Robert Walser (1) (1878–1956)

Joseph, de bediende , werkt bij Tobler. Tobler is een ingenieur die na een poos als werknemer , zelf als zelfstandige zakenman aan de slag wil . Hij wil zijn uitvindingen op de markt brengen. Deze automaten zijn eigenlijk nutteloos en er is geen belangstelling voor. Tobler heeft heel zijn kapitaal in zijn bureel, zijn uitvindingen en in zijn villa gestoken. Vrouw Tobler houdt niet van haar jongste dochtertje en verstoot haar. Ook de huishoudster mishandelt het kind. Joseph maakt regelmatig opmerkingen over de gang van zaken, zowel over de opvoeding van de kinderen als over het brutale gedrag v zijn baas. Joseph krijgt dan een hoop verwijten naar het hoofd. Tobler is geen zakenman en wil ondanks de gang van zaken toch een voornaam en rijkelijk leven blijven behouden. Joseph heeft medelijden met het gezin en kan niet vertrekken, wat uiteindelijk wegens te erge vernederingen er toch van komt.
Joseph beschrijft in het boek de dreigende ondergang, het verval en de schrijnende toestand binnenshuis. Bijzonder ingetogen, gevoelig en lyrisch geschreven ondanks het zichtbaar aankomende noodlot. Typische stijl van Walser!… (meer)

Jakob von Gunten was van rijke en voorname afkomst. Hij wilde niet weten van de rijkdom en de gemakzucht. Jakob komt in een butlerschool terecht. De pupillen worden streng opgeleid en ze moeten leren klein te zijn, zonder verlangens en enkel dienstbaarheid telt. Weinig les , maar véél herhalingen. Walser beschrijft de medestudenten: geen enkele is gelijk en dit wordt boeiend beschreven. De hoofdfiguur twijfelt : zijn afkomst en dit arme leven. Hij probeert hiervan toch de charmes en de waarden van te ontdekken. Vandaar de vele gedachten-monologen, waarin hij zelfs zichzelf beschouwt als een grote nul met tegelijk véél capaciteiten. Hij stelt zich in het verhaal vaak op als een meerdere, zeker in zijn gedachtegang, maar tegelijk voelt hij zich klein en angstig. Dit denkpatroon komt regelmatig naar voren, ook op een ruwe en arrogante wijze naar de directeur en de lerares toe. Maar Jakob ziet het eerder als een spel. Hij wil inzien hoever hij kan afwijken van het aangeleerde gedrag in de school.....
In deze Bildungsroman vallen de tegenstrijdigheden in de wereld en de gedachten van Jakob mij dermate op dat ik zeker ook wil spreken over een psychologische roman waar het Manisch-Depressieve Syndroom een grote impact heeft. Uiteindelijk zagen we zijn wederzijdse genegenheid met de jonge lerares, een droomscène van een jonge vrouw... en uiteindelijk verlaat hij het verlaten instituut, samen met een avance makende directeur om samen nog iets te verwezenlijken. Die directeur blijkt op het einde ook wel degelijk ernstige psychiatrische problemen te hebben (Hoogheid en totale val). Maar hij droeg jarenlang een masker, dat meestal ernstig en voornaam stond.. en dan bij wijlen explodeerde in woestenij.... (Schizofrenie ??)
Géén gemakkelijk te lezen boek. Maar wel boeiend in de beschrijvingen van de personages, de bijzondere maar eerder spontane dialogen. Tussen de regels door zien we de maatschappij wel degelijk veranderen, we staan hier ook kort bij de WO I. En hier toont de schrijver de psychopathologieën, die hem later evenzeer zullen treffen.… (meer)

“kom nou eindelijk eens op met dat verhaal, alleen al omdat het misschien over iets grappigs gaat”. Bovenstaande regels schieten de lezer regelmatig door het hoofd, en Walser was zich absoluut bewust van het ongerijmde van zijn boek; hij besluit het zelfs met de woorden: “het geheel komt me overigens voor als één grote, grote glosse, belachelijk en ondoorgrondelijk”, en ook dat is treffend!
Walser schreef dit boek in een koortsige bui in 1926, op korte weken tijd, enkele jaren voor hij met mentale problemen voor de rest van zijn leven in een instelling werd opgenomen. Is dit dan het boek van een waanzinnige? Met enige aarzeling zeg ik toch duidelijk neen.
Het verhaal springt inderdaad voortdurend van de hak op de tak en er is nauwelijks een touw aan vast te knopen. Toch is al vlug duidelijk dat de auteur telkens een jongeman als focuspunt neemt, de zogenaamde ‘rover’, die vooral een rover van verhalen en gedragingen blijkt. Want vooral in zijn omgang met vrouwen neemt hij voortdurend andere poses aan, lokt gedurig controverse uit, provoceert in zijn omgang met andere mensen. Het is alsof Walser een experimentele studie waagt van menselijke gedragingen. Daarmee lijkt de rode draad gevonden, maar nog eens: dit boek brengt je voortdurend uit evenwicht, het stoot af en trekt aan, is hermetisch en toch herkenbaar, en dus is het een hele opgave om te lezen.
Literaturen schuiven dit naar voren als een klein meesterwerkje van het modernisme. Ik weet het niet. Het is op zijn minst intrigerend en het bevat zeker aanzetten tot iets groots. Het doet soms erg denken aan het koortsige van Gogol en de geraffineerde filering van de menselijk ziel bij Svevo, maar Walser is op zijn geheel eigen wijze ondoorgrondelijk. Dit is echt alleen voor de liefhebbers.… (meer)

Het verhaal “De Wandeling” doet misleidend eenvoudig aan: een schrijver (Walser?) wandelt in opperbeste stemming door de stad, doet verslag van wat hij onderweg ziet, becommentarieert dat uitgebreid en door een aantal confrontaties met anderen verandert zijn opgewekte stemming in weemoedigheid en neerslachtigheid. De toon is bijwijlen verheven, maar met een ironische ondertoon die geregeld in sarcasme overgaat; vooral de koortsige monologen en felle ruzies met derden doen erg aan Gogol denken (zoals W.G. Sebald in het toegevoegde essay over Walser opmerkt). Geen realistische vertelling dus, maar een opeenvolging van bizarre beschouwingen en ontmoetingen in een soms surreële sfeer. Het is duidelijk dat Walser De Wandeling als een allegorie heeft opgevat, als een verhaal in kort bestek van een mensenleven, van geboorte tot dood; een armzalig mensenleven, met accent op de eigen zwakheden van de verteller en de tekorten van zijn menselijke conditie (vooral in zijn verhouding tot anderen), en geregeld ook verwijzingen naar het moeilijke bestaan van een schrijver. Tegelijk levert Walser een kritische reflectie op wat civilisatie heet te zijn: voortdurend wordt de gewichtigheid en protserigheid van de passerende mensen gehekeld, zelfs de authentiek lijkende esthetische en ethische ervaringen van de verteller (daarbij valt vooral een ecologische reflex op) worden in korte zinnetjes doorprikt. Wat op het einde blijft is een heel ontmoedigende, tragikomische indruk van het leven, niet toevallig zijn de slotwoorden: “alles was donker” . Echt een ontdekking, die Walser!… (meer)