Jean-Jacques Rousseau (1712–1778)

Rousseau start vanuit de gedachte dat de mens van nature vrij is maar in verhouding tot andere mensen voortdurend onder machtsrelaties gebukt gaat. Deze machtsrelaties zijn niet natuurlijk maar conventioneel. Machtiger zijn dan de ander komt namelijk simpelweg voort uit kracht: wanneer iemand zijn kracht verliest, verliest hij daarmee ook zijn macht over de ander. Om deze reden kan volgens Rousseau uit kracht nooit een recht op macht over de ander voortvloeien. Het feit dat kracht volledig gelijk is aan het recht op macht, maakt dit ‘recht’ een betekenisloos begrip.

Om een samenleving in te richten waarin geen mens een ander domineert, introduceert Rousseau het sociaal contract. Met dit contract kan de mens zelfbehoud nastreven door zijn krachten te verenigen met die van anderen en zijn individuele vrijheid in te ruilen voor de algemene wil. De algemene wil is de wil van het onverdeelbare geheel van mensen: de samenleving. Het sociale contract gebiedt de mens dus om in zijn handelen de behoeftes van de samenleving voorop te stellen.

Dit is wat Rousseau onder het begrip ‘burger’ verstaat. Een burger handelt ten behoeve van de samenleving. Echter, omdat de burger zelf tegelijkertijd ook de samenleving ‘is’, hebben zijn algemene wil en zijn handelen dus direct betrekking op hemzelf. Op deze manier krijgt de burger burgerlijke vrijheid terug voor de ingeleverde natuurlijke vrijheid. Volgens Rousseau is vrijheid dus het jezelf de wet voorschrijven; de wet zijnde het sociale contract.[bron?]

Zo beschermt de samenleving zichzelf als één lichaam. Soms kan een individu een individuele wil hebben die de algemene wil schaadt. In dat geval, zo zegt Rousseau, moeten de andere burgers hem dwingen de algemene wil te volgen en zodoende dwingen de burgers hem om vrij te zijn.

Ten slotte heeft Rousseau het nog over eigendom. Hij stelt dat ieder mens het recht heeft om goederen (vaak land) op te eisen. Dit gaat echter gepaard met een aantal voorwaarden. Ten eerste heeft een burger alleen recht op de goederen die hij nodig heeft (om zichzelf te behouden). Ten tweede mogen de goederen niet reeds het eigendom van iemand anders zijn. En ten slotte, als het om land gaat, moet dit landgoed in bezit worden genomen door middel van arbeid en cultivatie, volgens Rousseau het enige teken van eigendom. Andere burgers zullen dit eigendom respecteren wanneer het is verkregen volgens de regels van het sociale contract. Immers, wanneer zij dit niet doen, schaden zij hiermee zichzelf omdat het contract hen gebiedt één belang te hebben.

Citaten… (meer)

Emile of over de opvoeding (Emile ou de l’éducation) is de dubbele titel van het boek van de Franse filosoof Jean-Jacques Rousseau uit 1762. Voor Rousseau was de natuur goed en de maatschappij slecht. Om een kind te vrijwaren voor ondeugden kon men hem beter opvoeden in de natuur dan in de maatschappij. Rousseau nam als gouverneur de denkbeeldige leerling Emile onder zijn hoede en voedde hem op tot hij zelf vader werd. Emile groeide op met weinig gezag en veel vrijheid. Hij mocht zich vooral niet laten meeslepen door de gangbare passies, opinies en autoriteiten. Op het einde kon Emile zijn plichten vervullen tegenover de maatschappij en een voorbeeld zijn voor zijn medemens.… (meer)

Beschrijving

"Ik ga iets ondernemen dat nooit eerder is gedaan en dat, als het eenmaal is uitgevoerd, niet zal worden nagevolgd. Ik wil aan mijn medemensen een mens laten zien zoals hij werkelijk is en die mens, dat ben ik zelf."Zo begint het fascinerende autobiografische relaas van Rousseau, een van de grootste figuren uit de westerse cultuur. Niet alleen met zijn Bekentenissen is hij nieuwe wegen ingeslagen. Ook de invloed van zijn geschriften over opvoeding of staatsinrichting kan moeilijk worden overschat.Het levensverhaal van Rousseau begint in Genéve, waar hij in 1712 is geboren. Als hij vijftien jaar is houdt hij de Zwitserse stadstaat voor gezien en trekt de wijde wereld in. Hij ontmoet mevrouw De Warens, die later zijn maîtresse wordt, bekeert zich in Turijn onder haar invloed tot het katholicisme en vervult de meest uiteenlopende baantjes om in zijn levensonderhoud te voorzien, van knecht tot huisleraar en van musicus tot gezantschapssecretaris in Venetië. Hij is voortdurend op reis in Frankrijk en het hertogdom Savoye, en verblijft een jaar in ballingschap in Engeland. Zijn opera De dorpswaarzegger wordt in aanwezigheid van koning Lodewijk XV uitgevoerd. Met de roman in brieven Julie ou La Nouvelle Héloise stijgt zijn roem tot een hoogtepunt. Mensen maken lange reizen om hem te ontmoeten. Zijn samenwerking en breuk met de encyclopedisten, zijn terugkeer tot het protestantisme, zijn verlangen naar rust en kalmte in de natuur, alles wordt in zijn autobiografie met een groot analytisch vermogen beschreven. Nooit eerder zijn deze Bekentenissen, een hoogtepunt in de autobiografische wereldliteratuur, integraal in Nederlandse vertaling verschenen.


Recensie(s)
NBD|Biblion recensie
'Ik ga iets ondernemen dat nooit eerder gedaan is,' zo begon de filosoof Jean-Jacques Rousseau in 1764, net vijftig, zijn memoires. 'Ik wil aan mijn medemensen een mens laten zien zoals hij werkelijk is en die mens, dat ben ik zelf.' Anders dan zijn voorgangers Augustinus en Montaigne, was Rousseau's belangstelling voor zijn eigen persoon vooral ook psychologisch van aard. Het hele genre van de autobiografie stoelt op zijn visie op het individu als iemand met een eigen, private persoonlijkheid. Alles wilde hij zeggen, zijn hele geschiedenis, zijn hele leven, van het grote tot het kleinste detail, in alle authenticiteit, hoezeer hij zich ook bewust was dat schrijven een leugen, een zich verbergen is. Na eerst zijn inwijding in het leven beschreven te hebben, zijn jeugdige omzwervingen, volgen zijn successen in de Parijse salons en de vriendschappen met Voltaire, Grimm en Diderot, overigens niet zonder de nodige strubbelingen. Helder en eenvoudig van stijl, schetst Rousseau zijn leven en zijn visie op het leven. Voor het eerst verschijnt dit monumentale boek in een integrale vertaling (in 1916 verscheen een gedeeltelijke vertaling bij de Wereldbibliotheek, herdrukt in 1930). Voorwoord, tijdtafel, noten en register.
(Biblion recensie, J.F. Vogelaar.)… (meer)