Een professor aan de Sorbonne ziet zijn land in 2022 aan de vooravond van de presidentsverkiezingen steeds verder polariseren: een burgeroorlog lijkt onvermijdelijk. De traditionele partijen zijn uitgespeeld, de strijd gaat tussen het Front National en de Moslimbroederschap. Op de valreep doet een van de leiders een politieke meesterzet.

Met Onderworpen is Michel Houellebecq helemaal terug als Frankrijks grootste provocateur. Hij schrijft altijd op de huid van de tijd, maar nooit eerder schreef hij zo'n politieke roman, eindigend met een verrassend majeurakkoord.

Andere recensies en samenvatting kunnen hierover gelezen worden. De opeenvolgende verhalen, verduidelijkingen, interpretaties ed. over de schrijver Joris-Karl Huysmans zijn niet bepaald interessante lectuur voor mij geweest. De passage die de schrijver geeft op pagina 216 van mijn exemplaar doet wel het boek zeer krachtig samenvatten.
"Door al het gekoketteer, gevlei en schandelijk geflikfooi van de progressieven was de katholieke Kerk niet meer bij machte om zich te verzetten tegen het zedenverval. Om helder en krachtig het homohuwelijk, het recht op abortus en vrouwenarbeid te verwerpen. We moesten ons bij de feiten neerleggen : nu West-Europa zo'n weerzinwekkende graad van ontbinding had bereikt, was het niet meer in staat zichzelf te redden - net zomin als het antieke Rome dat was geweest in de vijfde eeuw van onze jaartelling. De massale komst van immigrantenpopulaties die waren doordrongen van een traditionele cultuur waarin de natuurlijke hiërarchieën, de onderworpenheid van de vrouw en het respect voor ouderen nog niet waren aangetast, vormde een historische kans voor de morele en familiale herbewapening van Europa en opende weg voor een nieuwe bloeitijd van het oude continent. Die populaties waren soms christelijke; maar ze waren meestal, dat viel niet te ontkennen, islamitisch." ( )

Afgaande op de korte inhoud en enkele summiere besprekingen, begon ik aan dit werk in de verwachting een stevige kritiek op het moslimfundamentalisme voorgeschoteld te krijgen. Maar dat is duidelijk zonder de ironie en het sarcasme van Houellebecq gerekend. Het begin maakt je duidelijk dat je weer in zijn typisch universum verkeert: het perspectief van de 44-jarige professor literatuur François is er andermaal een van uitgeblust nihilisme, of zoals hij het zelf formuleert, hij is “voorbij zijn intellectuele en amoureuze hoogtepunt”, eenzaam, asociaal, en seksistisch. Alleen die fascinatie voor de Belgisch-Franse 19de eeuwse schrijver Joris-Karl Huysmans intrigeert, want moeilijk te plaatsen. Maar terwijl je François’ onophoudelijke gekanker ondergaat, merk je eerst subtiele en later veel explicietere verwijzingen op naar een op til zijnde politieke aardverschuiving, waarbij een kandidaat van de Moslim Broederschap het tot president van Frankrijk schopt, blijkbaar in 2022. Houellebecq besteedt behoorlijk wat aandacht aan het gekonkel dat hierachter steekt: de rol van de extreemrechtse identitairen, het opportunisme van de linkse en de centrumpartijen en het tactisch vernuft van de moslimleider. Het verhaal gaat wat op en neer, met een paar ongeloofwaardige wendingen zoals een topman van de geheime dienst die hem haarfijn uitlegt wat er allemaal achter de schermen gebeurt. Tussendoor blijft François kauwen op Huysmans en diens onverwachte bekering tot het katholicisme, en levert hij zich over aan onbevredigende seksuele avonturen en misogyne commentaren op vrouwen. Eens de moslims aan de macht blijkt de ‘Wende’ redelijk mee te vallen, tenminste voor wie man is. François krijgt op niet mis te verstane wijze de uitnodiging om deel te gaan uitmaken van het nieuwe establishment. Dat gaat gepaard met observaties van duidelijke gedragsverandering bij collaborerende Fransen, die er plots enkele soms heel jonge vrouwen bijnemen. Onze hoofdfiguur heeft dan weinig moeite meer om zelf ook de knoop door te hakken, “Je n’aurai rien à regretter ».

