmende en vaak onuitgesproken dreiging. Julien Green wordt om die reden soms vergeleken met Franz Kafka; mij doet deze roman meer denken aan één van de sombere koningsdrama’s van Shakespeare. Zonder veel problemen herken je lady Macbeth in Mme Londe; een lady Macbeth weliswaar die de knoet zwaait in een Frans dorpscafé.

Green is duidelijk gefascineerd door het kwaad en is erg goed in het weergeven ervan. De scene bijvoorbeeld waarin Mme Grosgeorge (nog zo’n Shakespeariaans personage) haar zoon overhoort en hem, wanneer hij in de war raakt en niet kan antwoorden, met sadistisch genoegen in het gezicht slaat, is verschrikkelijk en hypnotiserend tegelijkertijd. Nauwelijks verteerbaar, maar zo goed geschreven, dat je niet anders kan dan doorlezen.

Overigens had ik Léviathan vijf sterren gegeven, ware het niet dat het einde van het boek mij minder aanspreekt. Vooral een kwestie, denk ik, van te hoog gespannen verwachtingen, na het meesterlijke eerste deel.

Tenslotte een citaat: S'il fallait se déplacer toutes les fois qu'on est malheureux, les compagnies de chemins de fer feraient fortune.… (meer)

Julien Green was een Amerikaans staatsburger die in het Frans schreef . In 1970 werd hij verkozen tot lid van de prestigieuze Acédémie Francaise. Zoals te vermoeden valt uit het bovenstaande, heeft de man een kleurrijke biografie. Geboren in 1900 in Parijs uit Amerikaanse ouders en overleden in 1998 in dat zelfde Parijs. In die achtennegentig jaar heeft hij zowel in de VS als in Frankrijk gewoond, tijdens beide wereldoorlogen gediend in het Franse en het Amerikaanse leger, en zich tweemaal bekeerd tot het katholicisme. Green was homoseksueel en is, naast zijn romans, vooral bekend geworden door zijn dagboeken (journals).

Moïra is het eerste boek dat ik van hem lees. Het is in essentie een klassiek verhaal dat zich afspeelt in de Verenigde Staten rond 1920. Joseph, een jongeman afkomstig van het platteland, gaat studeren aan de universiteit, maakt een paar vrienden en wat vijanden, raakt geobsedeerd door de adoptief dochter van zijn huisbazin en valt uiteindelijk voor haar charmes, waarna alles in een drama eindigt. Wat dit boek bijzonder maakt, is dan ook niet zo zeer de plot. Maar wat dan wel?

In ieder geval het sobere en kraakheldere Frans waarin Green schrijft, licht archaïserend met een overvloedig gebruik van de passé simple. Deze stijl maakt het boek transparant en makkelijk leesbaar en sluit in al zijn soberheid naadloos aan bij de donkere ondertoon van het verhaal.

Die ondertoon is bijzonder goed getroffen. Er hangt door heel het boek een sfeer van dreiging en noodlottigheid . Eigenlijk weet je al bij het lezen van de eerste bladzijde dat het niet goed kan aflopen. Dit komt vooral voort uit het karakter van de hoofdpersoon, wiens extreme en conflicterende gevoelens en overtuigingen niet anders dan tot een tragische ontknoping kunnen leiden. Julien Green heeft ooit over de Britten en Amerikanen gezegd dat het neuroten met rode wangen zijn (‘Anglosaxones. Des neurasthéniques aux joues roses’) en Jospeh lijkt daar een illustratie van.

Deze onvermijdelijkheid maakt van Moïra een roman, die maar moeilijk is weg te leggen. De lezer wordt aangetrokken door het naderende, slechte einde zoals iemand met hoogtevrees door de diepte onder hem. De spanning van het verhaal komt niet voort uit het schrikeffect van het onverwachte, maar uit de vraag hoe het mis gaat lopen, en bovendien, ergens blijft de hoop, tegen beter weten in, dat alles toch nog in orde komt.

Ook opvallend is de belangrijke rol die godsdienst speelt. Joseph is streng Protestant (calvinist waarschijnlijk) en leeft in een constante angst of hij bij de geredden of de verdoemden zal horen. Hij heeft een afkeer van alles wat met het lichaam te maken heeft inclusief dat van hem zelf. Deze houding lijkt misschien moeilijk invoelbaar, maar zoals alle goede schriivers weet Green de kloof tussen onze eigen ervaring en die van zijn personages te overbruggen. Uiteindelijk is dit strenge Protestantisme maar de aan tijd en plaats gebonden achtergrond, waarvoor zich de tijdloze thema’s van seks, geweld en religie afspelen.

Moïra is een geslaagde roman die mij nieuwsgierig heeft gemaakt naar andere werken van deze schrijver.… (meer)