Robert Macfarlane heeft de pech dat ik zijn boek las onmiddellijk na ‘The Living Mountain’ van Nan Shepherd, dat zich kenmerkt door zijn puurheid en diepgang. Macfarlane verwijst geregeld naar Shepherd en hij schreef ook een mooi voorwoord in de heruitgave van haar boek. Maar ‘The Old Ways’ is veel oppervlakkiger en meer gericht op effectjagerij.
Macfarlane teert echt op de cultus van het wandelen die inmiddels in bijna alle westerse landen op gang is gekomen, en maakt daar soms pure dweperij van. Ik stoorde me vooral aan zijn fobie voor neolithische en mesolithische paden en overblijfselen, die geregeld omsloeg in een soort van ‘nobele wilde’-manie. De auteur zet ook voortdurend zichzelf in de kijker alsof hij de presentator was van een tv-documentaire die permanent in beeld komt, met al zijn belerende tics en onhebbelijkheden. Ik stoorde me ook aan historische onjuistheden, zoals de bewering dat de oude Romeinen alleen maar oog hadden voor landwegen en de zeewegen verwaarloosden. Zijn uitstappen eindigen ook bijna altijd op hallucinaties alsof langdurig wandelen plots toegang geeft tot een andere dimensie van de werkelijkheid waarin spoken, panters en andere onwaarschijnlijke fenomenen kunnen worden waargenomen.
Maar ik wil niet te veel zeuren over dit boek. Uiteraard deel ik Macfarlane’s enthousiasme voor het opsporen en bewandelen van oude wegen, en het exploreren van hun historische en ruimtelijke context. Doorheen het boek zijn soms treffende beschrijvingen te vinden van de interactie tussen landschappen en de mensen die er wonen of doorwandelen, zoals deze: “Landscape is still often understood as a noun connoting fixity, scenery, an immobile painterly decorum. I prefer to think of the word as a noun containing a hidden verb: "scapes", it is dynamic and commotion causing, it sculpts and shapes us not only over the courses of our lives, but instant by instant, incident by incident. I prefer to take ‘landscape’ as a collective term for the temperature and the pressure of the air, the fall of light and its rebounds, the textures and surfaces of rock, soil and building, the sounds (cricket screech, bird cry, wind through trees), the scents (pine resin, hot stone, crushed thyme), and the uncountable other transitory phenomena and atmospheres that together comprise the bristling presence of a particular place at a particular moment.” Ook zijn verwijzingen naar de voor mij onbekende Engelse dichter Edward Thomas en de aangrijpende evocatie van diens laatste dagen in de loopgraven in de 1ste wereldoorlog, zijn best de moeite.
Maar toch heeft dit boek mij dus teleurgesteld. Macfarlane schiet soms te veel kanten op, en hij is ook erg schatplichtig aan voorgangers (die hij ongeciteerd laat). Voor origineler en diepgaander beschouwingen over wandelen moet je eerder bij Rebecca Solnit (A History of Walking) en Tim Ingold (The Lines) zijn, en natuurlijk in de eerste plaats bij Shepherd. ( )