Johan van Merriënboer

Oppervlakkig geoordeeld levert deze biografie een beeld van een vooruitstrevend jurist (lid van de Cornhertliga !) die, gedurende zijn politieke loopbaan, verwordt tot een ordinaire fatsoensrakker. Deels is dat nog waar ook: zijn rigide standpunten ten aanzien van abortus en andere ethisch aandoende onderwerpen staan in schril contrast met de meningen die hij in het begin van zijn carrière voor zijn rekening nam. Met betrekking tot dit laatste valt bij voorbeeld te denken aan zijn inspanningen tijdens het kabinet Biesheuvel ter verbetering van de rechtspositie van gedetineerden, verdachten, huurders, militairen en werknemers; velen zullen vergeten zijn dat Van Agt aan de basis heeft gestaan van het huidige Nederlandse drugsbeleid.

Dat is één facet van ’s mans leven. Het andere, dat van politiek leider (CDA) en premier laat een totaal andere persoon zien. Zij die zich de periode van de zeventiger jaren nog vers in het geheugen hebben zullen zich de strijd tussen Van Agt en progressief Nederland zeker nog kunnen herinneren en zullen in dit boek weinig nieuwe feiten vinden.
Ontluisterend is het om weer te lezen hoe een man met grote intellectuele gaven zijn inzichten volledig ondergeschikt maakt aan zijn streven naar macht en aanzien. Dat politiek vaak uitmondt in banaal machtsstreven omwille van die macht wordt in dit boek nog eens fijntjes uit de doeken gedaan.
Dat de polarisatiepolitiek van destijds heeft bijgedragen aan deze persoonlijke inflatie is zeker een feit doch dat neemt niet weg dat er wel een ander antwoord gegeven kon worden dan alleen maar botte machtspolitieke spelletjes. Voor het oog van de lezer ontrolt zich het beeld van een verwend jongetje, over het paard getild, zelfingenomen en verregaand arrogant die, toen zijn kunstjes niet meer lukten zich doodleuk ziek meldde en kort na de verkiezingen –waarin hij als lijsttrekker fungeerde (!)- zich van de landelijke politiek afkeerde.
Dit alles gecombineerd met zijn ironie en relativeringsvermogen maakt hem tot een persoon die bij velen weerstand heeft opgeroepen doch die –volgens Den Uyl- weinig echte vijanden heeft gemaakt. (misschien Kon.Beatrix, die hij intern aanduidde als “het meisje van Huis ten Bosch”)
Nu hij ‘op jaren’ is gekomen wordt de afstand tot zijn in dit boek beschreven leven groter; zijn inspanningen voor de Palestijnse zaak trekken nu de aandacht en bieden hem ook de mogelijkheid in de belangstelling te staan, een omstandigheid die zijn ijdelheid blijft strelen.

Een vergelijking met de onlangs verschenen biografie van J. den Uyl ligt voor de hand temeer daar beide boeken in zekere zin verlengstukken van elkaar zijn waardoor politieke gebeurtenissen toch wat extra diepte krijgen. Te denken valt aan de treinkapingen en b.v. ook aan de Lockheedaffaire. De wijze van benadering door beide politici is treffend en geeft een goed beeld van de verschillende persoonlijkheden van beide mannen. Het meest opvallend is echter de gedrevenheid van Den Uyl en de remmende en ontregelende invloed die Van Agt daarop wenste te hebben en daar vervolgens in veel gevallen in slaagde. (!)
Wat dat betreft had het CDA in die jaren geen beter leider kunnen hebben dan Van Agt: uiteindelijk zijn de hervormingen die door het kabinet Den Uyl waren aangekondigd op een effectieve doch niet altijd fraaie wijze om zeep geholpen. Wat dat betreft geeft het optreden van Van Agt voeding aan de stelling dat christen-democraten, wanneer zij met links regeren, op de rem trappen en in het geval rechts hun partner is, zij de meer progressiever kaart spelen.

Uiteindelijk biedt dit boek een fraai beeld van de periode waarin Van Agt figureerde, of de persoon écht beschreven kon worden is een vraag die na lezing wel steeds blijft rondzingen. Wat dat betreft zou het wel eens kunnen zijn dat ’s mans ijdelheid het van waarheidsvinding heeft kunnen winnen en de lezer moet maar hopen dat de medewerkers van het Centrum voor parlementaire Geschiedenis van de Radboud Universiteit daar altijd alert op zijn geweest.
In het voorwoord maken zij overigens gewag van hun dilemma: ‘kan met medewerking van de hoofdpersoon een goede biografie worden geschreven ?’
Zelf heb ik wat reserves bij deze –overigens goed geschreven en gedocumenteerde- biografie.… (meer)