Lynne Olson

Dit boek is een politieke geschiedenis, gebaseerd op o.a. correspondentie, dagboeken en gesprekken van en met de betrokkenen en met de mensen die hen na stonden.
De rebellen in kwestie waren een klein aantal Lagerhuisleden, Tories, die op een enkeling na allemaal hadden gevochten in de Eerste Wereldoorlog. Zij waren furieuze tegenstanders van Chamberlains appeasement-politiek en zagen tot hun ontzetting gebeuren dat dezelfde generatie (inmiddels oude) mannen, die hen in 1914 de loopgraven in had gestuurd, met déze politiek het land opnieuw in de oorlog zou storten.
Op spannende wijze en met veel oog voor de (soms tragische) menselijke kant vertelt Olson hoe ze uiteindelijk in mei 1940, drie dagen voordat Hitler Nederland binnenviel, zeer nipt Chamberlain ten val en Churchill aan de macht wisten te brengen, waardoor de tegenbeweging in gang gezet kon worden die Hitler en zijn rijk vijf jaar later zou doen ondergaan.
Daarbij wordt het positieve beeld van Chamberlain, zoals ik dat recentelijk nog tegenkwam bij Sebastian Haffner (in: Churchill, 1967/2002) en Renate Rubinstein (in: Overgangscursus, 1990) volkomen vergruizeld. Die welwillende en vreedzame man die alles probeerde om oorlog te voorkomen was in feite een ‘sulking’ ijdeltuit die de bewapening volstrekt had laten versloffen, een tiran die er niet voor terugschrok om via zijn ondergeschikten de pers te breidelen en de carrières van hen die zich tegen hem keerden te breken.
Bij het hoofdverhaal zijn er mooie zijlijnen: het Engelse kostschoolsysteem, dat de jongetjes eerst brak en daarna weer opbouwde; de merkwaardige Anthony Eden en het nog merkwaardiger vertrouwen dat iedereen maar in Anthony Eden bleef stellen; het jongetje Churchill dat zich niet liet breken (“Never give in!”) en dus later in zijn leven, dat wel, alle schoolkennis moest bijspijkeren; het Engelse parlementaire systeem, met zijn Chief Whip en “onderwhippen” die de discipline en de schrik er goed in hielden bij de partijleden in het parlement; de moedige allereerste rebel, die in mei 1940 sneuvelde (Ronald Cartland, broer van de “romance writer” Barbara van wie in diezelfde maand nog een broer eveneens in Frankrijk sneuvelde); de rebelse vrouw die rücksichtslos van haar Lagerhuiszetel afgeholpen werd, met vrouwen kon je dat doen, die werden dan zelfs door hun politieke vrienden in de steek gelaten (Duchess of Atholl); de rebel (Harold Macmillan) wiens geliefde vrouw “in the open” een levenslange relatie aanging met een politieke vriend en belangrijk mederebel; de rebel (Leo Amery) aan wiens zoon na de oorlog de doodstraf wegens landverraad werd voltrokken. Etc. etc.

Tijdens lezing schoten me meermalen de regels van Leo Vroman te binnen: “Kom vanavond met verhalen / hoe de oorlog is verdwenen, / en herhaal ze honderd malen: / alle malen zal ik wenen.”
Dit prachtige boek is zo’n verhaal.… (meer)