Dit is helemaal geen geschiedenisboek, al maakt Zeldin wel ruim gebruik van historische voorbeelden. Neen, dit is eerder een filosofisch werk, maar wel op een heel originele manier. Zeldin focust op existentiële vragen: de moeizame verhouding tussen mannen en vrouwen, de bepalende rol van angst in een mensenleven, het vraagstuk van de eenzaamheid, de asymmetrie in de verhouding tussen ouders en kinderen, het verschil tussen tolerantie en ruimhartigheid, enzovoort. In totaal 25 van dergelijke problematieken behandelt hij, ongeveer altijd op dezelfde manier. Hij presenteert eerst een aantal casestudies van mensen die hij gesproken heeft en die voor hem blootleggen wat er rond een bepaalde problematiek speelt in hun leven. Het zijn bijna altijd vrouwen, en de meeste van hen komen uit Frankrijk (Frankrijk is Zeldin’s specialisatie, getuige zijn fenomenale “A History of French Passions”). Vervolgens schetst hij hoe de vooropgestelde problematiek doorheen de geschiedenis geëvolueerd is, en vooral welk een verschuivingen er recent hebben plaatsgevonden.
Dit klinkt wellicht te veel als een rigide schema, maar eigenlijk is het meer een verzameling causerieën, eerder dan een systematische uiteenzetting. In die zin deed het me erg denken aan Montaigne’s Essaies, waarin ook allerlei thema’s aan bod komen en vanuit verschillende invalshoeken wordt bezien. Want ook Zeldin gaat erg breed: hij put niet alleen uit de geschiedenis, maar betrekt ook sociologie, psychologie, economie, politiek en cultuur bij zijn analyses en voorbeelden.
Bij dat alles legt Zeldin keer op keer bloot hoe de mensheid vooral in de tweede helft van de 20ste eeuw een enorme evolutie heeft ondergaan, zeker in die meer ‘intieme’ (hij bedoelt vooral existentiële) aspecten. En wat hem betreft is die evolutie ondubbelzinnig positief: de mensheid stuit uiteraard nog altijd op de grenzen van zijn conditie, maar vooral door de enorme vrijheid die we hebben verworven, staan we veel opener in het leven dan ooit tevoren. Geen wonder dat Zeldin voortdurend een pleidooi houdt om daarin nog verder te gaan, en vooral de begrippen ‘nieuwsgierigheid’ en ‘ruimhartigheid’ keren telkens weer in zijn discours terug. In die zin is dit werk ook een soort zelfhulpboek, maar niet op de goedkope, prekerige manier! Daarmee verraadt dit boek ook het tijdperk waarin het geschreven is: begin jaren 1990, toen na het einde van de Koude Oorlog, en bij het begin van de communicatie-revolutie die internet zou inluiden, de toekomst nog eenduidig rozig oogde. We zijn nu bijna 30 jaar verder, en er zijn flink wat deuken gekomen in dit optimistisch perspectief.
Toch aarzel ik om dit boek gedateerd te noemen. Zeldin’s voluntarisme gaat gepaard met zo’n nauwkeurige observatie van het menselijk dier, zo’n erudiete analyse van de menselijke geschiedenis, zoveel oog voor de grilligheid en complexiteit van de menselijke conditie, dat dit boek wellicht nog lang zal blijven prikkelen en tot reflectie kan aanzetten. ( )