De kant van Guermantes is deel 3 van de roman Op zoek naar de verloren tijd. Het is één doorgaand verhaal en de 7 delen zijn amper afzonderlijk te lezen. Deel 3 is in 1920 uitgekomen en werd pas 60 jaar later door Thérèse Cornips vertaald. Het is een grote klus en de Bezige Bij heeft de 2 hoofdstukken van deel 3 afzonderlijk in 1980 en 1983 uitgebracht. Door het interval van 3 jaar was mijn eerste kennismaking fragmentarisch en plaatste ik de zinnen boven het verhaal. Nu ik mijn beste schrijver ooit herlees kan ik de originele schrijfflow beter benaderen en meer op het verhaal letten. De zeven originele delen zijn van 1913 tot 1927 door Proust gepubliceerd dus ik lees met mijn voornemen van 1 deel per jaar 2 x sneller dan Proust schreef.

Met het ouder worden van het hoofdpersonage Marcel krijgt hij toegang tot hogere kringen in de maatschappij. Na de burgerlijke salon van Mme Verdurin uit deel 2 betreden we nu wereld van de aristocratie. Die wereld wordt verbeeld door de wijdvertakte familie Guermantes die model staat voor de aristocratie van de Belle Epoque. Het is de wereld van rangen en standen en de hegemonie van de adel die door WW1 aan haar einde kwam. Een gesloten gemeenschap waarin een burger buitenstaander bleef en met moeite doordrong. De dames hielden hun intellectuele salon en de mannen beheerden het kapitaal. De familie van Guermantes is eigenhandig door Proust samengesteld. Er is geen enkele relatie met het kasteel van Guermantes dat in Seine-en-Marne in Noord Frankrijk staat. Proust heeft het buitenverblijf van de Guermantes geplaatst bij Combray en liet zich inspireren door het kasteel van de Duc de Sully in Eure-et-Loir. De Guermantes zijn in de gehele romancyclus prominent aanwezig. Al in deel 1 maakt Marcel tijdens de vakanties in Combray van afstand kennis met de familie omdat één van de wandelingen langs hun kasteel loopt. In de kerk ziet Marcel bij het aanschouwen van de loge van de Guermantes de hertogin al als een denkbeeldige middeleeuwse sprookjesprinses zitten.

Naast de landerijen met kasteel bij Combray had de familie natuurlijk ook een stadskasteel (Hôtel) in de Faubourg Saint Germain in Parijs. Daar houdt Oriane haar fameuze salon en is zij de spil van het verhaal. Zij is een aangetrouwde Guermantes die Hertogin werd door haar huwelijk met Hertog Basil de Guermantes en Prince de Laumes. Oriane is het toonbeeld van de toen geldende chique en trendsetter voor de aristocratische salons. Haar tante Markiezin de Villeparises is een gevallen Guermantes en houdt een meer kunstzinnige salon. Robert de Saint Loup is de vriend van Marcel en kan als neef van Oriane Marcel bij haar introduceren. Zijn moeder is de burggravin (Vicomtesse) de Marsantes en de zuster van de Hertog. Palamède Baron de Charlus is de broer van de Hertog en wordt de hoofdfiguur van deel 4. Tot slot is er nog de Prinses de Guermantes die een oudere nicht is en tot de vorige generatie behoort. Zij staat in de aristocratische pikorde een cirkel hoger en ontvangt koningen en prinsen in haar salon. Maar voor de beau monde wint de Hertogin omdat zij de moderne tijd vertegenwoordigt. Ze staat precies op het kruispunt van de aristocratie, intelligentia en burgerij. Gaandeweg neemt het belang van de adel af en worden de invloedrijke kringen bepaald door de burgersalons van Mme Verdurin en Mme Swann.

De etiquette van de aristocratie wordt voor een groot deel door hen overgenomen en houdt stand tot in de hedendaagse elite. Vooral de voorkomende maar neerbuigende aandacht voor de lagere klasse is een duidelijk voorbeeld. Een aristocraat zal alleen tegenover gelijken zijn ware aard laten zien en dan voor de grap grove taal of platte humor bezigen. Tegenover de lagere klassen zal men altijd beleefd blijven om op zo’n manier afstand te creëren.

Guermantes 1

Hoofdpersonage Marcel blijft onder invloed van de vrouwen. Na de bloeiende meisjes zijn nu de oudere vrouwen aan de beurt. Proust pakt breed uit met een mopperende huishoudster Francoise die mee verhuist naar hun nieuwe huis buiten de boulevards. Marcel is met zijn ouders verhuisd naar het Hôtel de Guermantes waar de Hertogin haar toonaangevende salon houdt. In de schouwburg voor een evaluatie van La Berma (uit deel 1) ziet Marcel hoe de Prinses de Guermantes op haar balkon de Hertogin ontvangt. Hij schetst ze met de beroemde beeldspraak waarbij de adel in hun loges lijkt op zeedieren in koralen en spelonken. Marcel raakt in de ban van de hertogin en kiest zijn ochtendwandelingen zodanig dat hij haar tegenkomt en zij hem gedag zegt. Hij bezoekt haar neef Robert de Saint Loup in zijn kazerne buiten Parijs om hem te vragen een goed woordje te doen bij zijn tante. Hij blijft meerdere dagen en ontleedt met Saint Loup en zijn vrienden tijdens het avondeten welke kwaliteiten een geniale militaire bevelvoerder moet bezitten. De Dreyfus affaire wordt ditmaal slechts aangestipt. Marcel vraagt Saint Loup om aan zijn tante te vragen of hij haar Elstir schilderijen mag bekijken. Als Marcel naar huis belt met zijn oma krijgt hij heimwee en spoedt naar huis.

