Bas Heijne

Ik was in een vorige bespreking nogal hard voor Bas Heijne; zijn literatuurkritiek in het essayboek 'Echt zien' kon ik niet echt smaken. Maar deze bundel is andere koek: drie korte bijdragen (elk ongeveer 40 blz.) met telkens goed uitgewerkte beschouwingen over recente maatschappelijke tendenzen. Vooral het eerste essay, over het post-truth debat en het anti-intellectualisme, kon ik erg smaken; Heyne stipt daarin terecht aan dat we er teveel van uit gaan dat rationalisme een op zichzelf staande, hogere vorm van menszijn mogelijk maakt, terwijl we er blind voor blijven dat onze ratio altijd mee aangestuurd wordt door emotie. Het is dus niet zo vreemd dat die emotie in onze huidige, disruptieve wereld, weer de boventoon lijkt te voeren. Het is een knappe analyse, maar Heijne stopt spijtig genoeg bij mogelijke remedies, zoals een meer betrouwbare journalistiek, zonder dat verder uit te diepen.

Het tweede essay lijkt me het minste van de drie, met een kritiek op de lamentabele staat van het politieke liberalisme in Nederland; volgens Heijne is dat verworden tot een inhoudsloos pragmatisme dat geen antwoord heeft op het echte dilemma van onze tijd, namelijk de schrik voor ontmenselijking. Hij lijkt me hier teveel te focussen op het normale proces waarbij àlle beleidspartijen zich ‘kapot regeren’, niet alleen de liberalen; en hij verliest daarmee de nefaste impact van globalisering en vermarkting uit het oog.

In het derde en laatste essay maakt Heijne dat weer goed door voluit de crisis van het humanisme te fileren. Zijn betoog meandert van een mijmering over de ambivalentie van het begrip broederschap, naar een analyse van het ongezonde multiculturalisme debat, om uit te komen bij de houdbaarheid van de Verlichtingsidealen. Verrassend is zijn gloedvol slotpleidooi voor de christelijke Bergrede, die het humanisme fundeert op het op het spel zetten van het eigenbelang. Dit is een erg interessante bundel, geschreven nog voor het corona-tijdperk, maar nog altijd pertinent actueel.… (meer)

Sterke essays over het populisme, zonder dit te veroordelen, maar te proberen te begrijpen en verklaren. Het essay 'Enter mr. Frank Visser' verklaart overtuigend het succes van de rijdende rechter en geeft de mens weer hoop: als burgers maar gehoord worden en serieus worden genomen, dan is men bereid zich neer te leggen bij een oordeel. Het beste stuk vind ik 'Aan de onbekende god'. Die tekst stond op een altaar in het oude Athene en Paulus maakte er op een handige (populistische) wijze gebruik van om dat meteen te koppelen aan de God die hij kwam verkondigen. Het sterke was nu juist dat, naast alle Goden die de Grieken vereerden, men toch ruimte liet voor twijfel ... er was vast nog een God die men over het hoofd had gezien, laten we daar ook maar een altaar aan wijden.… (meer)

Deze elf toespraken door de bekende PvdA-politicus, tegenwoordig burgemeester van Amsterdam, gaan over het gevoel dat mensen hebben die er niet bij horen, allochtonen die vreemd genoeg minder wettelijke rechten hebben dan Friezen, het positieve aspect van migratie (tegen de leegloop van Nederland), de burgerschapsnorm die ook voor zittende burgers geldt, de intieme huiselijkheid van Van Randwijk, religie als bindende factor, de beschermende rol van de overheid als burgers wel of niet religieus willen leven, de geschiedenis van joden die zich wel aanpasten en toch niet werden geaccepteerd. Kortom: ergens bijhoren is de keuze van de meerderheid om anderen erbij te laten horen. Deze bundel bestrijkt een periode van acht jaar burgemeesterschap. Het is bepaald geen momentopname. Het geeft inzicht in de verbindende denkwijze van de man die burgemeester wil zijn van alle Amsterdammers. Dit boek is niet alleen voor Amsterdammers; Cohen is in zijn samenbindend denken een beetje de 'voorbeeldburgemeester' voor alle Nederlanders.… (meer)