Paul van Ostaijen (1896–1928)

85 jaar na het voltooien is Paul van Ostaijens ‘persoonlijke’ Berlijnse dichtbundel eindelijk verschenen zoals de dichter het had gewild: als getrouw facsimile van het kalligrafische handschrift in zes kleuren. Slechts één keer, in het Verzameld werk van 1952 werd een poging ondernomen om het manuscript recht te doen, helaas slechts in drie kleuren. De andere uitgaven hielden het op een schamele zwart-witreproductie. Van Ostaijens gelijktijdig ontstane ‘objectiverende’ bundel Bezette stad stond eveneens in het teken van de ritmische typografie, maar kon (met door Oscar Jespers gesneden letters) door de drukker worden gezet. Het ‘ik’ van de dichter was er haast volledig in afwezig. De 'Feesten van Angst en Pijn' is daarentegen pur sang belijdenispoëzie. In een aantal gevallen vereenzelvigt Van Ostaijen zich met andere personages (moordenaars, danseressen), maar veelal kun je het ‘ik’ zonder meer met zijn persoon identificeren. De ik-figuur spreekt echter lang niet altijd zo duidelijk als in het beroemdste gedicht uit deze bundel, ‘Vers 6’: ‘Ik kan geen postzegels verzamelen / ik kan geen vrouwefoto’s verzamelen […] Ik wil bloot zijn / en beginnen’. Het verslag van een crisis dat deze bundel is, voert de lezer langs duizelingwekkende afgronden: bruut geweld, kinderdood, schaamteloze erotiek, letterlijke en figuurlijke schipbreuk, geestelijke worsteling. De bundel is soms nihilistisch genoemd, maar dat gaat voorbij aan de drang naar verlossing en mystieke onthechting waar hij ook van getuigt: “het ZIJN van alle dingen is streven Niet te Zijn”. In ieder geval onderwerpt de dichter zich aan een ongeziene geestelijke en emotionele vivisectie. Door de intensiteit van losse woorden die in hun kern worden opgeladen en door klank- en /of betekenisassociatie naast of onder elkaar worden geplaatst scheurt hij niet alleen zijn eigen huid, maar ook die van de lezer open. Woorden worden stroomstoten. De finesses van het handschrift met zijn grillige afwisseling van hoofd- en kleine letters, zwierig en strak geschreven woorden en de creatieve schikking op het blad maken de bundel tot een partituur, die wacht op een individuele uitvoering. De wisseling van kleur, soms in eenzelfde gedicht, werkt direct in op de emotie: het navrante purper van ‘Angst een dans’, het rood van ‘De marsj van de hete Zomer’ dat overgaat in bruin en zo de dubbelheid van passie en verschroeiing, vruchtbaarheid en dorheid verbeeldt, het zwart van ‘In memoriam Herman van den Reeck’ dat na al die kleuren weer volop rouwkleur wordt. In een gestoffeerd nawoord belicht Geert Buelens de ontstaansachtergrond en eigenheid van de bundel. Niet alle gedichten zijn geslaagd – de grootste Van Ostaijen blijft toch die van 'Bezette stad' en de 'Nagelaten gedichten' –, maar deze uitgave is de eerste die je in staat stelt 'De Feesten van Angst en Pijn' in hun volle kracht te ervaren. Een literaire tekst als vroege ‘multimediale’ belevenis waarbij het lezen tegelijk kijken, spreken en luisteren wordt.… (meer)