New York 2003. Er is een prijsvraag uitgeschreven voor een officieel monument op de plaats van Ground Zero. Duizenden geanonimiseerde inzendingen zijn er binnengekomen, maar uiteindelijk is de jury er in geslaagd om het aantal mededingers terug te brengen tot slechts twee: een streng, indrukwekkend monument dat de open wond zal belichamen die de gebeurtenis op 11 september heeft geslagen of een intrigerende, modernistische tuin die eerder troost biedt en tot uitdrukking brengt dat het leven doorgaat. Een aantal architecten en kunstenaars in de jury zijn voor het eerste ontwerp, maar Claire, de rijke, ontwikkelde weduwe van één van de slachtoffers pleit voor de tuin. Ze krijgt de meerderheid van de jury mee. Vol spanning wordt nu de enveloppe opengemaakt waarin de naam van de inzender zit verborgen. Zal het een grote naam zijn, van een bekende architect, of een beginnende ontwerper, die nog niemand kent? De naam wordt voorgelezen en er gaat een siddering door de jury: de inzender is ene Mohammed Khan. Een moslim.

Wat nu? Daar gaat dit boek over. Waldman laat de verschillende stemmen en invalshoeken over elkaar heen buitelen en botsen, in een opwindende roman die voortdurende verrassingen biedt. De persoon van de architect speelt een belangrijke rol in het boek: een volkomen seculiere Moslim die in Amerika geboren is, die zich Mo noemt en zich nooit iets anders heeft gevoeld dan Amerikaan en niet goed begrijpt waar de irrationele gevoeligheden van zijn tegenstanders in de jury en daarbuiten uit voort komen. Maar er is ook de jonge broer van een gevallen brandweerman, die na een lui en doelloos leven eindelijk zijn roeping heeft gevonden als tamelijk luidruchtig woordvoerder voor de nabestaanden. Er is een atypisch slachtoffer van het soort dat door iedereen vergeten wordt: de illegale weduwe van een illegale Bangladeshi die in het WTC werkte. Er is de mevrouw van de beweging Save America from Islam wier schrille retoriek haar als een kloon van Wilders doet klinken ("What’s next? The crescent over the Capitol? They’re trying to make this piece of land Dar al-Islam!") en er is de ambiteuze gouverneur die haar kans schoon ziet en een electoraal slaatje uit de ophef wil slaan.

Zoals dat gaat, hebben de ophitserige tabloids binnen de kortste keren lucht gekregen van het verhaal en vliegen de tendentieuze koppen heen en weer, en zelfs de respectabele kranten kunnen het niet laten.
A Wall Street Journal oped called Khan’s design “an assault on America’s Judeo-Christian heritage, an attempt to change its cultural landscape. It would appear to be a covert attempt at Islamization,” the paper intoned. “Two decades of multicultural appeasement have led to this: we’ve invited the enemy into our home to decorate.”
De personages worden de speelbal van de heftige emoties om hen heen en niemand heeft echt meer in de hand welke kant het uit gaat, ook de voorzitter niet, een prominente éminence grise uit het bedrijfsleven die niet graag als zijn laatste klus een uit de hand gelopen ontwerpwedstrijd aflevert.

Deze roman is een perfect gefictionaliseerde weergave van het gepolariseerde Amerika van na 9/11. Niet alleen is het proza van Waldman zeer trefzeker (met zinnen als "she was a compulsive pessimist, always looking for the soft brown spot in the fruit, pressing so hard she created it"), maar ze weet ook de verschillende kanten van de kwestie zo wervelend te dramatiseren dat ik regelmatig het gevoel had middenin het verslag van een waar gebeurd, zeer verhit debat te zitten. Het enige personage dat een beetje karikaturaal aandoet is de tabloidjournaliste die het verhaal naar buiten brengt, maar echt storend vond ik dat niet. De rest van de mensen die deze roman bevolken zijn zo levensecht dat hun emoties bijna tastbaar worden. Sentimenteel wordt het echter nergens; daarvoor heeft Waldman haar verhaal veel te uitstekend in de hand.

Jammer dat in de Nederlandse vertaling de ambiguïteit van de titel verloren is gegaan. Submission betekent immers niet alleen "inzending" maar ook "onderwerping", het centrale begrip in de Islam. Ambiguïteit, maar dan van een andere orde, is een belangrijk aspect van dit boek en een zwaarwegende factor in waarom het zo goed is. Niemand van de personages heeft heel overduidelijk gelijk; zelfs bij hen met wier standpunt je als lezer volledig sympathiseert worden soms vraagtekens gezet. Deze roman is daarom een geweldige manier om ons na te doen denken over de vragen van na 9/11 - en om wellicht uiteindelijk toch een eigen standpunt te bepalen.
http://annavangelderen.blogspot.com ( )

Een monument ter herinnering aan de slachtoffers van 9/11 moet er komen ondanks dat ‘het gebied nog niet eens helemaal opgeruimd was en dat het land de oorlog nog niet had gewonnen of verloren, en zelfs nog niet precies wist tegen wie of wat het vocht’. De beste inzending werd door een speciaal aangewezen commissie uitgekozen waarna onmiddellijk bleek dat de winnende architect een moslim was. De emoties die de uitkomst oproepen worden beeldend beschreven en de hoofdpersonen worden effectief gekarakteriseerd. Mijn aandacht (en antipathie) bleef hoofdzakelijk hangen rond de voorzitter van de commissie, een soort Amerikaanse versie van de Nederlander Loek Hermans; het type van de carrière-voorzitter voor wie het niet veel uitmaakt wat hij voorzit als het zijn persoonlijke perspectieven maar ten goede komt.

Een roman waarin fictie en werkelijkheid op een knappe wijze met elkaar worden vervlochten tot een boeiend en levensecht verhaal. Confrontaties tussen de diverse publieke stromingen, de verloederende invloed die de pers daarop kan hebben en vervolgens de politieke belangen van sommige deelnemers, vormen tezamen een spectaculaire mix die snel tot een uitslaande brand kan leiden. De winnende architect verkeert daardoor in een uiterst precaire situatie en de lezer weet dat in ieder geval één partij het onderspit zal delven.
Uiteindelijk bepaalt het perspectief de keuze; immers ‘het gezegde luidt toch: ‘als je naar de film kijkt, ben je voor de cowboys, maar als je de geschiedenis leest ben je voor de Indianen?’

Een alleszins lezenswaardig boek.

ps: onder aanvoering va Bas Heijne is gedurende de maand april uitvoerig over dit boek getwitterd op NRC’s #twitlit. ( )