Afschuwelijk verhaal over jongen die opgroeit in Libie onder kadaffi. Buurmand wordt opgehangen en vader slaat door. Gruwelijk om te lezen ( )

Een jas in plaats van een vader
Libiër Hisham Matar bouwt oeuvre rond verdwenen vader
vrijdag 11 maart 2011, 05u00Auteur: Kathy Mathys Aanraden Delen Bewaar Corrigeer E-mail Print

Vorige 1 van 3Volgende De Libische schrijver Hisham Matar volgt de gebeurtenissen in Libië op de voet vanuit zijn Londense flat. In zijn romans schrijft hij over de dictatuur die zijn vader liet verdwijnen.

Hisham Matar (1970) was twintig toen zijn vader, Jaballah Matar, een dissident tegen het regime van Moammar Kadhafi, ontvoerd werd. De Egyptische geheime dienst arresteerde hem in Caïro. Jaballah Matar kwam in de beruchte Libische gevangenis Abu Salim terecht en na 2002 zag niemand hem nog in leven. In 1992 en 1995 slaagde de vader erin een briefje naar zijn familie te laten smokkelen. Daarna: stilte. De schrijver hoorde wel nog verhalen van ex-gevangenen. Ze beschouwden zijn vader als hun leider en putten moed uit zijn verzet tegen de folteraars. Matar onthaalde dit nieuws op gemengde gevoelens: hij was trots op zijn vader, maar bang voor de gevolgen van zijn verzet. In ‘Plea for closure', een essay dat Matar vorig jaar voor de Britse krant The Guardian schreef, zegt hij het zo: ‘Hoe vaak heb ik niet verlangd naar een provinciale vader, iemand die oud wordt in eigen huis.' Matar bewaart de jas van zijn vader in zijn kleerkast en vraagt zich af of hij hem nog zou passen. Op zijn schrijftafel staat een kop met daarin de pijp van zijn vader en vijf potloden. Elke ochtend slijpt hij ze.

Het beeld van de jas komt voor in Anatomy of a disappearance, de tweede roman van Hisham Matar, die deze week uitkwam. De personages zijn niet autobiografisch, de centrale gebeurtenis is dat wel. Nuri is een twaalfjarige jongen, wiens vader ontvoerd wordt in Zwitserland. De vader is een voormalige Libische minister die op Kadhafi's zwarte lijst terechtkwam en naar Egypte verhuisde met zijn gezin. Hij blijft politiek actief, al weet je als lezer weinig van zijn activiteiten – je kijkt mee door Nuri's kinderogen. Na de dood van Nuri's moeder, een geheimzinnige en melancholische vrouw, hertrouwt de vader met een jonge Engelse, die veertien jaar ouder is dan Nuri en op wie de puberende jongen heftig verliefd wordt.

Nuri voelt zich schuldig om de verdwijning van zijn vader. Het is een ingewikkeld schuldgevoel, gecompliceerd door zijn erotische verlangens. Nuri's schuld smaakt naar verdriet, naar schaamte, soms naar woede, omdat zijn vader zoveel verborgen hield. Matar evoceert de leegte en de pijn die verlies achterlaat, niet enkel het verlies van de vader, ook dat van de enigmatische moeder. Nuri herinnert zich zijn ouders in fysieke details: zijn hoofd tegen het sleutelbeen van de moeder, het horlogebandje aan zijn arm dat nog naar zijn vader ruikt. Matars proza is ingehouden, op het afstandelijke af en onsentimenteel. Hier en daar lees je een naakte zin, die je in zijn eenvoud omverblaast: ‘Ik geloof niet dat vader dood is. Ik geloof ook niet dat hij nog leeft.' Je kan dit enkel lezen met Matars autobiografie in gedachten. Matar had zijn roman al af voor de omwentelingen in Libië begonnen. Hij ‘verzint' geen einde voor zijn vader, er komt geen mooie afsluiting. Hij kan geen ontknoping schrijven omdat die in het echte leven nog op zich laat wachten.Matar vindt het op psychologisch en emotioneel vlak zwaar om romans te schrijven. Tijdens het schrijfproces valt het mee, maar bij herlezing breekt zijn hart keer op keer. Hij is niet geïnteresseerd in feitelijkheden, maar ziet zijn schrijverschap als een manier om ‘te onderzoeken wat verlies met iemand doet op existentieel vlak'. Tegenover de oorverdovende stilte van de verdwenen vader, wil hij ‘zijn lied laten klinken'. Het is een lied dat Matar vergelijkt met de gedichten die politieke gevangenen schrijven in hun cel, een verzet tegen het duister.

