Friedrich Hölderlin (1770–1843)

De grootste lyrische dichter uit de Duitse literatuur is ongetwijfeld Friedrich Hölderlin (1770-1843). Net als zijn klassieke tijdgenoten dweepte hij met het antieke ideaal van het goede, ware en schone. Gaandeweg werd hij zich steeds pijnlijker bewust van de kloof tussen die droom van harmonie met het goddelijke, en het reële lot van de mens. Het hymnische dichten wordt elegisch. Zijn laatste gedichten, geschreven vóór hij nog 40 jaar in waanzin leefde, getuigen van een gebroken bewustzijn op de drempel van de moderniteit. Hölderlins invloed op de moderne poëzie is nauwelijks te overschatten, zowel bij traditionele dichters als bij experimentele zoals Lucebert. Ook twintigste-eeuwse filosofen, van Heidegger tot Derrida, hebben een boontje voor hem. Deze bloemlezing geeft met een twintigtal gedichten in het Duits en in het Nederlands een behoorlijk beeld van zijn werk. Je vindt hier befaamde gedichten als 'Tot de Parcen', 'Hyperions lied van het noodlot', 'Toen ik een knaap was…', 'Empedocles', 'Heidelberg' en 'Halfweg het leven', één van de hoogtepunten van de Duitstalige poëzie.

De vertalers hebben de inhoud van de gedichten accuraat in hedendaags Nederlands weergegeven. Gezien de complexe zinsbouw en de filosofische diepgang van deze poëzie is dat op zich al een grote verdienste. In een aantal gevallen, zoals in de 9-delige elegie 'Brood en wijn' en het innig-weemoedige 'Als je van ver…' zijn ze er zelfs in geslaagd Hölderlins ritme en zijn onverwisselbare lyrische toon te behouden. Het gros van de vertalingen bevestigt echter de bekende uitspraak van Robert Frost: "Poetry is what gets lost in translation." De kracht van Hölderlins gedichten schuilt voor een belangrijk deel in de ongewone, op het klassieke Grieks geïnspireerde syntaxis, in de keuze van uitzonderlijke woorden, de afwisseling van toon en klankkleur. Daar blijft in deze vertaling, die om de betekenis te verhelderen vaak de zegging normaliseert, dikwijls weinig van over. Soms lijkt het alsof de denker Hölderlin van de dichter is gescheiden. Wie minder vertrouwd is met het Duits kan, naast deze versie als opstapje, het best de archaïserende, heel dicht bij het origineel blijvende vertaling van Ad den Besten uit 1988 gebruiken. Die uitgave bevat trouwens ook de broodnodige toelichtingen zonder welke Hölderlins poëzie met haar talloze verwijzingen naar de Griekse mythologie en geschiedenis haast onbegrijpelijk wordt. Het is jammer dat een op hoogstaande vulgarisatie gerichte uitgeverij daaraan geen aandacht heeft besteed. De boeiende inleiding op Hölderlins dichterleven vangt dat gemis niet op. Alle lof daarentegen verdienen de prachtige, erg toepasselijke illustraties, gekozen uit de 'Large Colour Prints' van Hölderlins tijdgenoot en visionaire evenknie William Blake. Ze worden beknopt maar uitstekend iconografisch geduid.… (meer)