Weer een zeer grillige lees-ervaring rijker. In de eerste 350 bladzijden van dit boek (een monster van 1081 blz) had Knausgard me voor het eerst echt te pakken: pas nu doorzag ik (of dat denk ik toch) de bedoeling van zijn hele cyclus. Dit deel gaat over de periode net voor het verschijnen van het eerste deel van de reeks en de angst van de auteur omdat allerlei mensen die in de roman voorkomen (vooral zijn oom) met processen dreigen. Pas nu kreeg ik door waar het Knausgard al die tijd om te doen was: zichzelf te vinden en af te toetsen wat voor mens hij was, voortkomende uit die innerlijke tegenstrijdigheid tussen een enorm minderwaardigheidscomplex en de ambitie om een groot schrijver te worden. Het originele daarbij is dat Knausgard oordeelt dat alles op tafel moest komen, ook het banale en triviale zoals inkopen doen of een sigaretje roken of met de kinderen spelen, kortom het “echte” leven. Want in tegenstelling tot andere grote schrijvers beperkt dat echte zich niet tot diepgaande introspecties of mijmeringen of ellenlange literair hoogstaande beschrijvingen, ook dat kleine moest er in, en het staat er dus ook in. De héle mens Knausgard dus.

Maar dan plots, na 350 bladzijden dus, gaat het boek over in een aaneenschakeling (weliswaar met vloeiende overgangen) van essays: een bijzonder grondige analyse van een heel hermetisch gedicht van Paul Celan over de holocaust, een persoonlijke inschatting van hoe mensheid-schokkend die holocaust was, een zeer lange analyse van “Mein Kampf” van Adolf Hitler en nog kort een verdere analyse van het kwaad in de persoon van Anders Breivik, de extreemrechtse jongeman die in 2011 77 mensen ombracht in Noorwegen. Terwijl je dit leest, zit je je voortdurend af te vragen wat deze essays komen doen in het anders toch zo erg persoonlijke relaas van het bijna banale leven van een aankomend Noors schrijvertje; bijna vanzelf begin je verbanden te leggen (de autoritaire vader van Hitler en Knausgard bijvoorbeeld), enz. Herhaaldelijk geeft Knausgard zelf de boodschap mee dat je de jonge Hitler, hoe excentriek ook, absoluut niet mag verwarren met de latere Hitler, en dat het kwaad niet al van jongsafaan in hem school, net als niet in Anders Breivik, en dus, en daar zijn we dan – denk je – ook niet in de jonge Knausgard, een vraag die in de loop van de cyclus al verschillende keren aan bod is gekomen. Is dat dan de sleutel om het hele werk te lezen? Mogelijk.

Maar toch een waarschuwing: dit essay-gedeelte mag dan wel vormelijk als een tang op een varken staan in deze cyclus, het vormt wel een coherent geheel. Meanderend van de ene invalshoek naar de andere gaat het duidelijk om een reflectie over twee specifieke zaken: ten eerste over wat het ik , het jij, het wij en het zij is, in het bijzonder in die ideologie die het verst is gegaan in de afbakening van die begrippen (het nazisme dus), zowel in de taal als in de praktijk, en ten tweede over de aparte werkelijkheid die het nu is, als enige echte leven. En daarmee, en soms ook expliciet legt Knausgard verbanden met zijn eigen schrijfproject: die poging om te peilen wat zijn eigen ik is, of er echt kwaad in hem schuilt, hoe klein of groot, goed of slecht hij echt is. Dus in die zin is er absoluut een link met de rest van zijn cyclus en staat het hier curieus genoeg toch op zijn plaats. En bovendien: het zijn geen oppervlakkige mijmeringen, maar diepgaande filosofische, psychologische, literaire en historische overdenkingen die absoluut grond raken, getuigen van een enorme belezenheid en een kracht om de dingen door te denken tot in hun concreetheid, hun echtheid, hun uniekheid (om Knausgards jargon maar even te volgen). Knap, al verdenk ik Knausgard ervan dat hij dit essayistische deel ook inlaste om te bewijzen dat hij niet zomaar de schrijver van het banale en het triviale is, waar hij soms voor wordt aanzien.

