Siri Hustvedt

Siri Hustvedt staat al langer bekend als een erg intellectualistische schrijfster. Haar romans boren doorgaans psychologisch erg diep in de menselijke ziel, ze staan bol van de wetenschappelijke, filosofische en literaire verwijzingen en ze bedt die meestal in in ingenieuze plots met voortdurende perspectief- en tijdwisselingen. De meeste van haar vorige romans kon ik erg smaken, en “Wat ik liefheb” en vooral “de geschiedenis van mijn zenuwen” vind ik van het beste dat de laatste decennia is verschenen. Met deze roman “De Vlammende Wereld” heb ik het wat moeilijker.

Het is absoluut een erg interessante roman zowel door de thematiek(en) als door de vorm. Om met dat laatste te beginnen: Hustvedt presenteert haar roman als een puzzel, waarbij ze getuigenissen, interviews, essays, brievenen (dagboek)notities afwisselt, door verschillende personages, maar het draait allemaal om Harriet Burden, een 60-jarige New Yorkse kunstenares die zich aan een bijzonder experiment heeft gewaagd. Burden is namelijk erg gefrustreerd over het feit dat vrouwen in de kunst nog altijd niet ernstig worden genomen, en laat daarom haar werk exposeren onder de naam van enkele jongere, mannelijke collega’s. U raadt het al: de arty farty-kunstwereld (die Hustvedt zelf goed kent) wordt erg te kijk gezet, maar tegelijk wordt ook de gender problematiek aangekaart.

Maar bovenal zet Hustvedt de problematiek centraal van de ‘persona’, de maskers waar achter elk van ons zich schuilt, en die de perceptie van anderen beïnvloedt. Dat is een problematiek die al een eeuw geleden door de Italiaanse schrijver Luigi Pirandello briljant aan de orde is gesteld, even later ook door de Portugees Pessoa (en diens heteroniemen), en die niks aan actualiteit heeft ingeboet; net als bij Pirandello en Pessoa geeft Hustvedt aan dat het bewuste gebruik van maskers en heteroniemen ook de persoonlijkheid zelf van de betrokkene beïnvloedt en daarmee zijn of haar eigen identiteit ingrijpend kan wijzigen of in verwarring brengen, wat op zijn beurt invloed heeft op de perceptie door anderen.

Ik wil maar zeggen: Hustvedt heeft echt wel veel in deze roman willen proppen, en vergt door de puzzelstructuur het uiterste van haar lezers. Tot op zekere hoogte slaagt ze zeker in haar opzet, want ze weet de aandacht gaande te houden. Maar ik heb één groot bezwaar: hoofdfiguur Harriet Burden wordt door Hustvedt opgevoerd als een erg gecompliceerd wezen, in diverse rollen (niet alleen als artieste, maar ook als echtgenote, moeder, dochter, grootmoeder, enzovoort), maar ze blijft ook na 450 bladzijden een ongrijpbaar wezen, in die mate zelfs dat je je als lezer afvraagt af of haar critici toch geen gelijk hebben als ze stellen dat ze een aanstellerige, neurotische en gestoorde figuur was. Daarmee voert Hustvedt haar these toch wel tot het uiterste door: namelijk dat perceptie, en dus ook zelfperceptie, alles is, inclusief zelfbedrog.

Het slothoofdstuk, dat via een nogal esoterisch personage de laatste dagen en de dood van Harriet beschrijft, lijkt te suggereren dat dat er allemaal niet toe doet, en dat elke mens – inclusief Harriet – ultiem getekend wordt door wat hij/zij nalaat. En wellicht is dat zo: elke mens, hoe normaal of excentriek ook, heeft recht op erkenning als uniek persoon, met zijn/haar sterktes en zwaktes, en iedereen laat een bepaalde “aura” na die blijft doorzinderen. Ik weet het, dat klinkt erg New Age-achtig, maar het is wel mooi beschreven. Maar of daar 450 bladzijden puzzelwerk voor nodig is? Vanwege het ongrijpbare is dit dus zeker niet Hustvedt’s beste roman, maar ze blijft één van de meest intrigerende schrijfsters van het moment… (meer)

