De Nederlandse correspondent die achtereenvolgens in Caïro, Beirut en Oost-Jeruzalem werkte, bericht over de eenzijdigheid in de verslaggeving over het Midden-Oosten door de Westerse media.

Koen vander Meulen versie: 14 augustus 2014
Het zijn net mensen. Beelden uit het midden-Oosten/Joris Luyendijk / ©2006 /Podium Amsterdam / ISBN 978 90 5759 3161
Bedenkingen
Luyendijk studeerde politicologie, religieuze antropologie en Arabisch maar begon te werken als correspondent voor het nabije Oosten [ Midden-Oosten is een letterlijke vertaling uit het Engels, wij noemen Perzië , Pakistan en Indië het Midden-Oosten] voor de Volkskrant en Radio 1 (Nederland). Hij leerde het vak in de praktijk, van zijn collega’s, en door gissen en missen. Zijn eerste standplaats was Caïro, later Beiroet en Oost-Jeruzalem. Tenslotte versloeg hij de val van Saddam Hoessein in Syrië voor hij terug naar Nederland kwam. Hij beschrijft liefst gewone mensen en hun leven van die dag.
(p. 78) En toen daagde in een flits van wit licht de waarheid: ik wist niet wat voor een mensen die Arabieren waren, niet omdat ik niet hard genoeg mijn best deed, maar omdat ik het niet kon weten. “Jij werkt in een democratie” zei ik vol vuur tegen mijn collega “in zo’n systeem heb je allerlei instrumenten om jouw indrukken [opgedaan] bij de nul komma nul nul nul één procent van de mensen [ van dat land] die je spreekt , breder te trekken, te plaatsen. Ze durven met elkaar praten, en hun media zijn vrij. Er zijn opiniepeilingen, kijkcijfers en verkiezingsuitslagen. Met andere woorden; bij jou kunnen de persbureaus een veel groter deel van de maatschappij belichten, en je kunt zelf zaken uitzoeken. De reportages die dit oplevert, gaan vaak onder in het geweld van de persbureaus, en daar baal je van. Maar in een dictatuur is het probleem van een andere orde. Ik kan überhaupt niet met die dingen komen. Bij jullie roepen oppositiepartijen, actiegroepen of journalisten de leider ter verantwoording, en dan moet de leider zich verdedigen [ verantwoorden?] Bij mij stuurt de leider een knokploeg. Kennis is macht, dictators proberen alle macht te verzamelen en dus zullen ze alles doen om informatie weg te houden bij hun onderdanen. Hoe minder doorzichtig de samenleving, des te beter zijn corruptie en machtsmisbruik te verbergen, en des te moeilijker een oppositie zich kan organiseren.
Luyendijk ziet waar het kalf gebonden ligt: mensen die willen begrijpen hoe de wereld in elkaar zit, willen kwaliteitsjournalistiek, dat is: wat ze lezen en zien moet kloppen. De methodes van goede journalisten daarvoor zijn naam en toenaam, hoor en wederhoor, gecontroleerde feiten , en nog eens een tweede keer gecontroleerd op een andere manier. Maar in dictaturen is er weinig op die manier te controleren. Er zijn daar vijf filters die zaken uit het nieuws houden:
1. Angst [ voor represailles] bij de mensen waarmee de journalist contact heeft, die voorkomt dat ze vertellen wat ze weten.
2. Gebrek aan statistieken , opiniepeilingen , verkiezingsuitslagen enz. om individuele gevallen te kaderen als uitzonderlijk of algemeen.
3. Zelfcensuur door de journalist, om zijn bronnen niet aan represailles bloot te stellen.
4. Nieuwswaardigheid. Als er niet genoeg nieuwe ontwikkelingen zijn, verslapt de aandacht van het publiek heel snel, en wordt het door de media als “geen nieuws” geklasseerd zonder gevolg. Journalisten die dat weten, verliezen daaraan geen tijd, omdat het geen artikel of bijdrage oplevert waarvoor ze betaald worden. In de praktijk komt het erop neer dat wat de persbureaus als nieuwswaardig hebben uitgefilterd, de norm wordt. Dictators hebben persbureaus soms nodig, dus zetten ze persbureaus niet buiten, ook al omdat die zichzelf censureren om er te kunnen blijven werken.
5. Bij het verslaan van de 2e Amerikaanse oorlog in Irak, kwam nog een filter aan het licht: de afnemers (voor wie betaalt voor zijn tv nieuws). Zowel in de US als in Europa leefden die liever mee met hun vertrouwde nieuwsanker dat beknopte, nationalistisch getinte “wij tegen zij” verhalen bracht, dan complexe analyses over botsende belangen te horen van een “saaie” deskundige, of erger nog, historische achtergrond waar het eigen land slecht uitkwam. Zoals marketingexperts voorspelden, en de kijk- luister- en oplagecijfers hebben bevestigd. Dus nam CNN de propaganda van het US leger geestdriftig over, en deed alsof het nieuws was. Mensen die willen weten van de hoed en de rand, blijken intussen een minderheid geworden te zijn.

De eindconclusies van Luyendijk zijn ontnuchterend:
(p. 217) Klachten over media gaan vaak over personen of organisaties die zich niet hebben gehouden aan de codes van de journalistiek. Die codes werden geschonden, zeker. Maar mijn ervaringen in het Midden-Oosten suggereren een dieper liggend probleem, namelijk dat de codes zelf niet voldoen [om kwaliteitsjournalistiek te garanderen].
En
(p. 218) Belanghebbenden zullen dus altijd proberen de beeldvorming te manipuleren. … Een alternatief zie ik ook niet, maar media zouden opener kunnen zijn over de beperkingen waarmee ze te maken hebben bij hun werk. ( )

Verplichte lectuur voor elke journalist. Natuurlijk eerder eenzijdig, maar Luyendijk maakt er wel zijn punt mee duidelijk. Zowel interessant als kritiek op de gangbare journalistiek, als introductie tot het Midden-Oosten. Vooral in het nawoord, waarin Luyendijk antwoordt op de kritiek die er intussen is gekomen, komt de auteur iets meer ter zake. Blijft wel de terechte opmerking dat Luyendijk de lat voor de journalistiek erg hoog legt: de waarheid vind je er niet, voor wie die illusie nog had. ( )

Joris Luyendijk heeft mij de enorme rijkdom in Nederland getoond door te beschrijven hoe het leven zich afspeelt zonder informatie en zonder democratie in het Midden-Oosten. ( )

Met "Het zijn net mensen" heeft Joris Luyendijk een zeer onderhoudend boek geschreven, dat antwoord geeft op de vraag waarom het beeld van de werkelijkheid in de Islamitische wereld dat wij krijgen via de media niet klopt met die werkelijkheid. Luyendijk vertelt zijn verhaal overzichtelijk en met veel humor. Een Amerikaan, een Rus en een Israeliër staan bij een reclamebord van een slagerij: onze excuses voor de vleesschaarste. De Amerikaan vraagt: wat is schaarste, De Rus vraagt: wat is vlees en de Israeliër vraagt: wat zijn excuses.
Een eye-opener! ( )