Lize Spit

De eerlijke vinder van Lize Spit is het Boekenweekgeschenk van 2023. Ik heb nog nooit iets van Spit gelezen dus ik was benieuwd en ik vond het een prima verhaal.

Jimmy Sluis is een jongen uit een gebroken gezin die zo zijn eigen routines en obsessies heeft. Zijn vader was een verzekeringsagent die wat dorpelingen benadeeld heeft en is vertrokken. Jimmy is een meesterverzamelaar en heeft een vaste route langs allerlei automaten om te kijken of daar nog muntjes in zijn achtergelaten. Met die muntjes kan hij chips kopen. Niet om de chips, maar om de flippo’s.

Flippo’s? Jazeker, we zitten in een flashback naar eind vorige eeuw toen die dingen een rage waren. Jimmy kan zijn geluk niet op als hij uit een geldautomaat een pak Belgische francs ziet steken waar hij enorm veel chips mee kan kopen om zijn verzameling flippo-albums compleet te maken. Niet alleen zijn verzameling, hij legt eenzelfde verzameling aan voor zijn vriend Tristan Ibrahimi, die met zijn grote familie uit Kosovo over land naar België is gevlucht.

Als eerlijke vinder worden hij zo een gevierd verzamelaar en plaatselijke roem zal zijn deel zijn, zo stelt hij zich het tenminste voor. Helaas, er komt een kordate dame het gevonden geld terug eisen en Jimmy is terug bij af;

Net was Jimmy nog op het gemeenteplein gehuldigd, het applaus was zelfs nog niet uitgedoofd, en nu moest hij alles terugdraaien. Tristan moest zijn opengevallen mond weer dichtdoen en de net overhandigde albums aan Jimmy teruggeven, de burgemeester slikte zijn speech weer in, de gemeentearbeiders klapten alle tafeltjes weer dicht en draaiden het tafelpapier weer op de rol, de hele ceremonie was een vergissing, al die flippo’s moesten opnieuw in de chipszakken, de zakken weer de aanhangwagen in…

De belevingswereld van Jimmy staat in schril contrast met die van Tristan. Hij is in de klas aan Jimmy toegewezen en Jimmy kwijt zich goed van deze taak. Hij leert hem de taal en zorgt dat hij bij blijft over de behandelde stof in de klas. Dan wordt Jimmy uitgenodigd om te blijven slapen bij Tristan.

Je voelt de hele tijd dat er iets speelt en uiteindelijk wordt het duidelijk; het gezin krijgt geen verblijfsvergunning en moet terug naar het land van herkomst. Als Jimmy bij Tristan aankomt met spullen voor de logeerpartij neemt hij ook de flippo-albums voor Tristan mee om ze officieel te overhandigen. Daar is echter nog geen tijd voor.

Tristan heeft namelijk met zijn zus Jetmira een plan bedacht en Jimmy moet daarvoor een proef ondergaan. Dat plan moet de uitzetting voorkomen en Jimmy staat bovenaan de lijst met personen die hier het beste bij kunnen helpen. Jimmy aarzelt maar doorstaat de proef. Hierna gaat hij voor het eten met Tristan groenten uit de tuin halen voor het eten van die avond. Tristan vraagt of hij een slak durft te eten en houdt hem voor Jimmy’s mond. Omdat Jimmy ongeveer weet wat voor ontberingen Tristan al met zijn familie heeft moeten doorstaan wil hij niet weigeren en stopt hij de slak in zijn mond;

Hij zou niet kokhalzen, hij moest dit kunnen. Jimmy dacht aan zaken waarbij deze kleine hap in het niet zou vallen…Als je de teleurstelling over zijn vader, die nooit had gebeld om naar zijn schoolresultaten te vragen, zou laten inkoken tot een hapje ter grootte van een slak, dan zou dat taaier zijn dan dit.

Jimmy vindt zowaar een moment om de flippo-verzameling aan Tristan te overhandigen, maar niet nadat ze hun zelfbedachte hapje Papriprak hebben klaargemaakt, met chips als hoofdingrediënt. De logeerpartij van die avond verloopt wat anders dan Jimmy het zich had voorgesteld en ook hier komen de twee belevingswerelden mooi tegenover elkaar te staan, Spit doet dit best goed.

De oplossing die Tristan en Jetmira hebben bedacht en waarin Jimmy een rol moet gaan spelen ga ik niet weggeven, maar Spit bouwt mooi de spanning op naar de climax van het verhaal. Achterin het boekje lezen we nog dat de novelle gebaseerd is op het verhaal van de familie Zenelaj. Dit gezin kwam in november 1998, op de vlucht voor de Kosovo-oorlog, In België terecht en werd door het dorp Viersel opgevangen. Het gezin werd uitgewezen, maar na massaal protest van het dorp werd hun uiteindelijk toch asiel verleend. Dit is geen spoiler voor de afloop van dit verhaal overigens.… (meer)

Het Smelt is de debuutroman van de Vlaamse schrijfster Lize Spit (1988), van wie ik onlangs nog het Boekenweekgeschenk 2023 las. Het is een boek van 480 pagina’s, dat ik toch in een dag uitlas.