Zoals gezegd, staat niet zozeer de islam of het gevaar van het moslimfundamentalisme in de kijker in dit boek, al is het uiteraard wel gruwelen van de kleine veranderingen die er gebeuren. Maar het is eerder het opportunisme van de Franse intellectuelen, politici (die met naam genoemd worden) en de media, die duidelijk gehekeld wordt. Zij gaan zonder veel scrupules allemaal voor de bijl en schikken zich naar het nieuwe regime, in ruil voor geld en macht, maar ook uit intellectuele bloedarmoede en cultureel gestimuleerde inschikkelijkheid. Andermaal legt Houellebecq dus de puinhoop bloot van de laatkapitalistische westerse samenleving. En in die zin is deze roman zeker een succes, voor mij op dezelfde hoogte als ‘Les particules élémentaires’. Maar verhaal-technisch rammelt dit boek overduidelijk aan verschillende kanten: er zijn bijzonder ongeloofwaardige wendingen, en soms gaat het verhaal over in drammerige traktaten door enkele personages. Ook de rol van het Huysmans-element blijft uiteindelijk nogal onbevredigend. Houellebecq’s ironisch venijn blijft uitdagen en provoceren, maar altijd ronddraaiend binnen datzelfde cultuurpessimistisch cirkeltje. ( )

“Onderworpen” van Michel Houellebecq verscheen in Frankrijk op 7 januari 2015, de dag van de aanslag op Charlie Hebdo. Deze “wat-als”–roman is een dystopie, verwijzend naar de volgende presidentsverkiezingen van mei 2022. Het is de derde Houellebecq die ik lees en ik ben inmiddels volledig vertrouwd met zijn thematiek, die veel weg heeft van een 'unique selling proposition'. Al zijn protagonisten zijn steevast intelligente 'white-collar–singles' met een cynische kijk op de westerse samenleving die gepresenteerd wordt als een wereld van markt en strijd. Hij beschrijft ad nauseam de moderne eendimensionale mens ( Herbert Marcuse), die zichzelf niet kan, wil en mag betekenen in de neo-liberale economie, en die eenzaam als een ongeleid projectiel doorheen zijn vrije tijd dendert, waarin hij voortdurend zijn erotische impulsen najaagt, om zo zijn innerlijke leegte te camoufleren. De protagonisten kunnen nooit terugbogen op een hechte familieband en hebben meestal het contact met hun familie verbroken. Dit veroorzaakt neuroses, woedeuitbarstingen, automutilatie en zelfmoordneigingen.

'Onderworpen' is dus een politieke roman, waarin de moslimbroederschap van Mohammed Ben Abbes in 2022 de presidentsverkiezingen van Frankrijk wint. Er zijn al meerdere dystopieën over presidentsverkiezingen geschreven, denk maar aan 'Het complot tegen Amerika' van Philip Roth, waarin Charles Lindbergh de verkiezingen van 1940 wint van F.D. Roosevelt en die daarna onmiddellijk aanpapt met de nazi’s. Roths schrijfstijl en verhaalstructuur zijn evenwel superieur aan die van Houellebecq, die veeleer een sardonisch pamflet schreef.

Het politieke scenario evolueert zo: in 2017 wordt de socialistische president Hollande herkozen voor een tweede ambtstermijn. Maar zijn beleid is zo kleurloos en zakelijk-nuchter eurofiel, dat de massa nog verder vervreemdt van de politieke kaste. Het schimmige Europese parlement met zijn vele anonieme backbenchers, spreekt slechts bij weinigen echt tot de verbeelding. Twee radicale volksbewegingen, lees politieke actiegroepen, krijgen stevig de wind in de zeilen. Een volksbeweging is veel uitgesprokener dan een politieke partij, en kan er zelfs mee in conflict komen. Zo valt in ons land de Vlaamse Beweging niet samen met de NVA of het Vlaams Belang, en toentertijd was er in nazi-Duitsland een bloedige confrontatie tussen de volksbeweging van de SA en de NSDAP met haar politieafdeling, de SS. In Houellebecqs Frankrijk van 2022 vind je enerzijds ter rechter zijde de identitairen (mouvance identitaire), die zich als een anti-islam-beweging profileren en hun eigen persbureau hebben. Hun voornaamste zorg is om verdere immigratie van vluchtelingen een halt toe te roepen. De Franse autonomie moet volledig herwonnen worden. Men is wars van elke betutteling. Schengen moet opgeheven worden en de eurozone dient verlaten te worden. De identitairen wensen ook veel meer regionale bevoegdheden. Overal in Europa heb je identitaire bewegingen. Aan de andere zijde van het spectrum vind je de salafisten, fundamentalistische soennieten, die beweren dat het beginsel van de volksvertegenwoordiging goddeloos is en die een theocratie claimen, die enkel het gezag van teksten van de profeet Mohammed en van theologen van de twee daaropvolgende generaties erkent. Voor hen is het gezin de hoeksteen van de maatschappij en ze willen de sharia terug invoeren, de religieuze plichtenleer met zijn scheiding tussen mannen en vrouwen, zijn kledingvoorschriften, voedingsvoorschriften, gebedsvoorschriften en economische voorschriften.