Siri Hustvedt is van de interessantste schrijvers van het moment. Ik las al een aantal van haar romans, en was telkens behoorlijk onder de indruk. Ze is een heel erudiete, intellectualistische schrijfster, maar helemaal niet blasé, integendeel haar boodschap is meestal hoe weinig zekerheden we in het leven hebben en ook hoe weinig we, zelfs gewapend met de laatste wetenschappelijke inzichten, nog maar weten over wat er echt toe doet. Haar focus lag aanvankelijk op esthetiek en op de complexe verhoudingen tussen mensen, maar doorheen de jaren is ze uitdrukkelijk recente inzichten in de neuropsychologie en biologische wetenschappen gaan verwerken in haar romanwerk. Dat wordt ook weerspiegeld in dit essaybundel. Over het algemeen weet Hustvedt zowel academische als heel persoonlijke aspecten mooi in evenwicht te houden en erg leesbare stukjes af te leveren, waarbij ze voortdurend heen en weer springt tussen diverse disciplines. Maar ik moet zeggen dat de redelijk afstandelijke toon op de duur wat bevreemdend begon te werken. Veel van haar essays kwamen op een of andere manier ook al in haar vroeger prozawerk aan bod, en daar, in een lopend verhaal, kwamen ze duidelijk veel meer tot leven. Slotsom: voor wie het werk van Hustvedt nog niet kende is dit wellicht een aangename, zij het wat droge, kennismaking, voor de Hustvedt-liefhebbers voegt dit werk niet zoveel toe.… (meer)

Dit was voor een keer een iets mindere Hustvedt, maar dan nog blijft het aangename lectuur. Zoals de titel doet vermoeden spelen de relaties tussen mannen en vrouwen een vrij centrale rol in deze roman, maar zijn die mannen geen echte hoofdpersonages. Hustvedt laat Mia Fredericksen aan het woord, een 55-jarige docente literatuur die door haar man na 30 jaar huwelijk is verlaten voor een jong ding, en ze heeft het moeilijk om in het reine te komen met dat trauma. Na een instorting en een periode in de psychiatrie zoekt ze even haar heil in haar geboortestad in Minnesota, in het kringetje van weduwes rond haar moeder, die elk ook hun ervaringen hebben met mannen. En om de tijd te verdrijven geeft ze cursus aan een groepje tienermeisjes, waarin ze voor een stuk haar eigen puberale worstelingen herkent. Beide kringen en een boel nevenintriges zullen Mia uiteindelijk tot een vorm van loutering brengen.
Mia mijmert veel over de man-vrouw-verschillen (of het gebrek eraan), maar ze snijdt geregeld nog veel andere thema’s aan: het gruwelijke lot van ouder worden; de moeilijke sociale positie van pubers die een beetje ‘anders’ zijn; de subversieve kracht van erotiek; normaliteit en waanzin bij vrouwen in de overgang enz. Allemaal interessante psychologische thema’s, zoals in Hustvedt’s vorige romans, maar dit keer pakt de saus voor mij veel minder. Misschien omdat ik een man ben? (grapje) Ik vermoed dat het eerder aan de compositie ligt: Hustvedt laat een verwarde vrouw aan het woord, die op zoek is naar een nieuw evenwicht en dat maar broksgewijs terugvindt. Dat aarzelende karakter van die zoektocht weerspiegelt zich in de wispelturige opeenvolging van gebeurtenissen, intriges en stijlen, die af en toe wel briljant zijn, maar als geheel niet helemaal tot zijn recht komen, waardoor dit boek iets minder diep graaft en geladen is dan haar eerdere romans. Maar niet getreurd, Siri Hustvedt blijft een steengoede schrijfster!… (meer)