Jelle Noorman

Lange tijd heb ik het niet aangedurfd om Geen tijd voor Proust te lezen. Telkens weer nam ik het boek ter hand, maar wist ik bij voorbaat al dat ik er eigenlijk te moe voor was, of dat de me nog resterende uren van de dag, voor ik zou gaan slapen, te klein in aantal waren om me toe te laten om voldoende ver in het boek te kunnen vorderen, om me voor het slapen gaan midden in het verhaal te weten, in plaats van opnieuw niet meer dan een willekeurig iemand te zijn die aan het raam verlangend naar binnen stond te staren.

Daar kwam nog bij dat ik een hekel dacht te moeten hebben aan het boek. In een voorpublicatie had ik gezien dat Noorman zijn eigen woorden – vast een of ander simpel liefdesverhaaltje – gretig omwikkelde met citaten van Proust zelf. Zo kon ik ook wel debuteren, dacht ik. Wat een gemakzucht! Nee, dan herlees ik liever Proust zelf … Ik schrapte het boek meteen van mijn boodschappenlijstje.

Maar toen het enkele weken later bij de aanwinsten in de bibliotheek lag, raakte ik – in het boek bladerend om mijn onverschilligheid te rechtvaardigen – toch voldoende geïntrigeerd. De auteursfoto van Jelle Noorman toonde me de grijze haren van een Hertmans of een Sebald. En mijn verontwaardiging over de gemakzucht van de zoveelste debuterende jongeling kon ik zo wel opbergen. Nee, het was goed mogelijk dat deze schrijver Proust echt had gelezen …

Bij mijn eerste poging om het eerste hoofdstuk te lezen, wist ik meteen dat dit een bijzonder boek kon worden. Het was nu wachten op het juiste moment. Ik moest hier tijd voor vrijmaken, of tenminste bereid zijn om die tijd te vinden. In afwachting las ik andere boeken, boeken waarvan ik wist dat ze minder betrokkenheid van me zouden vragen, boeken die op de achtergrond konden en zouden blijven: ik las Graham Greene, Teffi, de laatste Paris Review, de laatste Parelduiker, … Maar al die tijd lag Geen tijd voor Proust zelfzeker te wachten. Een aantal maal begon ik opnieuw aan het eerste hoofdstuk, maar telkens was het nog te vroeg, of reeds te laat. Ik wist toen al dat ik het boek ook zou kopen, als ik ooit eens de tijd zou vinden om naar de boekhandel te gaan.

Wat het boek en ik uiteindelijk nodig hadden, was – het hoeft niet eens te verrassen – een treinrit. En zoals de prenten van het landschap, zo flitsten nu ook de bladzijden voorbij. Eerst de lange inleiding, – je kan het boek die eerste 70 pagina’s eigenlijk nog geen roman noemen: het is een synthese van enkele inzichten die Proust had en beschreef in zijn werken, niet enkel in Op zoek naar de verloren tijd – en lang niet zo vrijblijvend of oppervlakkig als het Proust-boek van Alain de Botton – het is bijna een betoog om de blijvende en universele waarde van enkele van Prousts inzichten aan te tonen.

Natuurlijk volgt er daarna een Madeleine-moment, maar in plaats van daar – zoals gevreesd – iets klef en zeemzoet van te maken, slaagt Noorman er in om de relevantie te behouden. De herinnerde liefdesgeschiedenis – doorspekt met bloeiende meisjes, een Mme Verdurin en zelfs een heuse Charlus -, die zoveel vlotter doorleest dan de filosofische bespiegelingen, staan de lezer toe om – net zoals dat ook bij Proust het geval is – weg te mijmeren, waardoor ik me geheel ondergedompeld voelde in een kolkend tijdsbad waarin zowel het verhaal van Proust, als dat van Noorman, als dat van Noormans Claire, als dat van mijn eigen Claire/Odette/Gilberte/Albertine, als dat van mijn eigen lezen en herlezen van Proust, als … enzoverder enzoverder één dampende maalstroom van gedachten en gevoelens en herinneringen en inzichten werd. Ik merkte, tijdens het eten of tijdens het tuinieren (en merk dat eigenlijk nog steeds, hoewel het nu alweer enkele dagen geleden is dat ik het boek heb uitgelezen, en alweer enige tijd in een ander boek aan het ploeteren ben), dat ik het boek ook nadat ik het aan de kant had gelegd, nog steeds aan het lezen was.

En dan moest Noormans troefkaart eigenlijk nog komen: Antoine, de student/portier die Prousts inzichten rijmt met de kwantumfysica, of omgekeerd … Het lijkt aanvankelijk vergezocht, en ik heb er het raden naar of Noormans beschrijvingen van wat de kwantumfysica naar voor schuift correct is, en hier en daar scheelt het niet veel of Proust wordt Asimoviaanse ‘krachten’ toegeschreven, maar de koppeling van Op zoek naar de verloren tijd aan de kwantumfysica is – ik kan er niet onderuit – een verrijking. Ik betrapte mezelf er op dat ik, lezend in de zetel, boven me uit steeg – niet zozeer spiritueel, hallucinatorisch of religieus, maar als een gedachte-experiment, en een beetje zoals ik me voorstel dat je een de leek boven het hoofd gaande wiskundige vergelijking oplost. In de woorden van Proust bleek die hele kwantumfysica plots heel even begrijpbaar en zelfs hanteerbaar, en dus was – heel even (en dat schijnt voldoende …) – alles mogelijk …… (meer)

Voor wie binnenkort opnieuw naar Frankrijk vertrekt en dat zijn er velen onder jullie is dit het uitgelezen boek om dicht van de ziel van het land te komen. Mijn Frankrijk is cultuurhistoricus Noormans' hoogsteigen abecedarium van een eigenzinnig land. In 59 korte schetsen geeft Noorman op een toegankelijke wijze informatie prijs over zowel land, cultuur, literatuur, sanitair, eetgewoonten, politiek enz. Bijwijlen hilarische, herkenbare en confronterende literatuur die de reisgids en het reisverhaal in diepte overtreft.… (meer)