Adam Michnik

Uit de belegerde stad is een door Paul Scheffer mooi ingeleide en door hem en vertaler Gerard Rasch samengestelde verzameling van essays die Michnik schreef tijdens en over zijn strijd voor democratie en zelfbeschikkingsrecht in het communistische Polen.

Z’n essays handelen overwegend over de Poolse strijd voor onafhankelijkheid, maar de vragen die Michnik stelt zijn universeel. Michnik gaat voorzichtig te werk. Hij hoedt zich voor al te absolute standpunten, voor het zwart-witdenken dat eigen is aan een dictatuur.

In z’n essay Luizen en engelen (een reactie op het essay Traktaat over luizen van Piotr Wierzbicki) geeft hij een beschrijving van drie mogelijke perspectieven om de werkelijkheid te bekijken: het standpunt van de actieve opposant, het standpunt van de observerende intellectueel en dat van de moralist. Wanneer één standpunt de overhand krijgt in het denken dreigt men een wezenlijk deel van de werkelijkheid uit het oog verliezen.

Verder lezend door z’n essays merken we dat deze drie perspectieven hem nooit verlaten. Deze oefening in zelfbeheersing en het besef van de dubbelzinnigheid van het menselijke lot, stellen hem in staat om begrip op te brengen voor het handelen van zowel de geknechten als van de onderdrukkers, waarbij hij vooral geïnteresseerd is in de complexiteit van individuele motieven en gezichtspunten.

Zowel in z’n beschouwingen over Thomas Mann in Het schelden van Don Quichot, als in Een correspondentie halverwege de eeuw, over Czeslaw Milosz, beschrijft hij op een gevoelige manier de worstelingen en de machteloosheid van beide intellectuelen wanneer ze zich geconfronteerd zien met een totalitaire ideologie.

Een heel mooie en boeiende bundel, maar met name deze laatste twee vermelde essays vind ik ware pareltjes.… (meer)