Paul Theroux

In de jaren negentig ontdekte ik de reisboeken van Theroux. Cynisch, maar ook wel weer oprecht belangstellend. Niet een doorsnee reiziger, maar wel erg bereisd. Dit dikke boek las ik in 1999. En toen ik ging op reis. Lang. Alleen een rugzak mee. En dan neem je dus niet een boek mee waar je al maar dan 500 bladzijden van gelezen hebt. Wel Oorlog en Vrede, daar heb je veel meer aan.

Zestien jaar later kwam dit boek dus pas weer uit de kast. En voor de zekerheid begon ik nog maar even vooraan. Leest wat logischer. Al op de vijfde bladzijde een mooie uitspraak die ook als motto had kunnen dienen. “Tourists don’t know where they’ve been, travellers don’t know where they’re going”.

Het ging niet goed met zijn huwelijk, Theroux mag in Australië en Nieuw Zeeland zijn boek promoten en gebruikt de aanleiding om meteen wat meer van het werelddeel te zien dat hij nog nauwelijks kent. En de wandelingen en boottochtjes in de twee verwesterde landen zijn nog niet zo bijzonder. Maar na noord Australië steekt hij over naar Nieuw Guinea. Het begin van een tocht waaraan geen einde lijkt te komen, een odyssee langs vele eilanden, vele culturen in een gebied dat zo veel groter is dan bijna iedereen doorheeft.

Theroux komt met zijn opvouwbare kano op plekken waar ze nog nooit een blanke hebben gezien, volgens mij de droom van menig reisauteur. Hij komt andere reizigers tegen, yachties, mensen die jarenlang op boten rondzwerven, politici, die blij zijn iemand te spreken van zijn statuur. En lezers, vooral leuk als ze zijn naam herkennen, maar niet doorhebben dat hij de schrijver is die ze bewonderen. Aan het eind van zijn reis komt hij een reisauteur tegen, zelf ziet hij het toch anders. Waar de Amerikaan trots is gratis hotelovernachtingen te hebben geregeld, slaapt hij zelfs op Hawaii liever in zijn tentje dan in een van de luxe resorts.

Op veel plekken werd hij slechts voorgegaan door missionarissen, niet een onverdeeld genoegen. “This involved preaching against evil and nakedness, and solemnly convincing people that they were sinners, their bodies were shameful, and generally encouring the intense and rather joyous hypocrisy that you find among God-fearing people”.

Wie door de stille Zuidzee reist, komt onherroepelijk met (het werk van) Heyerdahl in aanraking. De ontdekkingsreiziger komt er niet zo goed van af. Mooi is om te zien dat Theroux, ook al is hij geen antropoloog, wel heel knap de verschillen tussen de culturen weet te beschrijven, maar ook de overeenkomsten tussen eilanden (en bijbehorende talen) die soms duizenden kilometers uit elkaar liggen. Ooit moeten de smalle kano’s hele volken hebben overgebracht, hoe anders is de taalovereenkomst te verklaren?

Bijzonder vond ik ook het moment dat Tolstoj refereert aan Anna Karenina, precies het boek dat ik op dat moment op mijn nachtkastje had liggen, waar ik de afgelopen vakantie ook al in begonnen was. Toeval bestaat niet, hoor je wel eens.

Theroux is de absolute top als het op reisboeken aankomt, slechts weinigen mogen zich met hem meten.

Citaat: “When the legionnaire goes back to France (and it might well be to revisit the wife and children he left behind) he takes his girlfriend’s teeth with him, so as to leave her less attractive to men.” (p.511)… (meer)

Zijn zoon is een geweldig observator, maakt daardoor prachtige documentaires. Het talent heeft hij van zijn vader, zonder twijfel. De schrijver is meer einzelgänger dan de zoon, maar gebruikt zijn talent voor reisboeken en romans waarin blijkt dat hij de mensheid intensief volgt. Zo ook in dit dunne boekje, gelezen in het Duits. Moet een jaar of 20 op de plank hebben gestaan, ik zou nu geen Engels boek vertaald naar het Duits kopen, toen ik in Oostenrijk werkte had ik niet zo veel keuze.

De hoofdpersoon in dit boek is een Amerikaanse wetenschapper, wonend in Londen. Zij heeft een saai leven, in haar eigen ogen, ziet een advertentie van een escort-bureau en besluit daar werk van te maken. Zo ontstaat dus een dubbelleven waarin ze overdag wetenschappelijk bezig is, maar ’s avonds en ’s nachts als gezelschapsdame een paar extra centen verdient. Haar motief is niet het geld overigens, zij verveelt zich in de grote stad, vindt een vreemde manier om die verveling tegen te gaan.

Zoals zo vaak in het leven is niets wat het lijkt, ook haar bijbaan is toch iets anders dan wat ze de zelf denkt. Het bureau waarvoor ze werkt heeft andere belangen.

Dit is zeker geen hoogtepunt in het genre van Theroux, maar ondanks dat is het zeker de moeite van het lezen waard. Er is zelfs een verfilming, Half Moon Street, al zag ik dat pas toen ik dit blogje schreef. Theroux heeft een novelle gemaakt van een fantasie, een gedachtespinsel. Niets mis mee.

