Walter Russell Mead

“Le modèle anglo-saxon n’est pas le nôtre”, aldus Jacques Chirac tijdens een toespraak tot het Franse volk. Dit boek is dan ook niet voor hem en zijn geestesgenoten geschreven. Het probeert niet alleen een antwoord te geven op de vraag wat dat dekselse model eigenlijk is, maar vooral waarom het zo succesvol is gebleken. Want, verontschuldigt zich de schrijver, het is bijna vulgair om het te zeggen, maar de Engelstalige landen hebben de laatste 400 jaar in alle grote conflicten aan het langste eind getrokken. Deze gêne belet Mead overigens niet dezelfde stelling nog een paar maal te herhalen en soms is daarbij de nauwelijks onderdrukte juichstemming wat ergerlijk, vooral als ook de laatste schijn van objectiviteit overboord wordt gegooid wanneer hij, refererend aan de Angelsaksische wereld, het heeft over “wij” en “ons”. Desondanks, het feit blijft, de vraag is gewettigd en de antwoorden die Mead aanreikt, zijn het overdenken waard.

Overigens is hij niet blind voor de fouten van de Engelstalige landen. Ook hun tegenstanders –een kleurrijk gezelschap van Franse koningen, Duitse tirannen, progressieve intellectuelen en Moslim fundamentalisten- komen aan het woord. Zo citeert hij met voelbaar genoegen het lijstje waaruit gezagsdragers uit de voormalige DDR ter inspiratie konden putten om de gehate Britten te beschrijven: “paralytic sycophants, effete betrayers of humanity, carrion-eating servile imitators, arch-cowards and collaborators.” Vooral die kadaver etende, kruiperige na-apers spreken me wel aan en ik houd ze achter de hand om ooit, op een gepast ogenblik, in een conversatie te gebruiken.

Mead voert de onstuitbare economische opkomst van Engeland vanaf de zeventiende eeuw terug op een gelukkige samenloop van omstandigheden: een goede geografische ligging beschermd voor invasies, het juiste staatsbestel –los genoeg om ruimte te bieden aan individuele ontplooiing, maar sterk genoeg om het land bijeen te houden- en de juiste grootte. Deze economische opgang vertaalde zich ook in militaire macht. Een combinatie van overwicht op zee en een strategie van “balance of power”, waarbij potentiële tegenstrevers werden geneutraliseerd door het aangaan van bondgenootschappen, leidde tot een steeds groter wordende invloed, eerst voor Groot-Brittannië en later voor de Verenigde Staten.

Maar de schrijver ziet ook een belangrijke rol weggelegd voor religie: een stabiliserende factor tijdens de dramatische transformatie naar een kapitalistische samenleving, maar zelf ook een drijvende kracht achter deze veranderingen. Het religieus compromis dat in de Engelstalige wereld werd gevonden tussen traditie, rede en geloof zou het best geschikt zijn om deze dubbele rol voor zijn rekening te nemen. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld Frankrijk waar eerst een verstikkend katholicisme en later een doorgeslagen rationalisme (denk aan de Franse Revolutie) een rem zette op de ontwikkeling van een duurzame liberaal-kapitalistische samenleving (zeg maar, “le modèle anglo-saxon”).

In het laatste deel van "God and Gold" waagt Mead zich aan bespiegelingen over de essentie van het kapitalisme, de overeenkomsten tussen de monotheïstische godsdiensten, het belang van utopieën en de toekomst van de Engelstalige wereld. Niet oninteressant, maar soms rammelt de argumentatie en geregeld neemt hij teveel hooi op de vork. Misschien had hij zich, naar goed Angelsaksisch gebruik, beter bij de feiten gehouden en alle hoogdravende theorie overgelaten aan zijn continentale collega’s. “Just the facts ma’am.” Meer moet dat niet zijn.… (meer)