Michael Ondaatje

Ondaatje’s schrijfstijl heeft iets meeslepend, iets betoverend dat je meteen in het verhaal trekt en niet loslaat. Let wel, het is geen vuurwerk waarmee hij je verleidt, maar eerder een tastend zoeken naar een mysterieus verleden. Met andere woorden, we zitten hier weer bij het thema van Tijd-herinnering-geheugen dat Ondaatje ook al bespeelde in The English Patient. Daar was het een zwaargewonde man die zich maar heel geleidelijk herinnert wie hij nu precies weer was. En ook hier in Blindganger/War Light voert hij een man ten tonele die op zoek is naar de waarheid over zijn traumatisch verleden, en al vertellend ons mee betrekt in dat ontluisterend puzzelwerk.
Ik ga het verhaal hier niet uit de doeken doen, dat zou de leespret bederven. Maar de kern ervan is wel dat de 14-jarige Nathaniel in 1945, onmiddellijk na de oorlog dus, door zijn moeder en vader werd achtergelaten en toevertrouwd aan de hoede van een vreemd gezelschap mannen en vrouwen. De vader zelf verdwijnt onmiddellijk uit beeld, maar de moeder zal de hele roman door als een schim over de jonge Nathaniel blijven hangen. Want er is iets mysterieus aan de hand met die moeder en met dat gezelschap ‘hoeders’, iets dat duidelijk verbonden is met de voorbije oorlog en met vormen van spionage en van semi-legale activiteiten.
Zeker in het eerste deel weet Ondaatje uitstekend die unheimliche sfeer op te wekken van duister tasten in de krochten van het verleden, een peilen van geheimen die nooit helemaal worden gelicht. In die zin blijft de roman de hele tijd door iets onbestemds en vaag hebben, zoals het kijken bij gedempt licht, en dat is niet toevallig een verwijzing naar de Engelse titel van dit boek, Warlight (toen alle lampen afgedekt moesten worden). Hij verbindt dat ook met een coming-of-age verhaal, waarbij je als lezer meegezogen wordt in het labyrint. Vrij snel had ik het gevoel dat ik dit soort verhaal al eens eerder las, verschillende keren zelfs, en plots viel me de naam Patrick Modiano te binnen: ook bij hem krijgen we voortdurend protagonisten voorgeschoteld die graven in hun verleden, krampachtig in het duister tastend, met een zelfde aura van mysterie en nostalgie. Ook Modiano weet je daarin mee te trekken, en ook bij hem blijf je op het einde met onbeantwoorde vragen zitten (trouwens een reden waarom vele mensen juist niet van Modiano houden).
Maar net hier zit het verschil met Ondaatje: hij brengt wél antwoorden aan, tenminste toch gedeeltelijk. In het tweede deel van ‘Blindganger/WarLight’ zien we immers de oudere Nathaniel de puzzelstukken bijeen leggen en krijgen we geleidelijk een beetje inzicht in wat er precies aan de hand was met zijn moeder. Ook niet helemaal, want voor mij slaagt Ondaatje en de vertellende Nathaniel er niet in het mysterie van zijn moeder helemaal open te leggen: het blijft onduidelijk waarom ze de keuze maakte voor een geheim leven, grotendeels ten koste van haar kinderen. Voor mij was dit deel toch net iets te uitleggerig om nog te kunnen bekoren. Ook de verrassende wending op het einde was er voor mij teveel aan, alsof Ondaatje toch wel heel expliciet wil meegeven dat niks is, wat het schijnt.
Dit is een mooie roman, zonder twijfel, goed gecomponeerd en zoals gezegd bijwijlen erg meeslepend, met knappe passages. Maar Ondaatje heeft er net iets te veel een spionageroman van willen maken. Geef mij dan maar de onbestemde, veel diffusere, maar meer uitgepuurde benadering van Modiano.… (meer)

Nathaniel en zijn oudere zus Rachel worden vlak na de tweede wereldoorlog achtergelaten in Londen, terwijl hun ouders naar Singapore gaan. Een tot dan toe wat schimmige huisgenoot, met de bijnaam "de mot", zal op de 2 tieners passen. Als Nathaniel later op deze episode terugkijkt is deze omgeven door raadselen: wie was de mot eigenlijk precies? En wat deden al zijn schimmige vrienden in hun huis? En waar was zijn moeder? Want al snel ontdekken de 2 tieners haar hutkoffer, die ze zorgvuldig had ingepakt voor de reis naar Singapore, in de kelder. Het is ook een avontuurlijke periode, waarin Nathaniel voor het eerst bijbaantjes heeft, een meisje ontmoet, en 's nachts met "de schicht", een ander wazig figuur uit de kring van de mot, in een oude mosselboot over de kanalen van Londen vaart met illegaal geïmporteerde windhonden.

Jaren later, als Nathaniel bij de geheime dienst werkt en toegang heeft tot geclassificeerde documenten, reconstrueert hij de "waarheid" rondom zijn moeder. Hij heeft slechts enkele feiten in handen, zijn moeder is inmiddels dood, en veel documenten zijn vernietigd. Er ontstaat een verhaal van hoe het gegaan zou kunnen zijn. Of dat ook echt zo is, blijft in het midden.

Hoewel de premisse van dit verhaal lijkt te duiden op een spannend boek, of een soort spionage-thriller is dat zeker niet de juiste beschrijving van dit boek. Eerder is het wat filosofisch van aard en draait het om de vraag: hoe goed kan je een ander echt kennen? En wie ben je eigenlijk zelf, binnen die ommuurde tuin? Het verhaal oefende een vreemde aantrekkingskracht op mij uit, bijna als een droom waarnaar je steeds wil terugkeren, waarschijnlijk door de wat fragmentarische manier van schrijven waarbij Ondaatje heel sterke beelden neerzet. Ik vind het erg mooi, maar zou het tegelijk niet meteen aan iedereen aanbevelen; je moet hier echt van houden.… (meer)