Citaat: “Alles, was sie der Ehe verdankte, war ein neuer Name. Davor hatte sie Mopsy Fairlight geheißen. Sie hatte den Vornamen Lauren angenommen, als sie den Namen Slaughter erhielt. Sie wunderte sich darüber, dass die Leute ihren Namen nicht häufiger wechselten.” (p.21)… (meer)

Op 25 juli 1995 liep ik in de Haverstraatpassage en kocht een dagblad (ik gok de Volkskrant) een stripboek (geen idee) en dit miniboekje. Destijds kostte dat 2,50 gulden, een rijksdaalder. Ik was net terug uit Frankrijk waar ik een half seizoen had gewerkt en de week ervoor begonnen in Haarlem, een tijdelijke baan, maar had nog geen woonruimte. Waarom ik die zaterdag (gok ik, door de week werkte ik, in het weekend kocht ik een krant) in Enschede was, geen idee. Of die boekhandel er 26 jaar later nog zit, ook geen idee, kan me niet herinneren wanneer ik voor het laatst in die straat ben geweest. Het kassabonnetje kon ik mooi als boekenlegger gebruiken.

Theroux schrijft hele mooie hele dikke reisboeken. Dit dunnetje is dus even wennen, Penguin gaf 60 van dit soort pockets uit ter gelegenheid van het 60-jarig jubileum. Ik zie nergens staan of het een hoofdstuk is uit een van zijn boeken of een speciaal uitgegeven titel. Volgens een korte zoektocht in Google heeft het in een blad gestaan en dus in deze speciale uitgave.

Het verslag van een reis door China kun je Theroux goed toevertrouwen. Dat hij het net zo veel over zijn medereizigers heeft als over het land, is ook geen verrassing. Sterker nog, dit soort reizen moeten ertoe hebben geleid dat hij later alleen op pad ging naar nog obscuurdere bestemmingen. Laten we het er op houden dat hij niet zo’n fan is van vele landgenoten.

Daarmee is dit boekje, ook al is het een kort tussendoortje, wel vintage Theroux. Een beetje mopperen, veel interesse, mooie observaties en bijzondere conclusies. Met erg veel plezier gelezen.

Citaat: “I said that it seemed that very little had changed on the Yangtze. People fished in the old way; they sailed and rowed and towed wooden junks; they watered their fields carrying buckets on yokes; and right back there at Jiujang, women were washing clothes, clubbing bundles of laundry and trashing it in the muddy water. They crossed the river is rusty ferries and still drowned by the score when the river was in flood.” (p.44)… (meer)

De reisverhalen van Theroux zijn altijd leuk om te lezen, omdat hij een heerlijke atypische reiziger is. Als iets populair is, zal hij een andere route kiezen. Als hij zich als een local kan gedragen, doet hij dat. Hij slaapt in slechte hotels, zwerft door lelijke buurten en praat met velen om zodoende te weten wat er speelt in een land, niet wat de reisgidsen zeggen wat hij zou moeten zijn.

In dit boek begint hij in Gibraltar, ziet aan de overkant Marokko liggen en begint aan een reis over land om daar te komen. Kortom, een rondje middellandse zee, met alles wat hij onderweg tegenkomt. En dat beschrijft hij op zijn eigen typerende wijze. In Spanje reist hij weliswaar langs de kust, maar weet de drukte feilloos te mijden. Hij pakt veel boten, omdat hij Mallorca, Corsica, Sardinië en Sicilië meepikt, waardoor hij weer naar havensteden moet, die meestal iets ruiger, iets gevaarlijker zijn dan badplaatsen. En dat past weer prima bij de schrijver die de cultuur rondom de meest toeristische zee ter wereld wil proeven.

Lastig is het wanneer hij door voormalig Joegoslavië verder wil reizen, maar op plekken komt waar zelfs oorlogsjournalisten niet willen bezoeken. En dus moet hij andere oplossingen vinden. Net als in het midden oosten, waar het, ook toen al, erg onrustig was. En zo zien we Theroux ineens vanuit Istanbul op een cruiseschip verder reizen. En op zijn eigen manier is dat ook weer boeiend om te lezen.

Wat we in veel reisboeken niet zien, is dat hij zijn reis onderbreekt en later weer oppakt. Het wordt even tussendoor vermeldt, maar verder genegeerd. Aan de ene kant logisch, het gaat alleen om de reis, we hoeven niet te lezen over zijn thuiskomst, zijn familiebezoeken en wat hij nog meer thuis doet, aan de andere kant vreemd, aangezien het verhaal als een enkele langs trip wordt gebracht, terwijl we weten dat hij tussendoor wat anders heeft gedaan.

Ook in Noord-Afrika lukt het hem niet langs de kust te blijven reizen. En zo is hij maanden later ineens weer terug in Italië om van daaruit via Frankrijk weer naar Marokko te reizen. Omslachtig. Onlogisch. Het doet toch wel een beetje afbreuk aan zijn prachtige voornemen om de paar kilometer die Gibraltar van Marokko scheiden met een mooi kusttrip van duizenden kilometers te overbruggen.

Maar al met al vond ik het toch weer een genot om de avonturen van Theroux te lezen. Zijn observaties, zijn ontmoetingen, zijn analyses, het maakt hem een van mijn favoriete reisschrijvers. En gelukkig heb ik nog een aantal ongelezen titels in de kast staan.

Citaat: “Ik was dolblij dat ik dit vredige plaatsje had ontdekt. Meestal reisde ik door tot ik een plaats vond die me aanstond, en als ik een bepaald gevoel kreeg, dan bleef ik daar. Dat was ook een van de redenen waarom ik alleen reisde, want het kwam zelden voor dat twee mensen dezelfde kwaliteiten zagen in een plaats (‘Waarom wil je hier blijven? Ik dacht dat we verder zouden reizen’). (p.61)… (meer)