En dan komt er dat laatste, relatief korte deel (250 blz) dat aanvankelijk weer terugkeert naar de banaliteit van het dagelijkse bestaan, maar waarin uiteindelijk vooral de worsteling van Knausgards vrouw met haar manische depressiviteit aan bod komt. Dat laatste is best hard en toont nog eens aan hoe moeilijk het voor iemand met een heel sterk ontwikkeld innerlijk is om te gaan de realiteit van het nu; in Knausgard’s termen de eeuwige strijd van het individu tussen het grenzeloze en het begrensde. Want ook dat is een centraal thema van deze cyclus. Er zit dus echt wel vlees aan deze kluif! ( )

Vrouw, het laatste deel uit de reeks Mijn Strijd. En wat zijn allerlaatste boek zou zijn maar wij weten inmiddels dat hij toch niet gestopt is met het beschrijven van zijn eigen leven.

Alhoewel ik enorm genoten had van de eerste vijf delen, keek ik een beetje tegen dit lijvige deel van bijna 1100 bladzijden op. Niet om de hoeveelheid bladzijden maar omdat er werd gezegd dat er zo'n kleine vierhonderd pagina's over Hitler zouden gaan. Al meerdere malen in mijn leven had ik mij voorgenomen geen boeken meer te lezen die met WOII te maken hebben omdat ik daar wel meer dan genoeg van doordrongen ben dus zo'n uitgebreid essay over deze historische figuur zat ik niet op te wachten. Hoe wonderlijk was het dan ook om te merken dat op het moment dat ik bij dit essay aangekomen was, ik het zonder aarzeling ben gaan lezen. Het gefilosofeer over geweld en anderszins waarbij er kwistig met namen werd gestrooid, kon ik niet helemaal volgen. Mijn hoofd stond niet in de filosofeerstand. Maar de levensloop van Hitler was wel weer zo pakkend geschreven dat ik me toch heb laten raken. Dit keer door WOI waaraan zovelen met opperste vreugde gingen deelnemen. Het maakt het nog beter voor te stellen dat in onze tijd zoiets gaat gebeuren. Mensen zijn niet zo tegen oorlog als ik altijd denk, er zijn er net te veel die het maar al te graag aan willen gaan.

En dan natuurlijk waarvoor ik het ben gaan lezen, de schrijver zijn eigen leven. Dit keer de spanning van kritiek en bedreigingen nadat hij het script aan mensen laat lezen die in zijn boeken voorkomen. En later de pers die er volledig mee aan de haal is gegaan. Omdat ik deze boeken pas veel later lees, heb ik al deze ophef niet zelf meegemaakt. En daardoor voelt het alsof dat niet bestaan heeft.
Maar des te meer is daar die eeuwige twijfel over of hij er nu goed aan heeft gedaan. En dan de kant van hem die vindt dat het moet kunnen. Een kant die maar heel soms zich laat zien. Het is een manier van in de wereld staan die mij pijnlijk bekend voorkomt. En wie weet dat dit wel iets van onze generatie is. Altijd twijfelen of je wel voldoet als mens.

Schitterend vind ik ook hoe hij met veel details de dagelijkse huishoudelijke handelingen van bijvoorbeeld het tafeldekken beschrijft. Dat lijkt wellicht saai maar door de manier van schrijven blijft er heel veel vaart in zitten. Het wordt ook interessant omdat de details zonder oordeel zijn maar er toch een spanning in zit. Hij handelt, hij gaat door met wat het gezinsleven van hem vraagt. En dat is zeker niet altijd eenvoudig met een karakter zoals hij heeft en een vrouw met manisch-depressieve periodes. Dit laatste wordt vooral in het laatste gedeelte beschreven. Pijnlijk voor iedereen en toch is het zo levensecht, zo gewoon.

Ja en dat is denk ik waarom Karl Ove Knausgård met zijn Strijd me zo aanspreekt. Alles wat hij beschrijft is uit een gewoon mensenleven. Niets speciaals, niets uitzonderlijks, niets bijzonders. Het is zoals het is. En die herkenning voelt aangenaam hoe pijnlijk op zijn tijd dan ook. ( )