De eerste ronde kent geen verrassingen; de strijd zal beslecht worden tussen Marine Le Pen en Mohammed Ben Abbes. Door de hopeloze numerieke zwakte van hun partij en de ongeziene verdeeldheid in het centrum, gaan de socialisten een alliantie aan met de moslimbroederschap van Ben Abbes, en ze bereiken een consensus, met een sterke nadruk op de islamgevoeligheden. De socialisten krijgen vrij baan om de economische politiek uit te stippelen, dat interesseert de moslimbroederschap niet. Zij eisen daarentegen de volledige islamisering van het onderwijs, en daarop geven de socialisten toe. De UMP (in realiteit nu door Sarkozy succesvol omgeturnd tot 'Les Républicains') weifelt om stemadvies uit te brengen. Het Front National organiseert een onaangekondigde, massale nationale betoging in Parijs die eindigt in hevige rellen. Een burgeroorlog dreigt; de avondklok wordt ingesteld. Scholen en universiteiten gaan dicht. Omdat de UMP, een brede pro-Europese republikeinse volkspartij, zo zwaar verloor in de eerste ronde, rijst meteen ook voor hun kiezers de vraag: onder welke banier van de extremistische winnaars zullen we ons scharen? Onder die van het Front National, dat drijft op de stuwkracht van de identitairen, of onder die van de moslimbroederschap, spreekbuis van de salafisten? De V-de republiek wankelt op zijn grondvesten. Het presidentschap wordt overgelaten aan de populisten. De tweede ronde zal beslecht worden tussen partijen met niets dan politieke amateurs zonder bestuurservaring in hun rangen.

Maar op de dag van de tweede ronde, zondag 29 mei 2022, worden twintig stembureaus overvallen en alle stembussen worden er gestolen door onbekenden nadat reeds een volledige mediastilte heerste – radio en televisie werden buiten werking gesteld. Niemand kan de daders identificeren. Alle media zwijgen tot maandagmorgen 06.00 u. Volgens de grondwet moeten de verkiezingen opnieuw georganiseerd worden. Er wordt meteen een nieuwe stembusgang voor de volgende zondag aangekondigd onder massale bewaking van het leger. Ben Abbes toont zich zeer coulant in de onderhandelingen met de UMP, en er wordt een tweede regeerakkoord bereikt; een breed republikeins front van UMP, UDI en PS scharen zich achter de kandidatuur van Ben Abbes, die op zijn beurt de sociaal-liberale ijdeltuit François Bayrou de post van eerste minister belooft als hij wint. En dat doet hij uiteindelijk ook, met de vingers in de neus….

Bovenstaande ontwikkelingen worden verteld door François, de protagonist, een letterkundige gespecialiseerd in het leven en werk van Joris-Karl Huysmans. Hij doceert aan de universiteit Paris III in het Vde arrondissement, iets minder prestigieus dan de Sorbonne die slechts een paar honderd meter verderop ligt. Hij onderhoudt enkele contacten met collega-professoren, elk gespecialiseerd in andere 19de eeuwse schrijvers, zoals Rimbaud, Bloy en Balzac. Verder heeft hij een paar losse scharrels met jonge studentes, en dat is het zowat. Houellebecqs personages zijn doorgaans nogal misantropisch. Waar hij in zijn roman vooral op aanstuurt is dat de alom aanvaarde laïcité op het spel staat, en daarmee raakt hij bij veel Fransen een gevoelige snaar. In 1905 werd in Frankrijk de scheiding tussen kerk en staat doorgevoerd. Geen enkele bedienaar van een eredienst wordt er betaald door de staat, zoals dat bij ons het geval is door het ministerie van Justitie. De staat bemoeit zich niet met de Kerk, en de Kerk niet met de staat. Dus de laïcité gaat nog een stuk verder dan het secularisme. De meeste vormen van religie worden er verbannen uit het staatsleven. Opgelet, laïcité betekent niet een opgelegd atheïsme van staatswege. In de private sfeer mag men belijden wat men wil.

Het doet vele lezers dan ook gniffelen als men leest hoe de universiteiten steeds verder islamiseren in hun structuur als Ben Abbes eenmaal president is. Op het eind van de roman bekeert François zich tot de islam, conform aan wat vele van zijn collega’s doen, al of niet uit opportunisme. Hij schetst er zelfs de contouren van een nieuw Romeins Rijk, dat als een feniks uit zijn as herrijst. De Magreb-landen en Turkije treden toe tot de Europese Unie.

Houellebecq was het misschien aan zichzelf verplicht om, als Frankrijks grootste provocateur, een dergelijke roman te schrijven. De appreciatie was ambigu: sommigen roemden het boek als een wake-up call, anderen vonden zijn boek veel minder goed zeker als men het aan zijn ander werk aftoetste.
In elk geval haalde Houellebecq in de lente van 2015 de hoofdpagina van het immer bijtende Charlie Hebdo die een spotprent van hem afdrukte, met de tekst: “Les prédictions du mage Houellebecq: En 2015 je perds mes dents….en 2022 je fais ramadan!” ( )

Zeer zwaar overschat boek. Vooral een beschrijving van het werk van Joris-Karl Huysmans. ( )