Daniel Kehlmann

Waarom een 350-bladzijden tellende roman de titel van een personage geven, als dat personage zelf maar in beperkte mate in je verhaal voorkomt? Als ik de reacties van veel lezers zie, dan is dat een vraag die nog wel geopperd is. Tijl Uilenspiegel is in de Lage Landen en Duitsland een bekend figuur, het personage figureert als plaaggeest in tal van volkslegendes die teruggaan op de 14de eeuw. Door de Belgische schrijver Charles De Coster (1827-1879) werd hij gesitueerd in de opstand van de Nederlanden tegen de Spaanse koning Filips II, in de tweede helft van de 16de eeuw dus. Als je aan Kehlmann’s boek begint, verwacht je dus dat de auteur daar op voortbouwt. Maar de eerste verrassing is dat Kehlmann Uilenspiegel midden in de Dertigjarige oorlog plaatst, de eindeloze opeenvolging van veldslagen, belegeringen en verwoestingen die het bonte lappendeken dat de Duitse landen in de eerste helft van de 17de eeuw waren, teisterden. Het is misschien van Bertold Brecht’s Mutter Courage geleden dat de gruwel van die periode nog zo dramatisch in beeld werd gebracht, en dat is zeker de eerste verdienste van deze roman.
Maar hoe zit dat nu met Uilenspiegel? Kehlmann heeft zijn verhaal episodisch opgebouwd: hij springt over en weer doorheen de tijd, en verandert gedurig van vertelperspectief. Bij dat alles is Uilenspiegel zeker het verbindend element, en het langste hoofdstuk, over de jeugd van Tijl, is ronduit vertederend. Maar daarna lijkt hij ons voortdurend te ontglippen en duikt hij soms maar zijdelings op. Zijn optreden is telkens wel genoeg om een verschuivend aspect van zijn karakter in de verf te zetten: aanvankelijk is hij een pure plaaggeest, een kunstjesmaker die anderen te kijk zet, maar geleidelijk evolueert hij tot een ontmaskeraar van de menselijke grootheidswaanzin van de illusies waarop ons bestaan gevestigd is. Vooral de manier waarop hij de grote katholieke geleerde Kircher, met zijn op magie gebaseerde aura van wetenschappelijkheid, te kijk zet, is sterk.
Het is zoals gezegd, één van de weinige keren dat Uilenspiegel echt op de voorgrond treedt in dit boek. Het is alsof Kehlmann vooral het schimmige karakter van de Uilenspiegel-figuur in de verf wilde zetten, en daar is hij dus zeker in geslaagd. Enig nadeel daarvan is dan natuurlijk dat het personage de roman niet echt draagt, of toch niet in de mate dat ze verwacht hadden. Toch knap gedaan van Kehlmann.… (meer)

F is eigenlijk meer een vierluik dan een enkele roman. Vader en de drie zonen worden ieder apart beschreven. Alle vier zitten ze vast in een leven dat ze eigenlijk niet willen leiden zoals ze dat doen en alleen de vader ontworsteld zich daar abrupt aan na een hypnose sessie. Overigens ten koste van de drie zonen. Deze drie zonen (een tweeling en halfbroer) lukt dat echter niet en je krijgt bij ieder van hen een beklemmend gevoel van vast zitten en niet kunnen en weten te ontsnappen. "Je kunt leven zonder te leven" zegt de vader in het slothoofdstuk tegen zijn kleindochter en dat is precies wat zijn zonen doen.
F staat voor Fatum en het lot lijkt voor de vader uiteindelijk essentieel "Maar toeval is machtig, en opeens krijg je een lot dat nooit voor jou was bestemd, een of ander toevallig lot. Zoiets gebeurt snel." Vast zitten in het niet leven is daarmee niet een eigen keus, maar de vader lijkt daarmee in tegenspraak, die is wel ontsnapt.
Het boek heeft soms grappige en interessante wendingen en vondsten. Toch leest het niet altijd even vlot en er zijn passages bij waarbij je je afvraagt waarom dat beschreven wordt. Toch de moeite waard om boek als geheel te lezen.… (meer)