Richard J. B. Bosworth

Naar mijn idee heeft Bosworth hier een vrij evenwichtige biografie geschreven van een man die heel erg uiteenlopende reacties opriep en blijft oproepen. Bosworth laat ook de verschillende visies de revue passeren maar niet zonder ze te plaatsen binnen hun eigen context, en dat zorgt voor het evenwichtige. Dat wil niet zeggen dat Bosworth nalaat zijn eigen visie weer te geven. "More likely, what they signify is Mussolini's chameleon-like ability to take on the colour and tone of the discourse which surrounded him." (p. 111) Origineel blijkt Mussolini dus niet echt te zijn geweest; veel van de typische rituele groeten, gebaren en gebruiken van de fascistische era werden overgenomen van elders of van anderen. Eerder imitaties en vooral wanneer het om boze ideeën of attitudes ging (p. 123) wat maakt dat Mussolini veeleer geïnteresseerd leek in de indruk te weten dan in werkelijk weten. "There was much about Mussolini's role as leader which foreshadowed that world in which political chiefs have turned into travelling salespeople, more fascinated by image and spin than devoted to a deeper comprehension of society." (p. 142) De manier waarop Mussolini met prangende problemen omging, was dikwijls "another case of shutting his eyes and hoping that, somehow, the worst would not happen." (p. 268)
De man die van bij aanvang vooral gedreven werd door zijn eigen wil en boosheid, en meende dat alle Italianen mee met hem in constante revolutie moesten zijn (zonder echt weten waar naar toe), verdroeg steeds minder wederwoord of tegenargument. Uiteindelijk leidde dat zelfs naar een soort dogma dat de duce altijd gelijk heeft. Mussolini was dan ook goed in het houden van filippica's "but they never quite spelled out how amendment was meant to proceed and never quite explained why, given that the regime had been in office for twenty years, its achievement had proven so empty. In that regard, Mussolini was perfectly capable of the grossest contradiction." (p. 317) De eindbalans kan dan ook niet anders dan negatief uitvallen. "For this man, who had once been first of his class and had never lacked intelligence of a kind, the wages of cynicism and Darwinism, the only ideas which could still survive in the confusion of his mind, had indeed been dishonour and death." (p. 331)
Erg interessant bij deze nieuwe editie van 2010 is het laatste hoofdstuk over hoe de geest van Mussolini na 1945 in de Italiaanse geschiedschrijving en politiek is blijven hangen en nog steeds uiteenlopende visies genereert, en hoe velen ertoe geneigd zijn om een eigen versie van Mussolini naar voor te schuiven passend binnen de eigen agenda. Bosworth's schrijfstijl is nogal academisch zodat het niet de meest vlotte lectuur oplevert. Maar hij is wel erg breed gedocumenteerd en genuanceerd in de manier waarop hij met het beschikbare historisch materiaal omspringt. En dat kan zeker niet van alle Mussolini biografen worden gezegd.… (meer)