De hoofdpersoon en ik-figuur is Eva Wolf, die haar verhaal doet als opgroeiend meisje in het fictieve dorp Bovenmeer in Vlaanderen. In haar geboortejaar worden er in het kleine dorp slechts twee andere kinderen geboren, Laurens en Pim. Met hen zal ze opgroeien en de meeste tijd doorbrengen. Ze noemen zichzelf ‘De Drie Musketiers’ en dat klinkt allemaal prachtig, tot de pubertijd aanbreekt.

De beschrijving van die jeugd begint aan het begin van dit millennium in 2002, maar er is ook een andere verhaallijn. Hierin gaat dezelfde Eva met de auto van Brussel, waar ze inmiddels woont, terug naar Bovenmeer. Ze gaat naar het herdenkingsfeest van Jan, de omgekomen broer van Pim en ze heeft een groot blok ijs in de kofferbak.

Spit doet veel moeite om de sfeer in het dorp van Eva’s jeugd te beschrijven en de getroubleerde familie waar ze deel van uitmaakt. Moeder aan de drank, een passieve vader, zusje Tesje die kampt met obsessieve dwangneuroses en broer Jolan die het liefst het gezin ontvlucht.

Laurens is de zoon van een slager en Pim van een veeboer en samen met Eva worden ze op school in een ‘bijzetklasje’ gezet, achter in een hogere klas want er zijn te weinig kinderen voor een aparte klas. Plattelandsproblemen dus en dat komt allemaal wel uit de verf.

Het jeugdverhaal wordt onderbroken door de autorit naar haar geboortedorp en ze gaat bij haar ouders naar binnen die nog liggen te slapen. Spit laat langzaam de spanning opkomen en je voelt dat er iets aan zit te komen;

Dat mijn ouders nog niet wakker zijn, is wellicht ook voor hen het beste. Nu ik alles dat hier onveranderd is gebleven in me opneem, wordt duidelijk dat ik hun niets te vertellen heb, niets te vergeven.

De schijnbaar gelukkige jeugd van de drie musketiers gaat wat barstjes vertonen als de jongelui hun seksualiteit ontdekken. Dan zijn twee jongens en een meisje toch een issue en dat wordt Eva al snel duidelijk;

Al die keren slapen in deze tent hadden hiertoe geleid. Ik had iets dat zij niet hadden. Dit zouden postzegelverzamelaars een groot voordeel vinden, maar in mijn geval was het enkel ongunstig.

De spelletjes worden steeds ruwer en wreder. Eva wordt hierbij betrokken en ze kan meedoen of haar enige vrienden verraden. Je voelt aan alles dat dit niet goed gaat aflopen en voor Eva is er geen weg meer terug;

Ik ben geen vrouw, geen meisje, maar ik ben ook niet één van hen. Ik ben het draaimolenpaardje dat altijd schokkerig op en neer zal blijven steigeren, altijd op dezelfde paal, elk jaar opnieuw in dezelfde banen, op dezelfde kermis, voor dezelfde kinderen.

Die autorit terug naar Bovenmeer is een afrekening, zoveel is wel duidelijk. De afloop, en wat dat blok ijs in de kofferbak doet, moet u vooral zelf gaan lezen. Ik wil het nog wel even hebben over de schrijfstijl van Spit. Waar ze in het Boekenweekgeschenk de spanning tot de finale goed opbouwt doet ze dat hier ook, maar hier heeft ze daar veel langer voor nodig. Ik vond dat in het kortere verhaal wat sterker.

Ik gaf aan dat Spit veel moeite doet om de sfeer in het dorp te beschrijven, maar dat was mij soms te langdradig. Ik was niet altijd even benieuwd om door te lezen. Pas aan het einde, maar dan zijn we 300 pagina’s verder, komt er wat vaart in het verhaal als je merkt dat het uit de hand gaat lopen. Dan wordt ook duidelijk wat Eva voor ogen heeft als ze terug gaat naar Bovenmeer. Het waarom, dat is een ander verhaal, dat overtuigde mij niet helemaal; hier wordt iets te veel het drama opgezocht, hoewel ik het niet zo bezwaarlijk vind omdat het wel weer een goede vondst is.

De Vlaamse woorden die Spit door het hele boek gebruikt bevallen mij wel, dat geeft het boek een mooi lokaal karakter. Resumerend dus best een prima boek met een iets te lange aanloop.… (meer)