De Hertogin doet alsof haar neef het verzoek van de Elstir schilderijen niet heeft overgebracht. Marcel durft haar op zijn wandelingen nog amper te ontmoeten. Als de verliefde Saint Loup met zijn maîtresse Rachel langskomt herkent Marcel in haar een hoertje die hem vroeger voor 20 frank werd aangeboden. Zo zien beide mannen een volledig verschillende vrouw. Ze gaan naar een theatervoorstelling en Marcel ontleedt de magie van het samenvallen van acteur en personage met de tekst. Rachel kijkt naar andere mannen en de altijd jaloerse Saint Loup gaat op de vuist met een opdringerige journalist. Later wordt hij buiten opnieuw agressief op een avances makende homofiel.

Marcel en Saint Loup gaan afzonderlijk naar de salon van Markiezin de Villeparisis waar Marcel de hertogin hoopt te ontmoeten. Mme de Villeparisis heeft als jonge vrouw vanwege haar intellect haar adellijke status verlaagd. Ze was te nieuwsgierig en ging teveel voor haar plezier terwijl ze meer aan de traditie had moeten denken. Bijna alle vertrouwde personages leggen hun visite af. Oriane is al aanwezig en haar man Basil komt later. Haar schoonzus vicomte de Marsantes kan eindelijk haar zoon Saint Loup weer eens ontmoeten. De Joodse socialist Bloch praat met diplomaat M. De Norpois over de Dreyfuss affaire. Baron de Charlus keuvelt met Odette Swann over het vrouwelijk schoon. Centraal in de salon zit madame de Villeparisis achter haar schildersezel bloemen te schilderen en iedereen is onder de indruk van haar kleuren. Eindelijk wordt Marcel door Saint Loup aan de hertogin voorgesteld. Ze praten beleefd maar hij houdt er nog steeds geen uitnodiging aan over. Na afloop van het de visite vraagt Baron Charlus aan Marcel om even mee te lopen. Hij wil zich over hem ontfermen en van zijn geestelijke kapitaal laten profiteren op voorwaarde dat hij zijn societyleven opzegt.

Thuisgekomen blijkt zijn oma ziek in bed te liggen. De dokter wordt gehaald en hij overtuigt haar ervan dat veel ziekten ingebeeld zijn. Hij stuurt haar met Marcel naar buiten voor een wandelingetje. Als ze in het parkpaviljoen te lang op het toilet blijft blijkt dat ze daar een attaque heeft willen verbergen.

De Kant van Guermantes lijkt wel het deel met de mooiste beeldspraken. De ene zin is nog mooier dan de andere. Heel moeilijk om met het overschrijven ergens te beginnen en weer te stoppen.
Deel 2 begint met de zieke oma die na een kort maar hevig ziekbed sterft. De dokters bezoeken met gewichtige gezichten maar kunnen niet veel meer doen. Saint Loup maakt het uit met Rachel en Marcel krijgt onverwacht bezoek van Albertine Simonet. Zij was in deel 2 een van de bloeiende meisjes in Balbec en ze hebben de ruimte omdat Marcels ouders in Combray zijn. Albertine is volwassen geworden, hij mag haar nu wel kussen en er ontstaat een liefdesrelatie.
Marcel ontmoet de Hertogin bij Mme de Villeparisis en zij nodigt hem eindelijk uit bij haar te komen dineren. Zoals als altijd bij Proust gebeurt dit als hij eigenlijk niet meer verliefd op haar is. Want zijn hart is nu vol van Mlle de Stermaria waarmee hij diezelfde avond een rendez-vous heeft. Ze zegt echter op het laatste ogenblik af en als Saint Loup langskomt rijden ze door een dichte mist naar een restaurant. Vervolgens gaan ze naar de salon van de Hertogin en hij ziet eindelijk haar Elstirs. Proust neemt vervolgens 50 pagina’s de tijd om het echtpaar Guermantes te beschrijven. Hij vergelijkt de losse stijl van de Guermantes met de veel stijvere Courvoisiers. Hij moet de salon eerder verlaten om op 23:00 zijn opwachting te maken bij de baron de Charlus. Marcel is niet welwillend genoeg en wordt uitgescholden in een onvoorspelbare driftbui. Het boek eindigt op de soiree van de Prinses de Guermantes waar hij met een terminale Swann over de Dreyfuss affaire praat. Opnieuw zijn alle Guermantes aanwezig en steelt de hertogin de show met haar rode jurk.

Vooral de aristocratische salonscenes staan centraal in dit deel. Tekening van het hypocriete milieu rond mme de Guermantes. Taaie brok door de gedetailleerde beschrijving. Maar andermaal prachtige passages, zoals de doodsstrijd van Bergotte. ( )