Bessen en sigaretten

Niemandsland, Matars eerste roman, stond in 2006 op de shortlist van de Booker Prize. Het boek speelt zich af in 1979 in Tripoli, waar de groene kleur van de revolutie het straatbeeld kleurt. Het hoofdpersonage, Suleiman, is negen en dus onwetender en naïever dan Nuri uit Anatomy of a disappearance. Zijn vader verdwijnt soms voor dagen en de jongen is niet op de hoogte van zijn politiek activisme. Suleiman maakt zich minstens zoveel zorgen om zijn moeder als om zijn vader. Haar ‘ziekte' – hij weet niet dat er alcohol in haar ‘medicijnfles' zit – bezorgt hem angstdromen. Niemandsland is prachtig geconstrueerd en vooral in de tweede helft spannend. Het proza is warmer en directer dan in Anatomy of a disappearance en staat vol zintuiglijke waarnemingen van Suleiman. De sigarettengeur van mannen die vergaderen in de huiskamer, de intense smaak van bessen in de tuin, het parfum van zijn moeder: ze vormen een collage die Suleiman verwart. Net als Harper Lee in Spaar de spotvogel en Ian McEwan in Boetekleed voert Matar een onschuldig kind op dat in zijn onwetendheid kwaad berokkent. Niemandsland is een aangrijpend boek dat nazindert.

Twitteraar

‘Waar is de man die ik graag deed lachen? Waar is de man die mijn brieven enkel beantwoordde als ik in het Arabisch schreef?' vraagt Matar zich af in ‘Plea for closure'. Het antwoord op zijn vragen blijft voorlopig uit, al heeft Matar hoop dat er binnenkort opheldering komt. Je kunt Matar volgen op Twitter en via de Engelse media. Libische protestanten sturen berichten naar Matars ‘newsroom' in zijn Londense flat. De schrijver stuurt diedoor naar westerse kranten. ‘Elke dag bel ik wel vijftig keer naar Benghazi, Tripoli, Darnah, al Bayda en Misurata,' aldus de schrijver. Toch voelt hij zich nutteloos en schat hij de bijdrage van een bakker of een dokter in Benghazi veel hoger in.

In zijn verslagen voor The Guardian zet Matar de surreële sfeer in zijn flat tegenover het ‘beleefde' uitzicht op een stille straat. De Libiërs met wie hij belt – velen van hen zijn dokters die verslag uitbrengen van de schade, de dodentol – lijken hem meer nabij dan de aanwezigen in zijn woonkamer. Matar maakt zich grote zorgen om wat er gebeurt, om de doden, de onvoorspelbaarheid van de gebeurtenissen. Toch is hij, voor het eerst sinds zijn vader verdween, hoopvol: ‘Ik heb het gevoel dat ik de wolken zie wegtrekken. Mijn hele leven heb ik geen ander Libië gekend dan dat van de dictatuur. Nu ik merk dat mensen moed hebben, ontroert me dat diep.' Volgens Matar willen mensen, behalve vrijheid, waardigheid, iets wat in de verslaggeving dikwijls onvermeld blijft. ‘Sinds de aanslagen van 11 september heeft iedereen de mond vol van “vrijheid”. Natuurlijk is dat belangrijk, maar in Libië hebben mensen minstens zoveel nood aan waardigheid en respect.'

Welke gevolgen zou de opheldering van zijn vaders verdwijning hebben voor Matars schrijverschap? Zou hij uitverteld zijn? Matar vindt het een irrelevante vraag: ‘Ik zou alles opgeven voor zijn terugkeer, ook mijn werk.'

DE AUTEUR: werd geboren in New York, groeide grotendeels op in Tripoli en Caïro en woont sinds 1986 in Londen, waar hij aan zijn derde roman werkt.

HET BOEK: een voormalige Libische minister wordt ontvoerd in Zwitserland, zijn zoon wordt verteerd door schuldgevoel.

ONS OORDEEL: blaast je bij momenten omver en zindert lang na.

HISHAM MATAR

Anatomy of a disappearance.

Viking, 256 blz., 18.

De Nederlandse vertaling verschijnt in september bij Meulenhoff. Eerder verscheen Matars debuut, ‘Niemandsland', bij Meulenhoff (Oorspronkelijke titel ‘In the country of men'