Ian Morris (1) (1960–)

Dit is nog maar eens een boek (baksteen dik) over “the Great Divergence”, het debat over hoe het komt dat het Westen zo’n voorsprong heeft behaald in de menselijke geschiedenis dat het de hele wereld is gaan domineren. Archeoloog Ian Morris is niet de eerste de beste, met een standplaats aan Stanford University (California), en een hele reputatie op het vlak van Westerse antieke geschiedenis. Het is dan ook een boude onderneming om dit heikele vraagstuk, waar al zovele anderen hun tanden op stuk gebeten hebben, aan te durven. Te oordelen naar zijn bibliografie en naar de noten heeft hij dat niet op 1-2-3 gedaan: dit dikke boek is gebaseerd op een karrevracht aan lectuur en elke bewering wordt zoals dat hoort met referenties onderbouwd.

De visie van Morris op de Divergence-kwestie is dat geografisch toeval bepalend was voor de (tijdelijke) dominantie van het Westen: omdat het als periferisch gebied in de late Middeleeuwen zijn achterstand op de veel rijkere Islamitische wereld (volgens hem toen het kerngebied van het Westen) kon goedmaken, en omdat het door de Atlantische Oceaan veel gemakkelijker toegang kreeg tot een enorm expansief gebied (de Nieuwe Wereld) met enorme rijkdommen. Ik formuleer het nu wat kort door de bocht maar volgens Morris doet al de rest er eigenlijk niet toe. Het Oosten (voor hem uitsluitend beperkt tot China) had evenzeer tot dominantie kunnen komen, maar het werd veel minder door de geografie uitgedaagd om zichzelf te overstijgen.

De grote sterktes van dit werk zijn Morris’ eigen systematische aanpak, met zelfs een poging om tot een meetbare vergelijking van menselijke culturen te komen, en het toch leesbaar, verhalende karakter van deze (bijna) heel de wereld omspannende geschiedenis. Zijn grote zwaktes zijn dan weer een erg negatieve visie op wat de mensheid drijft, een betwistbare invulling van wat de begrippen ‘Oost’ en ‘West’ dekken en een geografisch determinisme dat vooral de culturele factor in de menselijke geschiedenis onderwaardeert. Voor een uitgebreide bespreking van die sterke en zwakke kanten, zie mijn review in mijn Senseofhistory-account op Goodreads, zie https://www.goodreads.com/review/show/900953925… (meer)